Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[p. 847]

[Susteren, Henricus Josefus van]

SUSTEREN (Henricus Josefus van), geb. te Amsterdam 22 Juli 1668 zoon van Gysbertus en Helena Donckers, overleed als bisschop te Brugge 24 Febr. 1742. De jonge van Susteren studeerde te Brussel en te Antwerpen de humaniora, daarna voltooide hij de filosofische studie aan de universiteit te Douai. Te Leuven studeerde hij de theotogie en de rechten, waarin hij den graad van licentiaat behaalde. Zijne talenten waren niel onbekend gebleven aan den aartsbisschop van Mechelen, Precipiano, die hem aanstelde tot zijn secretaris en daarna als officiaal en kanunnik van St. Rombout, 1694. Van Susteren was voorkomend, innemend en zacht van karakter, doch tevens standvastig. Moedig hield hij stand in den hevigen strijd tegen de Jansenisten, wier partij in België, versterkt door de uit Frankrijk gevluchten, zeer machtig was. Hij deelde met zijn bisschop den haat en de moeilijkheden zonder tal, die deze strijd hun berokkende en liet niet na, vooral toen hij tot vicarisgeneraal van het bisdom was benoemd, met zachtheid toch krachtdadig de rechten van den Apostolischen stoel te verdedigen, tegen de aanslagen van zijne tegenstanders. Vandaar de haat der jansenisten die zich uitte in schimp- en schandschriften, vooral toen van Susteren als vicaris-generaal door den aartsbisschop belast was met de gevangenneming van Quesnel om zoo een eind te maken aan de intriges en heimelijke opstokerij, die verbittering, twist en verdeeldheid onder de geestelijken van het bisdom brachten. Toen Quesnel met zijne geestverwanten de benedictijnen Gerberon en Brigrode in hechtenis geuomen was, werd van Susteren belast met de instructie van hun proces. Quesnel ontsnapte met behulp van den prins van Aremberg 12 Sept. 1703. 10 Nov. 1704 werd hij geëxcommuniceerd en veroordeeld. Van Susteren werd ook belast met een zending naar Paus Clemens XI. Zeker heeft hij zeer veel bijgedragen om België te bevrijden van een sekte, die aan de katholieke Kerk zooveel kwaad berokkende en reeds zooveel aanhang onder de geestelijkheid had gevonden. Van Susteren was kanunnik-scholaster van het kapittel te Mechelen. Bij den dood van den aartsbisschop, 1711, werd hij bevestigd als vicaris-generaal; keizer Karel VI benoemde van Susteren om zijne verdiensten tot bisschop van Brugge 1715. Paus Clemens XI preconiseerde hem in het consistorie van 17 Dec. 1715. Wegens de afwezigheid van den kardinaalaartsbisschop Thomas Philippe d'Atsace, voor zaken te Weenen, kon hij Mechelen niet aanstonds verlaten. 22 Maart 1716 werd hij te Mechelen door den kardinaal gewijd en 29 Maart deed hij zijne plechtige intrede te Brugge. 25 Nov. 1718 vaardigden hij een herderlijken brief uit, waarbij hij de pauselijke bulle Unigenitus afkondigde, en slreng optrad tegen de jansenistische partij, die wilde appetleeren tegen de hen veroordeelende bulle. Een zware arbeid wachtte den bisschop in zijn diocees, die 10 jaar zonder herder was geweest. Westelijk Staatsvlaanderen, onderhoorig aan zijn bisdom, leed gevoelig door de scherpe vervolgingen der protestanten. Te Sluis, de eenige plaats waar een priester resideerde, werd deze verbannen en de kerkschuur 1725-34 gesloten gehouden. Mgr. van Susteren stichtte in Brugge een onderwijsinrichting voor arme meisjes, bestuurd door de zusters Apostolinnen van Antwerpen. Zijn grootste zorg was de oprichting van een seminarie, dat sinds 90 jaar niet meer te Brugge

[p. 848]

bestond. Hij kocht een huis bij de St. Walburgiskerk, zorgde voor de noodige inkomsten voor de leerlingen en prolesoren en 1719 werd het seminarie geopend met 6 theologanten. 1727 telde het meer dan 40 studenten, zoodat de bisschop besloot het ruime hotel van den heer van Pitthem, thans bisschoppelijk paleis, aan te koopen. Bijna geen kerk of klooster van Brugge of men vindt er nog gedenkteekenen of geschenken, sprekende van de mildheid van den bisschop. Mgr. van Susteren besteedde ook een gedeelte van zijn groot fortuin aan de vermeerdering der inkomsten van de beneficianten der St. Salvatorskerk en ter versiering der kathedraal. De wandtapijten door van der Borcht 1725 gemaakt, die nu nog de bewondering van elken kenner opwekken en van onschatbare waarde zijn, werden door mgr. van Susteren geschonken aan de hoofdkerk van Brugge. Bijzonder was hij de vriend der armen, die ruimschoots bedeeld en bezorgd werden door de overgroote vrijgevigheid van hun bisschop. Schitterend was het feest van zijn zilver jubilé als bisschop 10 Nov. 1740. Zoowel arm als rijk wilde om strijd bewijzen, hoezeer zij hun herder beminden. Brugge vierde een triomf, zooals in de tijden van haar grootsten bloei, toen graven of koningen hun intocht deden. Twee jaar later was de stad en heel het bisdom in rouw over den dood van den beminden bisschop. Bij testament had hij zijn rijke bibliotheek van theologische en rechtskundige werken aan zijn seminarie geschonken. Tijdens de revolutie werd de bibliotheek verborgen. 1834 werd zij vereenigd met die der cistercienserabdij van Duinen, wier laatste monnik alles aan het pas opnieuw opgerichte bisdom Brugge had geschonken en vormt thans in de abdijgebouwen, tot seminarie ingericht, een der rijkste verzamelingen van België. Bisschop van Susteren schonk ook nog aan zijn opvolgers het gekochte buitengoed met boerderij te St. Kruis. Behalve eenige legaten, kwam verder al zijn bezit aan het seminarie waardoor het van een rijkelijk bestaan verzekerd was. Als bewijs van dankbaarheid deed het seminarie een prachtige graftombe oprichten door den beeldhouwer Hendrik Pullinx, waarop het beeld van den prelaat in liggende houding in marmer gehouwen 1749. Het goed bewaarde gedenkteeken bevindt zich nog in de kathedraal.

Behalve de zeer talrijke mandementen aan zijn diocesanen schreef en gaf mgr. van Susteren uit: Deductio pro immunitate loci in 4^o. Ritus servandi a sacerdotibus et aliis ministris in missa privata et solemni (Brug. 1737) en herdrukt 1746. Reeds meermalen had de magistraat van de stad en het Vrije van Brugge aanspraak gemaakt op een rechtsgebied, dat de bisschop als proost van St. Donaas bezat. Bij het begin van het bestuur van mgr. van Susteren hernieuwde zij hare aanspraken. Als bekwaam rechtsgeleerde stelde hij op meesterlijke wijze zijne verdediging op in: Déduction présentée à sa majesté impériale et catholique par l'évêque de Bruges prévôt de Saint-Donas et en cette qualité chanchelier perpétuel et héréditaire de la Flandre. Met glans behaalde hij de overwinning en zag zijn goed recht erkend.

Talrijke geschilderde portretten van den bisschop zijn nog aanwezig, zooals in het Seminarie te Brugge, in het bisdom aldaar, in het gasthuis te Damme, enz. 1822 kwam een geschilderd portret voor op een kunstveiling te Brussel.

In Histoire du diocèse de Bruges (een onvoltooid werk in groot fol.) vindt men een portret

[p. 849]

van bisschop van Susteren, een schoone litographie van Canneel. Flandria Illustrato, waarvan de editie van 1732 door den uitgever Christ. van Lom van 's Gravenhage aan bisschop van Susteren is opgedragen, heeft in kopergravuur een ander portret, jeugdiger figuur, met tekst ontleend aan Foppens, Compendium Chronol. episc. Brug. (Brug. 1731).

Verder vindt men een portret in kopergravuur door P. Wauters in Beaucourt de Noortvelde, Beschrijving der heerl. en lande van den Proossche (Brug. 1764). Van der Gheyn vermeldt een portret, gegraveerd door P.B. Boutats, Catal. Bibl. Royale Brux. VI, no. 4337 In de bekende portretwerken van Muller en van Someren zoekt men bisschop van Susteren te vergeefs.

Mgr. P. Claessens van Mechelen bewerkte een levensbeschrijving van mgr. van Susteren, welke niet verscheen Kanunnik de Schrevel te Brugge is in bezit van stapels documenten betreffende den bisschop van Susteren voor het vervolg van zijn Histoire du Séminaire de Bruges. Daar hij tevens eene levensbeschrijving bewerkt van van Susteren voor het te verschijnen deel van Biogr. Nationale Belg., kon hij geene inzage dezer documenten geven.

Zie: Sanderus, Flandr. Illustr. (1732) II, 62; van der Velde, Synopsis monumentorum conciliorum Archiep. Mech. (Gand 1822) 773-74; Taxandria VI (1899) 196-199; Tombeau de Mgr. van Susteren in Annales Emul. de Bruges (1912) 64-69; P. Claessens, Hist. des archev. de Malines (Louv. 1881) 25-27, 35, 60; J. Baeten, Verzameling van Naamrollen Kerk. Gesch v. Mechelen I, 266; J. Laenen, Hist. de l'église de St. Rombaut (Mal. 1920) 192.

Fruytier