Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Stevin, Simon]

STEVIN (Simon), geb. te Brugge in 1548, gest. te 's Gravenhage, voorjaar 1620. Hij werd nog jong boekhouder en kassier te Antwerpen, later financieel stadsambtenaar te Brugge tot 1571, deed groote reizen naar Pruisen, Polen en Noorwegen, vestigde zich toen te Middelburg en was in 1581 uitgeweken te Leiden, waar hij zich 16 Febr. 1583 als student laat inschrijven. Hij hield zich daar met wiskundige studiën bezig en doceerde ook aan de universiteit in theoretische en toegepaste wiskunde, waarin o.a.

[p. 816]

Maurits van Nassau een zijner leerlingen werd. Deze stelde hem zeer hoog en maakte op zijn veldtochten van S.' diensten ijverig gebruik. Deze vestigde zich einde 1590 te Delft, waar hij zich verbonden had tot het oprichten zijner nieuw uitgevonden watermolens (octrooi St. Gen. 1586); hij kreeg er ook het toezicht over 's lands waterwerken (1592), kwam daarna vòòr 1600 in den Haag en werd Jan. 1593 op aandrang van prins Maurits aangesteld als ingenieur en kwartiermeester van het staatsche leger, wat hij tot zijn dood bleef. Hij stelde in 1600 de instructie op voor de door prins Maurits aan de leidsche hoogeschool gestichte ingenieursschool, waar alleen in de landstaal mocht onderwezen worden. Hij is ber emd als kwartiermeester, scherpzinnig wiskundige, een der grondleggers van de mechanica, vindingrijk werktuigkundige, groot uitvinder, hartstochtelijk vereerder der moedertaal, een veelzijdig genie. Hij was en bleef katholiek.

Tot zijn wiskundige werken behoort een Traité d'Optique, waarin hij verschillende grondproblemen der perspectief oplost en zijn nieuw gevonden stellingen door geschikt gekozen voorbeelden illustreert. Hij bespreekt hierin 't zoogenaamde omgekeerde vraagstuk der perspectief en lost de vraag in enkele bijzondere gevallen op; gegeven zijn hierbij in een vlak twee figuren in een willekeurigen stand, die elkaars perspectief kunnen zijn, gevraagd wordt ze zoo te plaatsen en de plaats van 't oog zóó te bepalen, dat ze werkelijk elkaars perspectief zijn. Ook bewijst hij de volgende grondstelling: als 't centraal geprojecteerde vlak en 't vlak door 't oog daaraan evenwijdig ('t vluchtvlak) in den zelfden zin in 't tafreel worden neergeslagen, dan blijft de perspectieve ligging bestaan; 't neergeslagen oog is 't centrum van perspectief voor de homologe punten van 't neergeslagen vlak en de centrale projectie. In een zijner latere verhandelingen bespreekt hij de eigenschappen der loxodroom. Zijn hoofdverdienste op wiskundig gebied is echter de invoering der decimale breuken; hij spreekt zich dan tevens sterk uit voor de invoering van het decimale stelsel in munten, maten en gewichten.

Veel belangrijker nog zijn zijne mechanische geschriften. Hij geeft het eerst de wet aan, volgens welke het evenwicht op het hellend vlak plaats heeft, waarbij hij uitgaat van de onmogelijkheid van het perpetuum mobile; het parallelogram van krachten wordt bij hem aangetroffen; hij voert de gewoonte in krachten naar richting en grootte door lijnen voor te stellen, waardoor de mechanica de beschikking krijgt over de hulpmiddelen der meetkunde.

Even belangrijk is de ontdekking en de verklaring der hydrostatische paradox (de stelling, dat de drukking van een vloeistofzuil op den bodem van een vat slechts afhangt van de hoogte der zuil, het oppervlak van den bodem en 't soortelijk gewicht van de vloeistof, maar niet van den vorm van 't vat), de eerste groote stap in de hydrostatica sinds Archimedes.

't Verdient verder opmerking, dat Stevin (vóór Galileï) met den delftschen burgemeester Johan Hugo de Groot valproeven deed om de onjuistheid der uitspraak van Aristoteles, dat de zwaarste lichamen 't snelst vallen, aan te toonen. Als vestingbouwkundige was hij een der beroemdste van zijn tijd; als landmeter stond hij eveneens verre boven zijn ambtgenooten. Zijn beroemde zeilwagen, 1606 door hem geconstrueerd,

[p. 817]

verspreidde zijn naam wijd en zijd. In zijn laatste jaren had hij te klagen over ondankbaarheid der Staten Generaal ten opzichte van zijn diensten. Prins Maurits had hem toen tot zijn raad en superintendant zijner financiën benoemd.

De algemeene erkenning van zijne wetenschappelijke verdiensten is van veel jonger datum; zij werden vooral in het licht gesteld door E. Dühring in zijne Prinzipien der Mechanik en door E. Mach in Die Mechanik in ihrer Entwickelung historisch kritisch dargestellt, ten onzent door prof. D. Bierens de Haan en Gravelaar (zie beneden).

Stevin was een warm voorstander van het gebruik van de moedertaal in wetenschappelijke werken; aan zijn Weegconst gaat een pleidooi voor het gebruik der ‘Duytsche tael’ vooraf. Ook voor de zuiverheid der taal bleef hij strijden. Hij liet vele handschriften na, daaronder ook onafgewerkte; zijn zoon Hendrik (zie boven) verzamelde deze, nadat zij aanvankelijk zeer verwaarloosd en verspreid waren, en gaf er vele van uit.

Schilderij door een onbekende; Brugge richtte hem in 1844 een standbeeld op en liet een medaille te zijner eere slaan; in den Haag een buste in zijn woonhuis (Raamstraat 47).

Hij is op gevorderden leeftijd gehuwd geweest met de veel jongere Catharina Craey, die hem twee zoons. Frederik (geb. 1613, ing. als theol. student te Leiden 1629, en als jurist, gest. te Leiden 1639); Hendrik, die voorg. en twee dochters, Susanna en Levina schonk. Zijn weduwe huwde 1621 Maurits de Viri (Virieu), baljuw van Hazerswoude, en stierf te Leiden 5 Jan. 1673.

Zijn voornaamste geschriften zijn: Tafelen van intresten (Antwerpen 1583); L'arithméthique contenant les computations etc. (Leyde 1585); Problematum geometrtcorum l.l. V (Antv. s.a.); De beghinselen des waterwichts (Leyden 1586); De beghinselen der weeghconst (Leyden 1586); De weeghdaet (Leyden 1586); Vita politica, Het burgherlick leven (Leyden 1586, Delft 1611, Amsterdam 1684); De Sterctenbouwing (Leyden 1594, Amsterdam 1624); Hypomnematica mathematica 2 t. (L.B. 1605-8, vert. als Winstconstige gedachtenissen (Leyden 1605-8); Mémoires mathématiques 15 t. (Leyde 1608); Oeuvres mathématiques (Leyde 1634); Castrametatio, dat is legermeting (Rott. 1617, Leyden 1633, Fransche vert., Leyde 1618); Nieuwe Maniere van sterctebou (Rott. 1617, Leyden 1633, Fransche vert., Leyde 1618); Dialectike ofte Bewysconst (Rott. 1621); Materiae politicae 2 t. (Leyden 1649, twee drukken van dit jaar); Verrechting van Domeine mette Contrerolte (Leyden 1650); Vande spiegeling der Singkonst et Vande Molens, éd. Bierens de Haan (Amst. 1884); Coopmansbouckhouding, uitg. Boon (Leiden 1887).

Over zijn geschriften: Bierens de Haan in Bouwstoffen voor de geschiedenis der wis- en natuurk. wetenschappen no. XXI en XXV; Verslagen Kon. Acad. afd. Nat. 1884, 107, 197, 249, waar een volledige lijst, aangevuld door Gravelaar (zie beneden).

Vgl. over hem: van Capelle, Bijdragen tot de gesch. der wetenschappen en letteren (Amst. 1828); Voorduin, Laudatio S. Stevini (Gand 1823); Delepierre, Résumé biographique (Brug. 1840); Goethals, Notice historique (Brux. 1841); du Fan (St. van de Weyer), S. Stevin et M. Dumortier (Nieport (London) et Brux. 1845); Quételet, S. Stevin (Brux. 1845); Delafin, Notice sur la vie et les ouvra-

[p. 818]

ges de S S. (Amst. 1846); Steichen, Mémoire sur S.S. (Brux. et Gand 1846); Inghels, Notice historique (Brug. 1840, 1844); van Duyse, S. Stevin (Brux. 1846); Navorscher I, 252, 366 en II, 43, 165; Tesch, in Nieuw Archief voor Wiskunde, 2de R. III, 94; Gravelaar in Nieuw Archief voor Wiskunde 2de R. V, 106; Morren in Hand. XXVe Nederl. Congres (1900), 106 vlg.: Molhuysen, Bronnen Leidsche Univ, I, 389. Zie verder Petit, Repertoium i.v.

van der Woude en Blok