Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Spiegel, Laurens Pieter van de]

SPIEGEL (Laurens Pieter van de), geb. 19 Jan. 1736 te Middelburg, gest. 7 Mei 1800 te Lingen, zoon van Laurens v.d.S. en Cornelia Petronella Duvelaer. Uit een oorspronkelijk vlaamsche naar Zeeland uitgeweken oude burgerfamilie, verloor hij vroeg vader en moeder en werd, ofschoon oorspronkelijk voor den handel bestemd, (1751) door zijn voogden naar de latijnsche school onder rector Reitz te Middelburg gezonden; hij viel door zijn veelzijdigen aanleg in het oog. Hij studeerde te Leiden (ing. 17 April 1755) in de rechten en letteren en promoveerde er 27 Dec. 1758 in de rechten. In 1759 secretaris van Goes geworden, werd hij 1768 daar raad en burgemeester, 1780 secretaris der Staten van Zeeland, 1785 raadpensionaris van Zeeland, 6 Dec. 1787 van Holland. Reeds te Goes schreef hij belangrijke historisch-staatkundige werken en maakte zich bekend als een gematigd, bekwaam en onverdacht oranjegezind staatsman, die het vertrouwen zijner provincie ten volle bezat, zoodat hij in Zeeland de erkende leider der daar geheel overheerschende Oranjepartij werd en als zoodanig met het stadhouderlijke hof in den Haag en den engelschen gezant Harris in nauwe betrekking stond. De zeeuwsche ‘Acte van Verbintenis’ tot hand-

[p. 787]

having der bestaande constitutie was zijn werk. Hij kwam in Mei 1786 naar Holland over om namens Zeeland bij de Staten-Generaal op en ergieke maatregelen tegen de Patriotten aan te dringen. Vooral Harris drong na de Restauratie van 1787 krachtig op zijn benoeming in Holland aan, ofschoon men tegen den hoekigen, weinig vormelijken Zeeuw ook in de omgeving van Willem V aanvankelijk ernstige bezwaren koesterde en hijzelf het ‘wijde veld vol distelen en doornen’ vreesde. Hij had, behalve dat zijn zwakke gezondheid hem hinderde, telkens ernstige bezwaren van persoonlijken en zakelijken aard te overwinnen, maar vond aanstonds steun bij de Prinses voor zijn plannen tot bevestiging van het stadhouderlijk gezag en tot nauwe aansluiting bij Engeland en Pruisen in de buitenlandsche staatkunde. Vooral bij de binnenlandsche zaken had hij aanstonds te strijden tegen den onhandigen ijver van vele machtige oranjegezinden, als Bentinck van Rhoon e.a., bij de regeeringsveranderingen in Holland en tegen de dikwijls door hen gegispte zwakheid en onhandigheid van Willem V zelven, tegen al te grooten invloed der beide bevriende mogendheden op de binnenlandsche toestanden. Hij was de bewerker van den nieuwen eed der regenten en ambtenaren op de bestaande stadhouderlijke staatsregeling, van de inhaerentverklaring van het stadhouderschap in de gewestelijke staatsregelingen, van de Acte van garantie der staatsregeling in de Staten-Generaal en die der beide mogendheden te dezen opzichte, van de algemeene staatkundige alliantie met Engeland en Pruisen in 1788. Hij leidde ook met kracht en beleid de hervorming der ontredderde financiën van Holland en de andere gewesten, voornamelijk tot herziening van het verouderde quotenstelsel, in Sept. 1792 gelukkig tot een einde gebracht, en zette zich vervolgens aan de hervorming van leger en vloot en van het beheer der O. en W.l. Compagnie, waarbij hij echter op groote bezwaren stuitte. In de buitenlandsche staatkunde wist hij door zijn gematigde en verstandige houding en den invloed zijner bekwaamheden de Republiek weder een rol te doen spelen in de zaken van Europa, maar de Belgische Revolutie van 1788 en de Fransche van 1789 doorkruisten zijn plannen, die aan die van Slingelandt herinneren. De eerste werd, ook onder zijn machtigen invloed, tot België beperkt en met zijn medewerking, zonder ernstig gevaar voor de rust in de Republiek zelve, tot een einde gebracht; de tweede bleef de grootste moeilijkheden voor zijn ‘ministerie’ opleveren, vooral na de sterk door hem bestreden besluiten van Pillnitz van 1791, al slaagde hij er voorloopig in den vrede tusschen de beide staten te bewaren, terwijl Pruisen en Oostenrijk tegen zijn advies aan Frankrijk den oorlog verklaarden. Hij aarzelde in Sept. 1792 om een nieuwe benoeming van een periode van vijf jaren aan te nemen, daar hij voor zijn plannen sterke oppositie en slechts zwakken steun, ook zelfs bij den Prins, vond en in de buitenlandsche zaken groote bezwaren verwachtte. Hij vroeg bedenktijd en nam de benoeming ten slotte eerst weder aan, mits hem door de Staten van Holland steun werd toegezegd voor de hervorming der financiën en die van de vloot in de eerste plaats. De tevergeefs door hem nog tijdelijk tegengehouden oorlogsverklaring van Frankrijk (1 Febr. 1793) bracht een zwaren slag toe aan zijn gansche werkzaamheid en deed zijn hervormingspogingen voorloopig staken; de slechte

[p. 788]

afloop van den veldtocht van 1794 ontnam hem zijn laatste illusiën. Hij bleef echter tot het einde op zijn gevaarlijken post, ook na de door hem sterk afgekeurde uitwijking van de stadhouderlijke familie op 18 Jan. 1795. Den 4den Febr. werd hij met Bentinck, als de voornaamste hoofden der gehate stadhouderlijke regeering, door de nieuwe patriotsche machthebbers gevangen genomen en eerst in de Gevangenpoort, 16 Oct. in het Huis ten Bosch opgesloten, waar zijne handelingen als raadpensionaris aan een streng onderzoek werden onderworpen onder leiding van den heftigen democraat Valckenaer, toen hoogleeraar te Leiden. Men kon echter niets werkelijk bezwarends tegen hem vinden, ook na scherp onderzoek zijner papieren. 10 Febr. 1796 werd hij in ‘voorloopige bewaring’ toch naar het kasteel te Woerden overgebracht, waar hij drie jaren in gevangenschap leefde en zich met letterkundig werk bezigheid. Eerst 20 Dec. 1798 werd hij mèt alle andere staatsgevangenen op aandrang der thans gematigde fransche regeering losgelaten en kwam bij zijne familie in IJselstein wonen. Uit vrees voor inderdaad niet ondenkbare nieuwe arrestatie tijdens den inval der Engelschen en Russen in 1799, week hij 10 Aug. heimelijk naar Lingen uit. Hij heeft er den Erfprins van Oranje, die er toen zijn hoofdkwartier had, met raad gediend, totdat hij 7 Mei 1800 onverwacht stierf. Hij was 1759 gehuwd met Digna Johanna Ossewaarde, bij wie hij 16 kinderen had, van wie 5 zoons en zes dochters hem overleefden.

Van hem, behalve een aantal brieven en memoriën, gedrukt door de Jonge, als Documents sur la Restauration in Ned. Rijksarchief I, 304 en bij Colenbrander, Gedenkstukken, dl. I-III, schreef hij: Specimen inaug. De formis negotiationum in jurisprudentia romana (L.B. 1758); Verhandeling over den oorsprong en de historie der vaderlandsche rechten (Goes 1769); Verh. over de opkomst, het gezag en den ondergang der aloude hooge of grafelijke vierschaar in Zeeland (Werken Zeeuwsch Gen. dl. II); Gedachten over het zamenstel onzer hedendaagsche burgerlijke rechtsgeleerdheid (Goes 1777); Historie van de Satisfactie van Goes (Goes 1777); Missive aan een heer in Zeeland over de militaire jurisdictie (Middelburg, z j. (1777)); Algemcene kundigheden voor den gemeenen man van regten (Goes z.j.); Ontwerpen van de Unie van Utrecht (Goes 1778); Bundel van onuitgegeven stukken, dienende ter opheldering der vaderl. historie enz. (2 dl., Goes 1780/3); Over de armoede en bedelarij (Goes 1780; den Haag 1805); De geest van het politiek systema van de regeering van Amsterdam (anon., 1781); Brief van een heer in Holland geschreven aan een heer in de regeering van Zeeland (anon., Dordr. 1783); Nadenking van eenen staatsman wegens zijn ministerie in Holland (z. pl. (Rotterd. en Leiden) 1800); Schets der regeerkunde (Amst. 1801); Brieven en negotiatiën van mr. L.P.v.d.S. (3 dl. Amst. 1803).

Vergelijk over aan hem toegeschreven geschriften Knuttel, Pamfl. Catal. no. 20417 vlg., 21294, 21635, 21710.

Schilderijen door P. Oets en een onbekende. Prenten door R. Vinkeles.

Over hem: Vreede, L.P. van de Spiegel en zijn tijdgenooten (4 dl. Middelb. 1874-77); van der Meulen, Studies over het ministerie van V.d.S. (Leiden 1905).

Blok