Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Smetius, Johannes, eigenlijk Johann Smith]

SMETIUS (Johannes, eigenlijk Johann Smith), zoon van Johann Smith en Maria Raets, geb. te Aken 10 Oct. 1590, gest. te Nijmegen 30 Mei 1651. Zijn eerste opleiding ontving hij te Odenkirchen bij Dusseldorp. Sedert 1605 genoot hij te Harderwijk het onderwijs van Pontanus. In October 1608 werd hij hier tot de academische lessen bevorderd en vertrok onder geleide van zijn vader naar de academie te Heidelberg, waar hij in de godgeleerdheid studeerde. 2 Augustus 1611 werd hij daar tot de evangeliebediening toegelaten. Van Heidelberg ging hij naar Genève en vandaar naar Frankrijk en Engeland. In het najaar van 1613 aanvaardde hij den predikdienst te Sittard. Door den kleefsch-gulikschen oorlog werd hij reeds in September 1614 uit Sittard verdreven. Hij begaf zich nu naar Sedan, waar hij 2 Januari 1615 het ambt van predikant bij de hoogduitsche gemeente aanvaardde. Kort daarna werd hij bovendien benoemd tot hoogleeraar in de wijsbegeerte aldaar; hij vormde daar verschillende leerlingen van beteekenis. 2 Mei 1617 legde hij beide ambten, die hij slechts tijdelijk schijnt te hebben bekleed, met een oratie neer. In Juni van dat jaar was hij bij zijn ouders in Nijmegen; van daar uit deed hij een reis door Nederland en bezocht Harderwijk, Franeker en Groningen. Niet geheel naar zijn zin nam hij in 1618 het beroep te Nijmegen, waar zijn ouders sedert 1615 gevestigd waren, aan; 30 Augustus 1618 werd hij openlijk bevestigd in een ambt, dat hij meer dan dertig jaren met eere heeft bekleed. In 1626 huwde hij Johanna Bouwens, die hem lang overleefde.

Smetius is een verdienstelijk predikant geweest; zijn gematigd orthodoxe richting paste juist in een stad, waar men na de remonstrantsche beroeringen tot verzoening neigde. Daartoe heeft ook Smetius het zijne bijgedragen o.a. door het nijmeegsche accoord van Maart 1623. Maar zijn groote reputatie dankt hij toch aan zijn oudheidkundige studiën, waartoe zijn langdurig verblijf te Nijmegen ook wel uitlokte. Zijn leven lang heeft hij verzameld wat hij in de stad en haar omgeving aan germaansche en romeinsche oudheden kon machtig worden; hij bracht zoo een museum, vooral van romeinsche oudheden bijeen, dat nauwelijks zijn wedergade had in dien tijd; geleerden uit alle landen kwamen

[p. 757]

het bezichtigen. Daarom ook voerde Smetius een uitgebreide correspondentie, die voor een belangrijk deel is bewaard gebleven.

Smetius was evenwel geen werktuiglijk verzamelaar; hij deed ook naar aanleiding van zijn vondsten historische onderzoekingen, waartoe het oude Noviomagum hem van zelf bracht. Zoo gaf hij met ondersteuning van den magistraat zijn beroemd Oppidum Batavorum seu Noviomagum (Amsterdam 1645, 4o.; sommige exemplaren hebben het jaartal 1644) uit, waarin hij tracht aan te toonen, dat het Oppidum Batavorum, waarvan Tacitus spreekt, geen andere plaats dan Nijmegen kan zijn; dat inzicht is door nieuwere onderzoekingen ten volle bevestigd en werd ook in de zeventiende eeuw door de meeste geleerden gedeeld. Door den dood is Smetius evenwel verhinderd zoowel om zijn museum volledig te beschrijven als om meer studiën daarover in het licht te zenden. Na zijn dood heeft zijn gelijknamige zoon Johannes Smetius Jr. (geb. te Nijmegen 1 Mei 1636, predikant te Ubbergen 1661, te Weurt 1662, in het Schependom van Nijmegen 1670, te Nijmegen 1679, gest. aldaar 15 Mei 1704) zijn werk voortgezet. Hij nam het museum over en publiceerde den door zijn vader aangevangen catalogus als Antiguitates Neomagenses sive notitia rarissimarum rerum antiquarum, quas in veteri Batavorum oppido studiose comparavit Johannes Smetius pater et filius (Nijmegen 1678, 4o.). Na den dood van den jongen Smetius in 1704 werd het museum verkocht aan den keurvorst van de Palts. De zoon heeft ook zijns vaders Beschrijving en Chronijk van de oude stad der Batavieren (Nijmegen z.j. 8o.) uitgegeven, nog later vervolgd als Chronijk vande stad der Batavieren, nevens de beschrijving van Nijmegen, door Johannes Smetius, uit de eigenhandige aanteekeningen verbeterd, vermeerderd, voorts vervolgd tot den jare 1784 (Nijmegen 1784, 8o.; door G.C. in de Betouw). J. in de Betouw gaf later nog een vervolg tot 1818, H.D.J. van Schevichaven tot 1900. Smetius was ook latijnsch dichter.

Pastel door Rutger van Langevelt.

Zie: Kist en Royaards, Archief IV, 117 vlg.; bovendien de litteratuur over Nijmegen en de oudheden aldaar.

Brugmans