Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Rittner, Abraham]

RITTNER (Abraham), geb. te Arnhem 27 Aug. 1754, overl. in Haarlem 2 Dec. 1822, zoon van Abraham en Magdalena Faicard, is een weinig gekend man, doch die als militair zijn land groote diensten heeft bewezen, en ook na zijne pensionneering zich steeds bereid getoond heeft, om, waar gevaar dreigde, zich persoonlijk beschikbaar te stellen.

In het staatsche leger heeft hij slechts in de ondergeschikte rangen tweemaal: van 1768-1771 (als cadet in het regiment Zwitsers van Sturler) en van 1776-1787 (als sergeant bij de zwitsersche gardes) gediend; beide keeren heeft hij met paspoort den dienst verlaten. Na dien tijd schijnt hij de aandacht op zich gevestigd te hebben als organisator en administrateur; want bij de reorganisatie van het leger in de nieuwe Bataafsche republiek werd hij 27 Juli 1795 aangesteld tot commissaris van oorlog, eene betrekking ongeveer overeenkomende met die

[p. 601]

van militair-intendant in den tegenwoordigen tijd, evenwel met dit onderscheid, dat zij in hoofdzaak eene controleerende was. In dien tijd nl. waren aannemers volgens aangegaan contract verplicht tot levering van alle benoodigdheden van het leger, zoowel in garnizoenen als in kampen of kantonnementen, zoowel in vredes- als in oorlogstijd. Eerst als de aannemers niet of niet voldoende aan hunne verplichtingen voldeden, moesten de commissarissen van oorlog raad schaffen.

In welke lastige omstandigheden een commissaris van oorlog kon geraken, ondervond Rittner reeds 27 Sept. 1796, toen hij, als zoodanig dienstdoende bij de divisie van generaal Daendels, te Arnhem voor de schulden van het gouvernement gerechtelijk werd gearresteerd en eenigen tijd gevangen gehouden (Mendels, Herman Willem Daendels, 110).

Was dit slechts eene toevallige onaangenaamheid van geheel tijdelijken aard, in het jaar 1799, bij de landing der Engelschen en Russen in Noord-Holland had hij, in dezelfde betrekking bij het bataafsche leger te velde geplaatst, gedurende drie maanden met de grootste moeilijkheden te kampen, die hij in zelfverloochenende plichtsbetrachting en met stalen volharding heeft weten te overwinnen, daarin met groote toewijding bijgestaan door de municipaliteiten van Alkmaar, Haarlem en Amsterdam.

De bataafsche divisiën waren geheel onvolledig uitgerust te velde gezonden; den voornaamsten aannemer (van de vivres) joeg Rittner spoedig weg, omdat die niet voor zijn taak berekend was, en tot overmaat van ramp werd hij met administratieve bezwaren lastig gevallen door den agent (minister) van oorlog, die zich geen begrip van de moeilijke omstandigheden, waarin de commissaris verkeerde, kon of wilde vormen, en die hem, wegens den geldnood, slechts bij kleine hoeveelheden tegelijk de zoo hoog noodige geldmiddelen kon toezenden. Maar Rittner ontzag zich niet, om ook den minister van oorlog op zijn verplichtingen te wijzen: ‘Alle zwarigheden hoegenaamd schrikken mij niet af. Ik zal ze ook alle te boven komen, maar daartoe moet ik geld hebben ... Ik eisch van U, burger Agent, in naam des Vaderlands op een en ander redres en ondersteuning’; of op een anderen datum: ‘Ik moet U nogmaals verzoeken, burger Agent, om het bedorvene niet nog meer te bederven, geene aanvragen, door mij gedaan, in suspens te houden of onbeantwoord te laten.’

Den toestand, waarin het leger verkeerde, legde hij op de navolgende wijze voor den agent van oorlog open: ‘buiten het zeer gebrekkige artillerie-park, ambulances en eenige weinige fourgons voor de generaals is geen voerwerk voorhanden. Geen schop, geen spade, geen honweel, geen kruiwagens, in één woord, zonder in verdere détails te treden, niets is hier voorhanden; daarbij geen magazijnen in den omtrek. Dagelijks moet ik de middelen creëeren en de generaals en commandeerende officieren moeten zich van de termen van militaire executie bedienen, om zich dat te verschaffen (en dan nog zeer gebrekkig), waarvan de magazijnen en bijzonder de stad Alkmaar bij profusie moest wezen voorzien’. Rittner wist bijeen te krijgen, wat er zijn moest.

In het fransche leger, dat zijne eigene commissarissen van oorlog en aannemers had, begon de verpleging ook spaak te loopen, vooral in de eerste dagen na den terugtocht op 3 October

[p. 602]

van Alkmaar - Bergen naar Beverwijk. Als gevolg hiervan ontving Rittner den 7en October te 12 uur van den Franschen opperbevelhebber het korte en bondige bevel: ‘Le commissaire de l'armée batave Rittner est requis de fournir des vivres à l'armée française.’ Bij de kennisgeving hiervan aan den agent van oorlog schreef onze commissaris: ‘De middelen, die ik reeds in 't werk gesteld heb en nog stellen zal om aan deze requisitie te voldoen, zijn en blijven ter verantwoording van diegenen, welke dit gebrek veroorzaakt hebben. Morgen middag zal geen man noch paard ongefourageerd zijn. De municipaliteit van Amsterdam en Haarlem zullen dagelijks leveren 30.000 rations brood, 60.000 rations genever, 1500 £ zout, de benoodigde azijn, haver, hooi en stroo. Het slachtvee stel ik militairement in requisitie tusschen ons en den vijand.’ Zooals hij schreef, geschiedde het ook. Gebrek, in de voeding althans, kwam niet meer voor.

Eéne groote voldoening werd hem door Brune bereid. Toen het hoofdkwartier van het gallobataafsche leger een paar dagen later in Alkmaar was teruggekeerd, werd Rittner bij den opperbevelhebber ontboden, die hem te midden van een groot aantal officieren (naar zijn eigen verhaal: meer dan honderd) opwachtte en tot dezen de navolgende woorden richtte: ‘Ce n'est pas votre bravoure, ce ne sont pas les soins que le Gouvernement batave prend pour ceux qui sont volés à sa défense, mais c'est à l'homme que je vous présente, uniquement à lui seul, à son zèle, à son activité que nous devons les obligations de nous retrouver à cet époque dans cette ville. Sans lui nous aurions été contraints et forcés de replier sur Amsterdam, Woerden, etc.

‘Citoyen Commissaire, je ne vous estime pas seulement, mais je vous aime. Pour preuve de ma satisfaction, je vous nomme Colonel, et je vous en ferai passer le Brevet.’

Het brevet heeft Rittner ontvangen, maar daarbij is het ook gebleven. Het bataafsche gouvernement heeft de benoeming niet bekrachtigd, omdat het ‘Plan van organisatie’ geen rang van kolonel aan een commissaris van oorlog toekende. Mag dit hem eene teleurstelling zijn geweest, ook daardoor liet hij zich niet ontmoedigen.

Volgens zijn staat van dienst werd hij verder 1 Aug. 1800 aangesteld tot directeur-en-chef van den veldtrein, in welke betrekking hem 28 Juni 1805 de kolonelsrang werd toegekend, en hij met de bataafsche afdeeling, onder generaal Dumonceau, den 3en coalitie-oorlog meemaakte. Op den 2en December, datum van den slag van Austerlitz, was die afdeeling in Weenen; in Maart 1806 kwam zij in 't vaderland terug. 1 Aug. 1806 werd Rittner tot inspecteur-en-chef van het bataljon treinsoldaten aangesteld; 12 Febr. 1807 werd hij benoemd tot ridder in de orde van de Unie.

Vermoedelijk tengevolge van inkrimping van het leger werd hij 31 Dec. van dit jaar op pensioen gesteld. Zijn openbaar leven nam hiermede evenwel geen einde. Reeds 27 Mei 1808 werd hij aangesteld tot directeur van de algemeene werving, en toen in 1810 de minister van oorlog Kraijenhoff het plan had opgevat, om Amsterdam tegen Napoleon I te verdedigen, vinden wij hem terug als commandant van Gorcum, waar hij den geheimen last ontving, om den opmarsch der fransche troepen te doen nagaan, en indien dezen de rivieren naderden,

[p. 603]

met het garnizoen, in verband met andere troepen, over Utrecht op Amsterdam terug te trekken. Die verdediging van de hoofdstad heeft, als bekend, niet plaats gehad. Koning Lodewijk werd te Parijs door zijn keizerlijken broeder genoodzaakt, Kraijenhoff als minister van oorlog te ontslaan (3 Maart 1810), en eenige maanden daarna werd ons land bij Frankrijk ingelijfd.

Gedurende de fransche overheersching is van Rittner niets bekend; maar nauwlijks is in 1813 Kraijenhoff als gouverneur van Amsterdam opgetreden (24 Nov.), of Rittner is een van de eersten, die zijn diensten komt aanbieden. Kraijenhoff kende hem van 1799 en van 1810, wist, welke doorzettende kracht hij kon ontwikkelen en belastte hem aanstonds met de werving van troepen. Reeds twee dagen later werd majoor Grünebosch tot commandant van het 1e bataljon aangesteld; weldra waren er drie bataljons, die vereenigd werden tot het 1e regiment van linie, waarover Rittner als commandant werd benoemd. Dit regiment heeft slechts korten tijd bestaan, omdat de in Januari 1814 vastgestelde algemeene organisatie alleen afzonderlijke bataljons, en geen regimenten kende. 11 December 1813 marcheerde het 1e bataljon uit Amsterdam naar Weesp, om met de te onzer hulp opgerukte Kozakken en eenige andere troepen de kern te vormen van een insluitingskorps voor Naarden, dat nog door de Franschen bezet werd gehouden. Weldra volgden de andere bataljons, ook Rittner zelf, die zijn hoofdkwartier in Weesp nam. Toen Kraijenhoff 11 Maart 1814 zelf het bevel over het tot ruim 4000 man aangegroeide insluitingskorps aanvaardde, en tot een geregeld beleg der vesting overging, ontving kolonel Rittner het commando over een der drie sectoren (het centrum), waarin het terrein om Naarden werd verdeeld. Na de overgave der vesting kwamen de belegeringstroepen in Amsterdam terug (13 Mei 1814). Korten tijd daarna zal onze kolonel voor de 2e (of 3e) maal gepensionneerd zijn.

Ook daarna werd hij als gepensionneerde nog tot militairen dienst geroepen. Nadat 27 Febr. 1815 de nieuwe militiewet was aangenomen, werd Rittner benoemd tot militiecommissaris in het 11e district; hij vestigde zich toen metterwoon in Haarlem, waar hij tot zijn overlijden is gebleven.

Hij is in April 1782 in den Haag gehuwd (als sergeant) met Catharina Koevenhoven; zijne dochter Magdalena Johanna trad 27 Oct. 1805, eveneens in den Haag, in het huwelijk met Jan Bos Jsz. van Amsterdam, 1e luitenant en adjunct-directeur van de bataafsche artillerie- en transporttrein.

Zie: De Militaire Spectator 1893, bl. 346; idem 1895, bl. 17 en 18; Baron Kraijenhoff, Bijdragen tot de Vaderlandsche Geschiedenis van de belangrijke jaren 1809 en 1810 (Nijmegen 1831), bl. 109, 211, 370, 371, en bijlagen No. 9, 10 en 11; Mr. H.W. Tydeman, Levensbijzonderheden van den luit.-generaal, baron C.R.T. Kraijenhoff (Nijmegen 1844), bl. 114; Toelichting op het genealogisch overzicht der korpsen infanterie en cavalerie van het Nederlandsche leger bl. 19 in Verslagen, Rapporten en Memoriën deel XXIV (1896); Nederlandsche Staatscourant van 6 Januari 1814; J.A. Jochems, Amsterdams Oude Burgervendels (Amst. 1888), II, 160, 163, 164; F. de Bas, Prins Frederik der Nederlanden en zijn tijd III, 351, 354; Historisch Gedenkboek van 1813 (Haarlem,

[p. 604]

de Erven F. Bohn 1913), naamregister. Verder samengesteld uit Rittner's staat van dienst en archiefstukken.

Koolemans Beijnen