Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Praedinius, Regnerus of Reinier Veldman]

PRAEDINIUS (Regnerus) of Reinier Veldman, geb. 1510 te Winsum, overl. 1559 te Groningen. In laatstgen. plaats bezocht hij de fraterschool, onder leiding van Gosewijn van Halen, waar o.a. Albertus Hardenberg tot zijn medeleerlingen behoorde. Kort na 1523 vervolgde hij zijn studiën te Leuven; van 1529 tot 1535 was hij docent in Groningen. Daarna heeft hij een tiental jaren gereisd en gezworven, ontving o.a. een rectorsbenoeming in Erfurt, om eindelijk in 1545 het rectoraat der St. Maartensschool in Groningen te aanvaarden, dat hij bekleedde tot zijn dood. Ingevolge zijn benoeming onderwees hij bijna alle geestelijke wetenschappen, waar hij, uit persoonlijke voorkeur, de theologie nog aan toevoegde; jaarlijks placht hij onder grooten toeloop in den Lijdenstijd de lijdensstof te verklaren. Zijn school bracht hij tot grooten bloei, leerlingen kwamen van heinde en verre; Joh. à Lasco o.a. overwoog zijn zoons bij P. ter schole te zenden, maar werd door diens dood verhinderd. Het waren vooral zijn theologisch standpunt en onderwijs, die tot zijne vermaardheid bijdroegen. Hij bleef binnen de Roomsch-Katholieke kerk en verklaarde nadrukkelijk daartoe te willen behooren, maar feitelijk nam hij een afwijkend standpunt in, hetgeen op het einde van zijn leven zijn veroordeeling tot verbanning ten gevolge had; ziekte en dood verhinderden de uitvoering van het vonnis. Toch moest hij niets van Luther en van de ‘Evangelischen’ hebben; een nog ter Universiteitsbibliotheek te Groningen aanwezig Grieksch N. Testament, dat achtereenvolgens in het bezit van Erasmus, van Luther en van P. was en door de beide laatsten van aanteekeningen is voorzien, geeft daarvan blijken. P. behoorde dan ook tot de groep der Bijbelsche humanisten, die zich achter Erasmus schaarden; dezen bewonderde hij zeer, en noemde zich zelfs een ‘Erasmist’. Overigens overweegt bij P. het Bijbelsche boven het humanistische; hij was geen dichter, schreef een weinig fraai Latijn, en vertoont meer de exclusivistische stijfheid van den gereformeerden prediker, dan den zwier van den humanist. Overeenkomstig zijn Erasmiaansch standpunt is hij voorstander van een Bijbelsch Christendom, staat hij dientenge-

[p. 537]

volge kritisch ten opzichte van de Kerk en de traditie, is hij ruim en ondogmatisch tegenover vele, ook principiëele leerstukken, maar komt daardoor óók tot zekere vaagheid en onbepaaldheid ten opzichte van hoofdpunten der leer. Zóó bijv. naar aanleiding van het Avondmaal, waar hij eenige verwantschap met het standpunt van Wessel Gansfort vertoont. Boven alles onderscheidt hij zich echter door zijn verdraagzaamheid en Christelijke liefde.

Zijn leerling Joh. Acronius, hoogleeraar in de geneeskunde te Bazel, bezorgde na zijn dood een uitgave zijner geschriften: Regneri Praedinii Frisii Groningensis, viri clarissimi atque doctissimi, Scholae quondam Groningae Rectoris Opera quae supersunt omnia, Bas. 1563. Zij geeft geen volledig beeld van zijn schrijversarbeid: levensbeschrijvingen van Wessel Gansfort en van Agricola, ongetwijfeld waardevol, zijn verloren gegaan. Bovendien heeft hij zelf kort voor zijn dood een aantal geschriften en aanteekeningen over figuren der klassieke oudheid vernietigd, omdat zij z.i. te weinig in betrekking stonden tot de eeuwige waarheid.

Zijn door S. van Lamsweerde gegraveerd portret in de Effigies et vitae Proff. Acad. Gron., waarvan reproductie door van de Weyer bij Diest Lorgion. Zijn grafsteen bevindt zich op het tegenwoordige Martinikerkhof te Groningen ten N. der kerk, eenige voeten onder den grond.

Prenten door S. van Lamsweerde en onbekende.

Zie: J.J. Diest Lorgion, Regnerus Praedinius (Acad. proefschr.) (Gron. 1862); J. Lindeboom, Het Bijbelsch humanisme in Nederland (Leid. 1913), 167-172 en pass.; M. van Rhijn, Wessel Gansfort ('s Grav. 1917), pass.

Lindeboom