Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Port, Gerhard van der]

PORT (Gerhard van der), geboortig van Zierikzee, overleden te Amsterdam 10 Sept. 1691. Hij liet zich als student te Leiden inschrijven 15 Oct. 1667, kwam 1673 als proponent naar Vrouwenpolder en ontving daar Aug. 1680 een beroep naar de Hollandsche gemeente te Londen. Daar was de ééne predikant, Philippus Op de Beeck, hoogbejaard en zwak, zoodat het werk voor den anderen, Samuel Bisschop, te veel werd. De aandacht was op hem gevestigd om zijn leer, zijn talenten, zijn vroomheid en zijn ‘amiable conversation’, schrijft de kerkeraad hem (de brieven, oorspronkelijk in het hollandsch, heeft Hessels ons in het engelsch afgedrukt) 8 Aug. en hij antwoordt 19, dat hij dankbaar is voor deze ‘glorious promotion’ naar zulk eene aanzienlijke en beroemde gemeente. Hij kwam 13 Dec., hield 1en Kerstdag zijne eerste predicatie, werd 9 Jan. der gemeente voorgesteld, 16 Jan. bevestigd en deed dien dag ‘aghternoens’ zijne intrede - alles volgens de oude londensche kerkorde. Hij was toen gehuwd met Johanna Verpoorten, die 20 Febr. van dat jaar 1681 een zoon Bartholomeus ten doop hield, maar nog in datzelfde jaar (de datum is opengelaten) met haar kind overleed. 29 April schrijft hij den kerkeraad uit Leiden, op een reis door Holland, vermoedelijk na die sterfgevallen ondernomen. 31 Mei 1682 [1632 is blijkbaar een drukfout] is hij te Londen hertrouwd met ‘jouffrou’ Maria de Mouson j.d. van Amsterdam. Zij was het vorig jaar met attestatie van de Waalsche gemeente aldaar d.d. 13 April 1681 naar Londen gekomen, vergezeld van hare moeder Catharine de la Fontaine, weduwe van Jean (zoodat Maria eene voordochter moet geweest zijn), haar zwager Matthieu Chitty en diens vrouw Catharine de Mouson, benevens haar dienstmaagd, de weduwe Rachel Rombouts. Uit dit tweede huwelijk werd Gerhard eene dochter geboren, Catharina, die 6 Jan.

[p. 533]

1684 werd gedoopt. De moeder had daarvòòr lang gesukkeld, o.a. toen zij Sept. 1682 met haren man Amsterdam had bezocht, nu, na hare bevalling, in Juli, reisde zij weer daarheen, waarbij de tiendaagsche(!) overtocht haar geen goed deed. 16 Febr. 1685 behoorde Gerhard tot de vertegenwoordigers der fransche en nederlandsche gemeenten, die Jacobus II bij zijne troonsbestijging kwamen begroeten. 28 Aug. deszelfden jaars volgde zijn beroep naar Amsterdam. In de brieven van kerkeraad en burgemeesteren aan die van Londen treft ons de toon van trots. ‘Omnis comparatio odiosa, maar sal alleen dit seggen tot motiven, onse gemeijnte is bloeyende en talrijk, tusschen de veertich en vijftich duysent ledematen, soo dat ons, onder correctie, soodanich een groote gemeente onder één consistorie onder het gereformeerde christendom niet bekent en is’. Het getal van veertig à vijftig duizend lidmaten komt vrij wel overeen met dat hetwelk Anna Maria van Schuurman in haar Eukleria voor 1670 opgeeft en dat tot zulk eene zonderlinge vergissing aanleiding gaf. De toon van den londenschen kerkeraad daarentegen is die des beklags: na al de diensten, in den loop der jaren door zijne gemeente den geloovigen van het vasteland bewezen en in het bijzonder den burgers van Amsterdam, schijnt het hem wel zeer hard, dat Amsterdam, met zulk een overvloed van begaafde mannen, nu heelemaal uit Londen een getrouwen dienaar komt wegrooven, terwijl daar zulk een gebrek bestaat. Daar echter Ds. van der Port het beroep al aannam (misschien had hij al beloften gegeven tijdens zijn verblijf in Juli 1684) kan de kerkeraad niet anders doen dan zich bij de zaak neerleggen. 28 Oct. 1685 is hij te Amsterdam bevestigd, 30 Nov. schrijft hij een brief naar Londen met hartelijke dankbetuiging voor de liefde hem steeds bewezen en vraagt meteen attestatie voor zijne vrouw en voor broer en zuster Chitty. Hij heeft daarna de gemeente bij het zoeken naar een geschikten opvolger nog zijne diensten bewezen. Zijne talrijke bewaard gebleven brieven wekken den indruk van een verstandig en beminnelijk man. Zoo b.v. als hij 11 Maart 1682 aan de hollandsche gemeente te Sandwich schrijft, die moeielijkheid had met haren leeraar Frans Drost: ‘indien gij eenige zwakheid in hem bevindt, vergeet niet, dat de Heer zijne gaven plaatst in aarden vaten en dat gij den man niet verbitteren moet op grond van enkele fouten’.

Er is een Cornelis van der Port, van wien in 1706 eene vertaling van Erasmus' Laus stultitiae verscheen. Hij kan de broeder van Gerhard of zijn zoon geweest zijn.

Zie: Eccl. Lond. Bat. Archivum ed J.H. Hessels III, 2, 2629-2632, 2635, 2646, 2648, 2649 vlg., 2656, 2661, 2663 vlgg.; The marriage baptismal and burial registers of the Dutch church London, ed. W.J.C. Moens 59, 128, 156; Register of the attestations... preserved in the Dutch church London, ed. J.H. Hessels, 116, nos. 1655 en 1656, vergel. 113 no. 1613; Croese, Kerkel. Reg. 122.

L. Knappert