Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Pols, Mr. Meinardus Siderius]

POLS (Mr. Meinardus Siderius), zoon van Mr. Jacques Pols en Jeannette Hermine Deketh, geb. te 's Gravenhage 28 October 1831, gest. te Utrecht 28 December 1897. Hij genoot zijn opleiding aan het haagsche gymnasium en werd in September 1849 te Leiden als student in de rechten ingeschreven. Den 1. Mei 1854 promoveerde hij tot doctor in de beide rechten op stellingen, maar gaf tegelijk een ‘academische proeve’ uit, De openbaarheid des eigendoms en der zakelijke rechten (Leiden 1854), die reeds getuigenis geeft van de historische richting van zijn studiën. Na zijn promotie vestigde Pols zich als advocaat in zijn vaderstad, waar hij zich spoedig een uitstekenden naam verwierf, met name in strafzaken. Sedert 1854 was hij bovendien van tijd tot tijd werkzaam als auditeur militair. Bij Kon. Besluit van 5 April 1866 werd hij benoemd tot auditeur militair der derde militaire afdeeling met standplaats den Haag. Ook daardoor kwam Pols tot nadere bestudeering van het militaire recht; als gevolg daarvan gaf hij uit Het crimineel wetboek voor het krijgsvolk te lande, met een toelichting ('s Grav. 1867; 2e uitg. 1876), het eenige wetenschappelijke werk, dat daarover bestaat; in de inleiding geeft hij een geschiedkundig overzicht van het militair strafrecht in Nederland in den tijd der Republiek. Bij kabinetsschrijven van den minister van oorlog van 8 Januari 1867 werd Pols aangewezen om met de Pinto en van Karnebeek het militair strafrecht te herzien. Ook had hij zitting in de staatscommissie voor de samenstelling van een nieuw wetboek van strafrecht. Bij Kon. Besluit van 16 December 1874 werd hij benoemd tot advocaat fiscaal voor zee- en landmacht, waardoor hij naar Utrecht moest verhuizen. Een aanzoek om in 1877 als minister van justitie in het kabinet-Kappeyne op te treden sloeg hij af; voor de politiek was hij te veel man van onderzoek en wetenschap. Wel nam hij dus de benoeming aan tot hoogleeraar in het strafrecht en de strafvordering aan de rijksuniversiteit

[p. 529]

te Utrecht, die geschiedde bij Kon. Besluit van 27 Juli 1879.

Den 26. September d.a.v. aanvaardde hij zijn ambt met een rede over Het bestaan, de ontwikkeling en de tegenwoordige toestand van het Nederlandsche strafrecht (Utrecht 1879). Hij doet zich daarin kennen als een der krachtige voorstanders van de nieuwe beginselen op het gebied van het strafrecht en van het mede door hem ontworpen, in 1886 ingevoerd nieuwe wetboek van strafrecht. Dat blijkt ook uit zijn Leiddraad bij de voorlezingen over strafrecht en strafvordering I ('s Grav. 1890; dl. II is niet verschenen), en uit zijn verschillende redevoeringen: Strafrecht en strafrechtspraktijk voor de Fransche revolutie, redevoering .... gehouden in het Prov. Utr. Gen. ('s Grav. 1889); Redevoering over John Howard, gehouden in het Prov. Utr. Gen. (Utrecht 1893); Redevoering over de nieuwe richtingen in het strafrecht, door den rector magnificus der rijksuniversiteit te Utrecht uitgesproken (Utrecht 1894). Tegenover de tijdens zijn hoogleeraarschap opkomende nieuwe richting in de strafrechtswetenschap van Lombroso stond hij afwerend, al waardeerde hij de nieuwe gezichtspunten, die zij aanbood. Ter bevordering van de studie van het strafrecht onder vigueur van het nieuwe wetboek werd door hem met zijn collega's van der Hoeven, van Hamel en Domela Nieuwenhuis het Tijdschrift voor strafrecht opgericht, waarvan hij geregeld redacteur en trouw medewerker bleef. Ook in Themis verschenen geregeld bijdragen van zijn hand; in de Juristenvereeniging verdedigde hij meer dan eens grondige adviezen.

In den grond was Pols echter meer historicus dan criminalist; het lot heeft gewild, dat zijn ambtelijke loopbaan hem meer van zijn eigenlijke bestemming afvoerde dan hem daarbij bracht. Zonder zijn beteekenis als rechterlijk ambtenaar en als hoogleeraar in het strafrecht gering te achten, kan men veilig zeggen, dat de geschiedenis, vooral de rechtsgeschiedenis Pols' bijzondere liefde had. Op dat gebied vooral was hij een degelijk en grondig onderzoeker; de middeleeuwsche geschiedenis van Holland was het terrein, waarop hij bij voorkeur arbeidde. Reeds in 1871 publiceerde hij in Themis een opstel Over de samenstelling van de Lex Frisionum. Tegelijk doorzag Pols de noodzakelijkheid om de oude stadrechten en andere rechtsbronnen op betere wijze uit te geven dan in tijdschriften als Themis en Nieuwe Bijdragen voor rechtsgeleerdheid en wetgeving mogelijk was. Daarom heeft hij met J.A. Fruin en anderen krachtig samengewerkt om in den boezem van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap een nieuwe vereeniging te stichten; in 1879 werd dan ook de Vereeniging tot uitgave der bronnen van het oude vaderlandsche recht opgericht. Van het begin af tot zijn dood toe is Pols secretaris daarvan geweest; met Fruin en de Geer was hij lid der commissie van redactie.

Voor die vereeniging heeft Pols ook als uitgever zeer veel gedaan; hij was trouwens bijna twintig jaar de ziel van al haar werkzaamheden, haar drijvende kracht. Zeer veel kleine bronnenpublicatiën gaf hij in de Verslagen en Mededeelingen. Bovendien heeft hij drie bronnenpublicatiën van groote beteekenis voor de vereeniging tot stand gebracht. Met Fruin opende hij de werken der vereeniging door de uitgave van Jan Matthijssens Rechts-

[p. 530]

boek van Den Briel ('s Grav. 1880), een model van scherpzinnige tekstkritiek en analyse. Niet minder uitnemend was Pols tweede tekstuitgave, die der Westfriesche stadrechten ('s Grav. 1885, 2 dln.), een verzameling van groote en kleine stadrechten, alle behoorende tot dezelfde familie, door Pols samengebracht en volgens een vast plan vereenigd, merkwaardige voorbeelden van te onzent zeldzame landelijke stadrechten. Het derde groote werk, door Pols voor de vereeniging tot stand gebracht, was De stadrechten van Nijmegen ('s Grav. 1894, 2e stuk); deze uitgave was na den dood van mr. C.C.N. Krom verweesd blijven liggen en werd door Pols opgenomen en voltooid. Van zijn historische studiën zijn te noemen De middeleeuwsche rechtspleging in zake van doodslag (Versl. en Med. Kon. Akad. afd. Lett. 3e reeks II), waarin hij voor het eerst dit ingewikkelde onderwerp duidelijk uiteenzette. Over een oud bekend geschilpunt zei hij zijn meening in een studie Over de onechtheid van den giftbrief van Dirk V van 1083 (Bijdr. vad. gesch. en oudh. Derde reeks, IV), die niet onbestreden bleef en door Pols opnieuw werd verdedigd in een tweede studie De echtheid van den cyrograaf nader getoetst (Bijdr. Derde reeks V). In den Fruin-bundel van 1894 plaatste Pols een Bijdrage tot de kritiek der Annales Egmundani, waarin die geschiedbron in haar oude beteekenis tegen von Richthofen werd gehandhaafd. Eindelijk gaf mr. S. Muller Fzn. na Pols' dood zijn studie over Jan I van Holland uit (Bijdr. Derde Reeks X), in zijn soort een model van historische studie en kritiek. Pols had nog veel meer in portefeuille, maar kwam moeilijk tot publicatie van zijn studiën, die hij steeds bleef aanvullen en omwerken. Hij bleef ongehuwd.

Zie: Jaarb. Kon. Akad. 1898, 63 vlg.; Themis 1898, 187 vlg.; Utrechtsche Studenten-alm. 1899, 305 vlg.; Utrechtsch Jaarboekje 1899, 263 vlg.; Letterk. Levensber. 1899, 57 vlg.

Brugmans