Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[p. 413]

P.

[Paape, Gerrit]

PAAPE (Gerrit), zoon van Gerrit Paape en Adriana van Gameren, geb. te Delft 4 Febr. 1752, waarschijnlijk gestorven in de tweede helft van 1798. Hij had reeds in zijn vroege jeugd veel aanleg voor teekenen en veel liefde voor studie. Zoo kwam hij in 1765 op een plateel-bakkerij, waar hij het in tien jaren tot schildersknecht bracht. Reeds in dien tijd begon hij zich als letterkundige te doen kennen; in 1774 verscheen zijn eerste bundel poëzie onder den titel Vruchten der eenzaamheid. Sedert is hij voortdurend met schrijven en uitgeven voortgegaan, zoodat zijn letterkundige nalatenschap dan ook buitengewoon omvangrijk is. Daarbij komen dan nog zijn vertalingen uit het Fransch en Duitsch. Stellig heeft hij zeer veel geschreven

[p. 414]

om den broode. Want in 1779 verliet hij de plateel-bakkerij wegens een arbeidsgeschil. Hij ging toen eerst waaiers en silhouetten schilderen, waardoor hij nauwelijks voor gebrek werd bewaard. Om aan den kost te komen, nam hij de betrekking van bediende van de Kamer van Charitaten (armenkantoor) aan; gedurende vijf jaren heeft hij dat ambt bekleed. Van meer belang was, dat Paape door den strijd zijner dagen werd aangegrepen en zich schaarde in de gelederen der patriotsche partij. In de laatste maanden van 1783 werd te Delft een vrijcorps opgericht, waarvan Paape al spoedig een ijverig lid werd. Niet alleen met de wapenen, maar ook met de pen diende hij de zaak der vrijcorporisten. Ook was hij een goed spreker in patriotsche vergaderingen; ook daarom

[p. 415]

werd hij geregeld afgevaardigd naar de algemeene vergaderingen van de exercitiegenootschappen, die in de volgende jaren werden gehouden; daardoor gaf de democratisch-patriotsche partij zich een organisatie over het geheele land. Paape vertegenwoordigt daarin een eigen element, dat in den patriottentijd gewoonlijk niet naar voren komt, dat der kleine burgerij, zelfs eenigermate dat van den werkenden stand. Het schijnt, dat hij door Wybo Fijnje in de politieke beweging is gekomen; dezen bewonderde hij althans zeer. Maar vooral heeft Paape zich deze verdienste voor de vrijcorpsen verworven, dat hij hun geschiedschrijver is geworden. Hij was in zijn betrekking tot het Delftsche corps in de gelegenheid veel gegevens over de geheele beweging te verzamelen. Daarnaar bewerkte hij zijn Geschiedenis der gewapende burgercorpsen in Nederland (Delft 1787. 8o.), die voor dit onderwerp nog altijd de voornaamste bron is en waarin de geschiedenis van een aantal genootschappen afzonderlijk is opgenomen. Ook heeft hij waarschijnlijk een zeer werkzaam deel genomen aan het samenstellen van het merkwaardige Ontwerp om de Republiek, door een heilzame vereeniging der belangen van regenten en burgers, van binnen gelukkig en van buiten geducht te maken (Leiden 1785). Dat is het zoogenaamde Leidsche ontwerp, dat in October 1785 door de vergadering van afgevaardigden van vrijcorpsen te Leiden is behandeld en aangenomen; het geeft in twintig artikelen de grondslagen aan van een patriotsche constitutie, waarin aan het volk (d.i. de burgerij) de verkiezing der stedelijke regeeringen werd opgedragen; daardoor zouden Staten-vergaderingen tot stand komen, die de uitdrukking waren van den volkswil en waaraan het stadhouderschap ondergeschikt zou worden gemaakt. Praktisch was zulk een constitutie destijds natuurlijk onuitvoerbaar; Willem V was stellig voor een samenwerking met de democraten niet te vinden. Het pleit evenwel voor de samenstellers van het Leidsch ontwerp, dat zij het kwaad meer zagen in de regentenheerschappij dan in het stadhouderschap. Maar feitelijk ging de strijd steeds feller tegen Willem V en ook Paape kon zich daaraan niet ontrekken; in 1787 heeft hij den stadhouder heftig aangevallen en bestreden. Zelfs bracht hij Willem V met al de ondeugden, die men hem toeschreef, ten tooneele in zijn kluchtige opera in twee bedrijven Vlugt van Willem V of de zegepraal der Bataafsche vrijheid en in zijn tooneellibel Willem en Willemijntje koning en koningin der schoppen of de mislukte reis naar de Republiek der Keezen. Staatkundig blijspel te Nijmegen en Amersfoort in comp. 1787.

Door al dien arbeid was Paape een man van beteekenis en bekendheid geworden onder de patriotten. Hij liep dus wel eenig gevaar, toen de Pruisen in September 1787 Willem V in zijn waardigheden herstelden. Hij bevond zich toen te Amsterdam, waar hij een patriotsche vergadering bijwoonde. Hij bleef daar tot einde October zich schuil houden, maar vluchtte toen over Gouda en Rotterdam naar Antwerpen, waar hij voorloopig bleef wonen. Hij moest ook hier door schrijven aan den kost komen. Bovendien heeft hij gelegenheid gevonden in de jaren van zijn ballingschap zeer veel uit te geven. Daarentegen heeft hij zich practisch weinig met de politiek ingelaten, zoodat hij dan ook niet betrokken werd in de twisten tusschen Valckenaer en van Beyma en hun aanhangers in de ballingschap. Zijn niet zeer gunstige indrukken van de Zuidelijke Nederlanden gaf hij weer in De Hollandsche

[p. 416]

wijsgeer in Braband (4 dln. 1788 en 1790), dat hem allerlei onaangenaamheden bezorgde. Daarom ook verliet hij Antwerpen en ging na een kort verblijf te Brussel te Duinkerken wonen; hij kwam daar half December 1789 aan. Hij leefde daar in volstrekte afzondering, maar kon daardoor ook veel schrijven. Hier schreef hij zijn Hollandsche wijsgeer in Vrankrijk (1790) in denzelfden trant als zijn Hollandsche wijsgeer in Braband. Hij geeft een beschrijving van Duinkerken en van het leven der uitgeweken patriotten aldaar. Ook schreef hij een geschiedenis van Frankrijk in drie deelen, Mijn tegenwoordig Vaderland of wijsgeerige geschiedenis van Vrankrijk tot heden toe (Dordrecht 1792), die weinig oorspronkelijks heeft, maar ook verstandige opmerkingen bevat over de revolutie. Nog verscheen in dezen tijd Mijn vrolijke wijsgeerte in mijne ballingschap (Dordrecht 1792), waarin Paape zijn door geen teleurstelling of ramp te breken blijmoedig en geloovig Christendom heeft ontvouwd, voor de kennis van zijn levensbeschouwing van het hoogste belang. Meer dan vier jaren heeft hij zoo te Duinkerken gewoond.

Den 28. Juli 1794 kreeg Paape plotseling bezoek van Daendels, die hem met twee andere ballingen opriep hem te vergezellen en te dienen van raad bij den komenden veldtocht. Hij volgde in den zomer van 1794 het hoofdkwartier van het Fransche leger en was steeds in de nabijheid van Daendels, met wien hij op goeden voet stond; waarschijnlijk is hij diens secretaris geweest en de steller van de Nederlandsche stukken, die van het Fransche hoofdkwartier uitgingen. Ook nam hij deel aan de onderhandelingen van de afgevaardigden der Amsterdamsche patriotten, Irhoven van Dam en Gogel, met Daendels en de Fransche representanten, die de revolutie van 1795 hebben voorbereid en ingeleid. In het najaar kwam hij met het Fransche leger in den Bosch aan, waar Daendels hem met de uitgave van een Vaderlandsche Courant belastte; het eerste nummer verscheen den 4. Oct. 1794; in ieder geval bestond het blad nog op het einde van het jaar. Den 22. Maart 1795 verliet hij den Bosch. Maar in Holland vond hij bij de revolutie niet het emplooi, dat hij ervan verwacht had. Hij vestigde zich te Dordrecht, waar hij weer ging schrijven en als president der societeit de leiding der patriotten in handen kreeg. Dordrecht benoemde hem dan ook als lid der ‘commissie tot onderzoek van het politiek en finantieel gedrag der voorgaande regeering’, volgens het besluit der Provisioneele Representanten van 14 April 1795. Den 20. Januari 1796 is deze commissie ontslagen en vervangen door een andere, waarin ook Paape zitting had; zij bracht 15 Mei rapport uit en werd 28 Juni ontbonden. Iets wezenlijks heeft geen van deze commissiën uitgericht. Paape, die president der commissie was geweest, heeft zijn gedrag en beleid verdedigd in een lijvige Verantwoording aan zijne committenten. Nog heeft hij zich in deze eerste dagen der omwenteling als radicaal patriot doen kennen als voorzitter der commissie tot voorbereiding der ‘Centrale Vergadering van alle patriottische vergaderingen in de Bataafsche republiek’, die den 20. Juli 1795 in den Haag werd geopend en uit volbloed unitarissen bestond; zij zou volledig toezicht houden op de hooge regeering en de verkiezing van een Nationale Conventie doorzetten. In de Centrale Vergadering zelf, die 28 Augustus in den Haag bijeenkwam, had Paape geen zitting; misschien had hij zijn handen te vol met het werk der genoemde commissie van onderzoek. Meer opvallend is het, dat Paape

[p. 417]

niet tot lid der Nationale Vergadering is gekozen; wellicht spaart hij haar daarom zijn critiek niet. In verband daarmede staat stellig ook zijn toejuiching van den staatsgreep van 22 Januari 1798.

Hij was toen korten tijd raadsheer in het Hof van Justitie van Friesland geweest. Door de Provisioneele Representanten van dat gewest werd hij dan 16 Aug. 1796 benoemd tot provisioneel raadsheer in het departementaal gerechtshof. Daar hij niet in de rechten had gestudeerd en ook naar aanleg geen jurist was, is deze benoeming alleen uit politieke motieven te verklaren. Zij was ook op den duur niet te handhaven; te verwonderen is het dan ook niet, dat Paape met vier andere raadsheeren bij decreet van 29 Mei 1797 door het departementaal bestuur werd ontslagen.

Zijn laatste werken zijn De Bataafsche republiek, zo als zij behoord te zijn en zo als zij weezen kan, of revolutionaire droom in 1798 wegens toekomstige gebeurtenissen tot 1998 (1798, 8^o), dat de critiek op de omwenteling en haar resultaten doet gepaard gaan aan een lichtend perspectief van een betere toekomst, en zijn bekendste boek De onverbloemde geschiedenis van het Bataafsch patriottismus van deszelfs begin tot op den 12den Juny 1798 toe (Delft z.j. 1798 8^o). In dat boek geeft hij de ontwikkeling van de staatkundige hervormingsbeweging van de dagen van Willem V af. Merkwaardig is zijn bezadigd oordeel over dien stadhouder en zijn gemalin en over de verhoudingen in den patriottentijd, terwijl hij bij de beoordeeling van de Bataafsche periode de vurige unitaris blijft. Voorloopig verwacht hij niet veel meer van de toekomst; alleen schemert hem in de verte de mogelijkheid van een soort constitutioneele monarchie voor oogen.

Dat was Paapes laatste werk. Hij zal kort daarna, in de tweede helft van 1798, zijn gestorven; van een zooveel schrijvend man zou men anders stellig wel later hebben vernomen. Hij huwde dan 24 Nov. 1776 te Delft met Maria van Schie, dochter van Roeland van Schie, die hem in zijn staatkundigen arbeid ter zijde stond en hem bij zijn vele lotswisselingen trouw vergezelde; zij overleefde hem. Een belangrijke verzameling uitgegeven en onuitgegeven werken in handschrift van Paape bevindt zich in het gemeente-archief te Delft.

Prenten: M. Sallieth, Vinkeles en Bogerts.

Zie: Navorscher 1886, 256 vlg.; Kronenberg, Een en ander over Gerrit Paape en zijn tijd; Colenbrander, Gedenkstukken I, xxix, 551; II, 94; Kalff, Gesch. der Ned. Lett. VI, 284 vlg., 320 en de daar aangehaalde bronnen.

Brugmans