Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Noue, François heer van la]

NOUE (François heer van la), geb. 1531, gest. te Montcontour 4 Aug. 1591. Edelman uit een oud in Bretagne en Touraine gevestigd geslacht, zoon van François de la N., diende hij reeds jong in Picardië tegen de Spanjaarden. Hij ging 1558 tot de Hugenoten over en diende in de Hugenoten-oorlogen met onderscheiding onder Coligny, weldra beroemd als ‘Bras de Fer’ en geëerd om zijn edel karakter. Sedert den veldtocht van Oranje en graaf Lodewijk in Frankrijk (1569) was hij door nauwe vriendschap verbonden aan Lodewijk van Nassau en werd een der hoofden van de Hugenoten. Hij speelde een groote rol in de tusschen Oranje, Frankrijk en Engeland besproken voorbereiding van den strijd tegen Spanje in 1572 en volgde Lodewijk van Nassau naar Henegouwen. Hij bemachtigde er einde Mei Valenciennes en voegde zich bij Lodewijk binnen het door Alva belegerde Bergen, dat hij hielp verdedigen. Na de capitulatie dier stad (28 Sept.) werd hij gijzelaar maar keerde weldra, onder belofte van een jaar niet tegen Spanje te dienen, naar Frankrijk terug, waar hij na den Bartholomeusnacht te La Rochelle de Hugenoten leidde en de verbinding zijner partij met Anjou's Politieken voorbereidde. Hij speelde ook een belangrijke rol in de plannen om Anjou met de nederlandsche rebellen en Oranje, te verbinden en Anjou als landsheer in de Nederlanden te doen optreden, vasthoudend aan de oude Fransche politiek ten opzichte dier landen. Sedert 1576 in nauwe betrekking tot Oranje, wien hij, in 1577 de onderschepte brieven van Escovedo toezond over don Juan's plannen, volgde hij Anjou naar Henegouwen Juli 1578 en werd 21 Maart 1579 veldmaarschalk der Staten-Generaal onder aartshertog Matthias. Hij slaagde er niet in Anjou te bewegen toen reeds in de Nederlanden te blijven maar bleef toch zelf in samenwerking met Oranje aan het hoofd van het leger in Vlaanderen tegen Don Juan, Parma en de Malcontenten. Zijn pogingen in 1579 om de oproerige Gentenaren, onder wie hij overigens zeer populair was, tot rede te brengen mislukten; Hembyze noodzaakte hem 7 Juli de stad te verlaten. Ook zijn poging om Maastricht te ontzetten mislukte. Hij streed nu verder tegen de Malcontenten in zuidelijk Vlaanderen en wist de betrekkingen tusschen Anjou en de Staten-Generaal weder te hernieuwen. 30 Maart 1580 nam hij Philips van Egmond te Ninove gevangen. Bij Ingelmunster viel hij, met een kleine bende door den vijand overvallen, in Parma's handen (10 Mei 1580); hij werd in harde gevangenschap eerst te Namen, daarna in het fort Charlemont, eindelijk in het kasteel Limburg opgesloten. Hij droeg zijn zwaar lot met grooten moed vijf jaren lang; alle pogingen om hem uit te wisselen of zijn gevangenschap te verzachten mislukten; hij schreef er o.a. zijn Discours politiques et militaires. Eerst 28 Juni 1585 werd hij vrijgelaten op strenge voorwaarden (Points et articles pour la délivranee de M. de la Noue). Hij trok zich eerst naar het fransche hof, daarna naar Genève terug en werd 1588 voogd van Charlotte de la Marck en gouverneur harer steden Sedan en Jametz, waar hij evenwel niet dan met groote moeite kon komen. Hij werd thans een der vertrouwde raadgevers van Hendrik IV en streed 1589/90 met diens legers in Normandië aan de Aisne en in Bretagne, waar hij aan een

[p. 379]

wond stierf. Hij was tweemaal gehuwd geweest, 1^o. met Marguerite de Téligny, zuster van Coligny's bekenden schoonzoon; 2^o. met Marie de Juré. Bij de eerste had hij vijf kinderen, van wie twee zoons: Odet (de Téligny) en Théophile, die onder Hendrik IV diende.

Hij schreef Observations politiques et morales sur l'histoire de Guicciardin bij Guicciardin, Histoire des guerres d' Halie, ed. Chomedey (Paris 1568, 1577, Genève 1577, 1583, 1593); Discours politiques et militaires (Basle 1586, Basle et Genève 1587, Basle 1588, la Rochelle 1590, Lyon 1595, i.l. 1612; duitsche vert. Frankfort 1592, engelsche London 1587, 1597; bewerkt in het Nederl. door J. de la Haye als Den ghematichden Christen, 's Grav. 1613; de Observations sur les troubles, herdrukt als Mémoires de la Noue, zijn er het 26ste boek van); Domini de la Nue... disputatio de Bello Turcico, in Camerarius, De rebus Turcicis commentarius, p. 94 suiv., Frankfort 1598; Déclaration de M. de la Noue sur sa prise d'armes (Verdun 1588; eng. vert. London 1589); Correspondance de F.d.l.N. ed. Kervijn de Vohlkaersbeke (Gand et Paris 1854).

Prenten door J. Punt in Gallerie Versailles dl. VIII. Afb. in Crayon français à Chantilly III 167 s.

Vgl. over hem: Amyrault, Vie de François seigneur de la Noue (Leyde 1661); Dalwigk, Leben und Schriften des Fr. de la Noue (Coburg, 1875); Vincens, Fr. de la Noue (Paris 1875); Séguer, La Noue (Colmar 1854), vooral Hauser, François de la Noue (Paris 1892).

Blok