Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Florensz, Nicolaas]

FLORENSZ (Nicolaas), naar Gouda, waar hij omstreeks 1515 geboren werd, gwl. Goudanus of Gaudanus genoemd, overl. te Leuven 10 Nov. 1565. Hier was hij 22 Mrt. 1537 als primus der philosophie uitgeroepen. Na zijn priesterwijding werd hij pastoor te Bergen-op-Zoom, en arbeidde er, vooral door zijn preeken, met zoo uitstekend gevolg, dat de stad van aanschijn veranderde en zelfs het wekelijksch communiceeren gaandeweg toenam. Waarschijnlijk heeft hij te Leuven de Jezuïeten leeren kennen. Tusschen de jaren 1545-1547 sloot hij zich bij hen aan, doch bleef intusschen, op uitdrukkelijk verlangen van Jacqueline de Croy, markgravin van Bergen-op-Zoom, zijn ambt in deze stad waarnemen. In 1548 riep de stichter der Jezuïeten-orde, Ignatius van Loyola, hem naar Rome, en ofschoon de markgravin hem nog herhaaldelijk, als onmisbaar voor haar markiezaat, terugvroeg, bleef haar wensch onvervuld.

Na onder Ignatius' leiding dieper in den geest der orde te zijn doorgedrongen, kreeg hij de opdracht te Venetië aan de oprichting van een college te arbeiden. Bij zijn komst, 27 Mrt. 1550, werd hij ontvangen door den prior Andreas Lippomani. Behalve bij anderen oefende hij ook de zielzorg uit bij zijn landgenooten, die in grooten getale te Venetië vertoefden. Na eenige maanden gelastte hem Ignatius aan de universiteit van Bologna den doctorsgraad in de theologie te behalen, hetgeen 23 Aug. 1550 geschiedde, en zond hem vervolgens naar Ingolstadt, om er met Petrus Canisius eenige lessen te geven aan de theologische faculteit, die geheel in verval was geraakt. Goudanus verklaarde den brief aan de Romeinen en ook de Ethica van Aristoteles. De onderneming beloofde echter weinig voor de toekomst, als men er niet in slaagde tevens een college op te richten; niervoor echter stonden voor 't oogenblik de kansen zeer slecht. Daarom gaf Ignatius gehoor aan de uitnoodiging van koning Ferdinand, om enkele paters naar Weenen te sturen, ten einde de universiteit aldaar uit haar treurigen toestand op te heffen. Canisius en Goudanus werden daarvoor aangewezen. De laatste bereikte 9 Mrt. 1552 Weenen, hield er theologische voordrachten en preekte in 't Duitsch voor het volk. Zijn gezondheid liet evenwel dikwijls te wenschen over, en een zekere zwaarmoedigheid verergerde nog zijn toestand.

Na in 1557 naar Rome te zijn gereisd voor de eerste algemeene vergadering zijner orde, die echter geen voortgang kon hebben, zond Paulus IV

[p. 191]

hem naar het Colloquium te Worms, waar hij met Canisius en verschillende Nederlandsche godgeleerden een zeer werkzaam aandeel nam aan de schriftelijke voorbereiding der besprekingen. In den winter keerde hij tot herstel zijner gezondheid naar de Nederlanden terug, en verbleef beurtelings te Leuven en te Keulen. Ook te Luik treffen wij hem aan. Voor den prins-bisschop dier stad, Robert II, zoon van bovengenoemde Jacqueline de Croy, stelde hij op: Ratio compendiaria instituendi futuros pastores quoad doctrinam (afgedrukt bij Hansen, Rheinische Akten zur Geschichte des Jesuitenordens, 769-771). Verder bezocht hij Rotterdam, Gouda, Delft, en won er bij de katholieken veel aanzien en vertrouwen.

In 1562 ontving hij van Paus Pius IV last, als nuntius apostolicus met een geheime zending naar Schotland te vertrekken, om de koningin Maria Stuart in haar geheel on-katholieke omgeving te troosten, en aan de bisschoppen en voorname katholieken pauselijke brieven over te brengen. In gezelschap van twee Schotsche jongelieden van voornamen huize, Edmond Hay en William Creytton zou hij den tocht wagen. De calvinistische predikanten hadden evenwel lucht gekregen van het plan, en lieten alle havens en wegen bezetten. Toch kwam Goudanus 19 Juni te Edinburg behouden aan, en vond een onderkomen bij den aalmoezenier der koningin. Slechts ter sluiks kon hij, terwijl het hof de protest antsche godsdienstoefening bijwoonde, een korte audiëntie bij de koningin verkrijgen, waarin hij haar den brief van den paus overhandigde. Maria verklaarde, dat zij niet vrij was, maar liever wilde sterven, dan het katholiek geloof prijsgeven. Gaarne had Florensz ook de bisschoppen bezocht, doch alleen de bisschop van Dunkeld, Robert Crichton, wilde hem te woord staan; de anderen hielden zich, uit vrees voor de protestanten, voor hem schuil. De indruk, dien Goudanus van den toestand kreeg, was zeer ontmoedigend. Ook hij vermocht er geen verandering in te brengen, daar hij hoofdzakelijk op eigen veiligheid bedacht moest zijn. De predikanten waren zeer opgewonden en mishandelden een Fransch koopman, dien zij voor den nuntius hielden, op gruwzame wijze. Ten slotte gelukte het hem, als matroos verkleed, een schip te bereiken, dat hem naar de Zuidelijke Nederlanden terugbracht. 13 Sept. was hij weer te Antwerpen. Een uitvoerig verslag zijner zending aan den generaal der orde, Laynez, gaf hij aan de twee Schotsche jongelieden mede naar Rome; het is te vinden in Stimmen aus Maria-Laach XIX (1880) 84-108. Zeer verzwakt bracht hij nog drie jaar te Leuven door, waar hij preekte en aan de studenten godsdienstonderricht gaf.

Zie: De registers i.v. Goudanus of Gaudanus bij: Hansen, l.c.; Braunsberger, Canisii Epistulae et Acta, vooral vol. I; Monumenta historica Societatis Jesu: Chronicon I-III, en andere deelen dier collectie over de jaren 1547-1565; Fouqueray, Histoire de la Compagnie de Jésus en France II (Paris 1913), 87 ss.; Studiën op godsd. wetensch. en letterk. gebied LII, 374 vv. Imago primi sacculi Soc. Jesu, 867 s.

van Miert