Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Diggelen, Benjamin Pieter Gesienus van]

DIGGELEN (Benjamin Pieter Gesienus van), geb. te Middelburg 31 Jan. 1815, overl. te Statenzijl, gemeente Beerta 23 Nov. 1868, was de zoon van P. van Diggelen (kol. 133) en A.G. Logeman. Hij deed in 1830 met gunstigen uitslag examen voor cadet voor den waterstaat, maar door de tijdsomstandigheden werd de militaire academie te Breda gesloten en ontving van Diggelen eerst sedert 1832 aan deze, toen naar Medemblik verplaatste, inrichting onderwijs. Onderwijl maakte hij van 1830 tot 1832 vele reizen door Zeeland met zijn vader, en werd hij ook practisch aldaar bij waterstaatswerken werkzaam gesteld, waardoor hij geheel met die provincie op dit gebied vertrouwd werd. Hij deed in 1835 het eindexamen aan de akademie en werd bij Koninklijk besluit van 3 Oct. van dat jaar met ingang van 1 Nov. d.a.v. benoemd tot aspirant-ingenieur van den waterstaat. Door den invloed van zijn vader werd hij niet, als steeds gebruikelijk was, aan een ingenieur toegevoegd, maar bekwam hij onmiddellijk een zelfstandigen dienst, ter standplaats Zwolle. De dienst van den ingenieur, die tot dien tijd geheel Overijsel had omvat, werd met 1 Nov. 1835 in tweeën gesplitst en de zuidelijke helft aan van Diggelen opgedragen. Daartoe behoorde de IJsel boven Katerveer. Hij heeft zich door deze voor een jongmensch van 20 jaren moeilijke taak goed heengeslagen; hij legde zich met volle ambitie op zijn vak toe en was spoedig van de practijk van de vele waterstaatswerken van verschillende soort op de hoogte.

De mond van het Zwarte Water, genaamd het Zwolsche Diep, liet reeds lang wat vaardiepte betrof te wenschen over. Hoewel het Zwarte Water ruim diep was, was er op het Zwolsche Diep in zee eene ondiepte, waar slechts 1.65 M. bij gewoon water stond. Met oostenwind was het zelfs voor kleine vaartuigen niet bruikbaar, en in gewone omstandigheden niet voor grootere. Daarom schreef de Overijselsche vereeniging tot ontwikkeling van provinciale welvaart in 1842 eene prijsvraag uit over de middelen, aan te wenden om de vaardiepte tot 2.50 M. bij gewoon water te vergrooten. Van Diggelen dong, hoewel het Zwolsche Diep niet tot zijn dienst behoorde, mede en werd met den prijs bekroond.

Het ontwerp bestond in den aanleg van twee dammen, lang respectievelijk 6 en bijna 5 KM., tusschen welke dientengevolge eene geul van behoorlijke diepte, gedeeltelijk door baggering, gedeeltelijk door uitschuring, zou ontstaan. Tevens zou partij getrokken worden van eene groote oppervlakte zee tusschen den zuiderdam en de IJselmonden (Ganzendiep en Goot), met biezen te beplanten, terwijl bovendien in het Zwolsche Diep van de schepen met een tonnenmaat van meer dan 60 ton een tol geheven zou worden. Op deze wijze zou het kapitaal op den duur winstgevend worden.

Het gevolg was, dat bij Koninklijk besluit van 26 Juni 1844 concessie verleend werd aan eene door genoemde vereeniging op te richten maatschappij. Deze werd in Jan. 1845 opgericht en bekwam den naam Maatschappij ter verbetering van den handelsweg over het Zwolsche diep, mede door middel van landaanwinning, en van Diggelen werd tot haar ingenieur-directeur benoemd. Hij verkreeg dientenbehoeve bij Koninklijk besluit

[p. 130]

van 2 Mrt. 1845 met ingang van 1 Apr. d.a.v. onbepaald verlof uit den waterstaatsdienst.

De onder zijne directie van 1845 tot 1847 aangelegde dammen werden voor een groot deel gemaakt van kraggen, met riet en biezen doorgroeide kubussen grond, aan den mond van het Zwarte Water gestoken. Daarop kwamen eenige lagen rijshout, met steen bezet. Dit was eene zeer goedkoope wijze van aanleg. Op het zeeëind van den zuiderdam werd een licht geplaatst, dat wegens den grooten afstand van het vasteland niet van den vasten wal uit bediend kon worden; er werd aldaar een heuvel, eveneens grootendeels uit kraggen bestaande, opgeworpen, waarop eene lichtwachterswoning werd gebouwd en waarbij een haventje werd aangelegd. De heuvel bekwam den naam Kraggenburg. Ook bij het landeind van den zuiderdam werd eene haven gemaakt, bestemd voor de schepen, die wegens stormweder geen zee durfden kiezen.

Daar de vaarweg door het Zwolsche Diep tot dien tijd vrij was geweest, was de tol een doorn in het oog der schipperij. De tol werd voorbijgevaren, de maatschappij liet de weigerachtige schepen te Zwartsluis of elders aanhouden: van daar tal van processen en moeilijkheden.

Hoewel de werken in de eerste jaren een tamelijk succes hadden (de vaardiepte werd 1.90 M. bij gewoon water), verminderde die diepte later weder, zoo zelfs, dat toen de tol verlaagd werd, de maatschappij besloot, de dammen niet meer te onderhouden. De maatschappij had veel met geldelijke moeilijkheden te kampen. Haar voorzitter, J.C. baron van Haersolte van Haerst, heeft haar met veel moeite voor ondergang weten te behoeden, maar doordat de dammen niet meer werden onderhouden, werden zij steeds lager en daardoor verminderde de diepte weder. De scheepvaart gebruikte een gat in den noorderdam om daardoor op de Vollenhovensche vlakte te komen. De gedeeltelijk onder gewoon water gelegen gronden brachten weinig op.

Het eind was, dat het Rijk bij overeenkomst van 26 Jan. 1875 de werken overnam, terwijl tevens de tol werd opgeheven; alleen de werken tot landaanwinning werden niet overgenomen, en de maatschappij heet sedert Maatschappij ter bevordering van landaanwinning op de vlakte van het Zwolsche Diep.

Daar van Diggelen een werkzamen geest had, en zijne betrekking aan de Maatschappij hem vooral sedert 1847 veel vrijen tijd liet, had hij gelegenheid, verschillende brochures te schrijven, die van zijne scherpzinnigheid getuigen. In de eerste plaats een werkje over de vraag wat voor bedijking rijpe gronden zijn, en verder eene studie over de droogmaking der Zuiderzee. Hij was de eerste, die daarvoor een ontwerp maakte, dat niet zooals de plannen van Faddegon en dergelijke leeken geheel onmogelijk was, hoewel het toch zeker ook uiterst moeilijk uitvoerbaar geweest zou zijn, doordat de afdamming te dicht achter de eilanden Texel enz. ontworpen was.

Waarschijnlijk als gevolg van dit ontwerp werd hij 9 Nov. 1850 secretaris eener commissie voor de beoordeeling van ontwerpen voor de droogmaking der Lauwerzee, ingediend door F. Groet en anderen, later door H.V. Geerligs. Deze commissie bracht 26 Mei 1851 verslag uit, en in Oct. d.a.v. werd eene nieuwe commissie benoemd tot onderzoek van het door de eerste commissie voorgestelde bedijkingsplan. Het rapport der nieuwe commissie werd 26 Juni 1853 ingediend.

Van de vervening en de droogmaking van een veenplas in den polder Mastenbroek, de Koekoek

[p. 131]

genaamd, maakte van Diggelen een ontwerp, dat tot uit voering kwam. Hierbij werd verzuimd, een slikfonds te vormen; er werd een stoomgemaal gebouwd en de Koekoek werd drooggemaakt zonder dat om de droogmakerij een dijk was aangelegd; alleen de op de veenplas uitkomende slooten werden gedicht. Van Diggelen was met het bestuur overeengekomen, dat hij zijne belooning zon bekomen als de polder droog was, dit geschiedde in den zeer drogen zomer van 1868, maar in het najaar liep de polder door kwel van Mastenbroek uit onder en het duurde nog 40 jaren alvorens, nadat de dijk gemaakt en een beter stoomgemaal gebouwd was, de Koekoek droog kwam.

Welk eene populariteit van Diggelen in Overijsel genoot, kan daaruit blijken, dat hij 1 Juni 1846 door een landelijk district tot lid der Provinciale Staten gekozen werd. Toen hij in 1847 periodiek moest aftreden, werd hij zoowel door de stad Zwolle als door genoemd district gekozen; hij nam de verkiezing voor Zwolle aan. Na de invoering der provinciale wet in 1850 werd hij niet weder gekozen. Hij was van 1844 tot 55 lid van den raad van Zwolle. In laatstgenoemd jaar verhuisde hij naar Kampen.

Van Diggelen werd met ingang van 1 Oct. 1841 ingenieur 2e, met 1 Mei 1852 ingenieur 1e klasse van den waterstaat, de laatste maal met handhaving van zijn verlof. Toen hij in 1858 aan de beurt voor hoofdingenieur was, bood hij zich aan om weder in Rijks dienst te treden. Hij werd bij Koninklijk besluit van 1 Febr. 1858 met ingang van 1 Apr. d.a.v. tot hoofdingenieur benoemd, terwijl hij tegelijk ontslag bekwam als ingenieur-directeur der Zwolsche-Diep-maatschappij.

De minister van binnenlandsche zaken droeg aan van Diggelen den dienst in de provincie Zeeland, ter standplaats Middelburg, op. Hij was hier uit zijne jeugd goed bekend, en had in Overijsel bovendien veel met zeewerken te doen gehad, maar of hij in de voetsporen zijner voorgangers A. Caland en J.A. Beijerinck kon treden, is te betwijfelen. Intusschen zou zijn dienst hier niet lang duren, daar men het oog op hem liet vallen om lid der Tweede Kamer te worden, waartoe hij 6 Sept. 1859 door de kiezers van het district Goes gekozen werd.

In de Kamer was hij de vraagbaak op het gebied van waterstaat en spoorwegen. Hij was voor den minister van Heemstra een groote steun bij zijn voorstel tot den aanleg van Staatsspoorwegen. Hij sprak in Nov. 1859 over de toen ingediende ontwerpen tot bekrachtiging van concessiën voor een noorder- en een zuidernet van spoorwegen aan twee combinatiën, in dezelfde maand over de aftappingen uit de Maas bij Maastricht ten behoeve van de Belgische kanalen, in Dec. 1859 over de gevangenisgebouwen, de Rijkswerven en den spoorweg 's Gravenhage-Scheveningen, in Juli 1860 over den aanleg van Staatsspoorwegen, in Dec. 1862 vele malen over het wetsontwerp tot doorgraving van Holland op zijn smalst met aanleg van het Noordzeekanaal en inpoldering der IJgronden, en tot aanleg van een waterweg van Rotterdam naar zee. Hij bestreed beide plannen. Tegen het eerste plan was hij vooral, omdat daarin de afwatering met de scheepvaart gecombineerd werd, terwijl hij (terecht) beweerde, dat in het geheel niet gerekend was op de groote aanslibbing van het Pampus na afdamming van het IJ bij Schellingwoude. Ook was hij van oordeel (hetgeen de ondervinding gestaafd heeft), dat uitvoering door een concessionaris veel duurder en minder goed zou zijn dan uitvoering van Rijkswege. In de zitting van 11 Mei 1864 deelde hij mede, vooral tegen gestemd te hebben, omdat hij

[p. 132]

de raming (18 millioen) te laag achtte. Ook hier heeft de ervaring hem gelijk gegeven.

Wat betreft den Rotterdamschen waterweg meende hij, dat eene behoorlijke diepte niet tot stand te brengen was door de rivier te volgen, maar beval hij den aanleg van een kanaal aan. Hier heeft de ondervinding hem ongelijk gegeven.

Het artikel betreffende het kanaal voor Amsterdam werd met 39 tegen 24, dat betreffende den Rotterdamschen waterweg met slechts 3 stemmen tegen aangenomen, terwijl het geheele wetsontwerp werd aangenomen met 37 tegen 26 stemmen. Telkens behoorde van Diggelen tot de minderheid.

Dat hij er in het algemeen geen blind voorstander van was om alles door den Staat te doen uitvoeren, bewees hij in de zitting van 13 Juni 1863, toen de opdracht van de exploitatie der Staatsspoorwegen aan eene maatschappij aan de orde was. Hij achtte aanleg van Rijkswege beter, omdat daarbij een correctief tegen het feit, dat ingenieurs dikwijls te weinig op de geldelijke belangen van het Rijk letten, aanwezig is in het feit, dat het Rijk voor de werken inschrijvingen houdt, waarbij zij gegund worden aan den laagsten geschikten inschrijver; het is diens belang om de werken zoo goedkoop mogelijk uit te voeren. Daarentegen achtte hij exploitatie door eene maatschappij de eenig mogelijke wijze om de kosten niet op te drijven.

Zonder aan de discussie deelgenomen te hebben, stemde hij 15 Mei 1862 voor de bekrachtiging van eene met België gesloten overeenkomst tot regeling der wateraftappingen uit de Maas, welk wetsontwerp, dat de minister Thorbecke en van der Maesen de Sombreff hadden overgenomen van hunne voorgangers, doch dat zij eigenlijk niet verdedigden, verworpen werd met 47 tegen 7 stemmen, en daarna door een ander, voor Nederland voordeeliger, vervangen werd.

In het algemeen hield van Diggelen zich zuiver op het terrein, waar hij deskundig was, en liet hij politieke redevoeringen aan anderen over. Intusschen blijkt uit de aangehaalde voorbeelden, dat hij, althans de laatste jaren van zijn kamerlidmaatschap, bij zijne medeleden weinig gezag had. Wellicht was dit mede een der redenen, waarom hij bij de periodieke verkiezing ingevolge aftreding in Juni 1864 verzocht, niet voor eene herkiezing in aanmerking te komen. Tegelijk gaf hij zich aan den minister van Binnenlandsche Zaken op om als er eene vacature mocht ontstaan, weder in het korps van den waterstaat in te vallen. Deze ontstond 14 Sept. d.a.v. door het overlijden van L. Rijsterborgh, en met ingang van 1 Nov. werd van Diggelen weder in dienst gesteld en belast met de provincie Noord-Brabant ter standplaats 's Hertogenbosch. Ook deze dienst was van vrij korten duur, want toen een zijner ambtgenooten met ingang van 1 Mei 1867 uit Assen verplaatst werd, kreeg van Diggelen gedaan, dat hij diens opvolger werd; hij werd daardoor belast met den dienst in de provinciën Groningen en Drente.

Bij eene inspectie van de in herstelling zijnde sluis, genaamd de Statenzijl, aan den Dollard nabij de Pruisische grens, maakte hij (die van een sanguinisch gestel was) zich zoo driftig, dat hij eene beroerte kreeg, waarop de dood spoedig volgde.

Van Diggelen huwde te Kampen 30 Dec. 1836 Geertruida van Berkum Bijsterbos, geb. aldaar 15 Dec. 1814, overl. te Zwolle 15 Dec. 1887.

Zijn zoon Mr. P.J.G. van Diggelen, lid van de Tweede Kamer en vice-president der arrondissementsrechtbank te Zwolle, richtte uit

[p. 133]

piëtelt voor zijns vaders nagedachtenis in 1887 de Zuiderzeevereeniging op.

Van zijne werken zijn de belangrijkste: Verhandeling over de verbetering van het Zwolsche Diep, eenige beschouwingen betreffende den physieken toestand der lage bodems in ons vaderland (Zwolle 1843); De afdamming van het Sloe nader aangeprezen (Middelburg 1844); De Zuiderzee, de Friesche Wadden en de Lauwerzee, hare bedijking en droogmaking (Zwolle 1849); De beweging der spoordeuren en sluizen, door de drukking van het water op een drijfraam (Zwolle 1850); Nederlandsche belangen in betrekking tot landverhuizing en kanalisatie, (Kampen 1857); Een woord betreffende het bedijken van de Zuiderzee (den Bosch 1866).

Ramaer