Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Cunerus Petri]

CUNERUS PETRI, geb. te Brouwershaven ± 1530, gest. te Keulen, 15 Febr. 1580. Hij studeerde philosophic in het gymnasium Castri te Leuven, legde zich toe op theologie en schriftuurverklaring en werd professor in de Norbertijner abdij Park bij Leuven. 12 Nov. 1560 behaalde hij te Leuven den doctorsgraad in de theologie en werd hetzelfde jaar plebaan der St. Pieter te Leuven. In 1568 was hij rector der Leuvensche universiteit en zag onder zijn rectoraat Philips Willem ontvoerd worden. 16 Sept. 1569 werd hij door Pius V benoemd tot bisschop van Leeuwarden. Geholpen door de krachtige maatregelen van Alva, was hij de eerste, die sinds de oprichting der nieuwe bisdommen den zetel te Leeuwarden in bezit kon nemen. 1 Febr. 1570 deed hij zijn intocht in Leeuwarden en werd dienzelfden dag in de St. Vituskerk of Oldehove, zijn kathedraal, geïntroniseerd.

Treurig was de toestand van zijn diocees. Velen hingen openlijk of in 't geheim de nieuwe leer aan; zeer vele geestelijken, zoo seculieren als regulieren, zagen met vijandige oogen den ‘corrector morum’ komen; de Watergeuzen deden steeds invallen.

's Bisschop's eerste zorg was zich te omringen met een staf van mannen, op wier steun hij ten allen tijde kon rekenen. Van de twee pastoors der St. Vitus, Ivo Johannis en Dominicus Benedix, werd de eerste deken van Leeuwarden, de andere aartsdiaken. Zijn eerste kapittel was hem door de pauselijke bulle aangewezen n.l. 9 kanunniken van het klooster Mariëngaarde en 6 vicarii van St. Vitus.

Een andere niet geringe zorg was die voor de financiën. Om hierin te voorzien, waren hem drie kloosters en 6 beneficiën van St. Vitus toegewezen: het kapittel moest bezoldigd worden uit de inkomsten van het klooster Mariëngaarde bij Hallum en de 6 beneficiën; voor persoonlijk onderhoud des bisschops waren aangewezen het St. Nicolaasklooster der reguliere kanunniken te Bergum en de Norbertijner proostdij ‘Vinea Domini’ te Bolsward. Niet dan met moeite kwam hij in 't bezit van deze inkomsten.

26 Febr. 1570 liet hij het Conc. v. Trente afkondigen. 15 April riep hij zijne geestelijken naar Leeuwarden tot het houden eener synode, welke drie dagen duurde en waar talrijke heilzame besluiten werden genomen.

Daarna begon hij de visitatie van zijn diocees; overal waren kerken en altaren te reconcilieeren wegens gepleegde schendingen in de rumoerige

[p. 123]

dagen der laatste jaren. Deze visitatie, welke hij trouw ieder jaar volbracht, moest hij staken van Juni 1572 tot Sept. 1573, wegens de invallen der geuzen, die roovend en plunderend Friesland doortrokken, maar ten slotte bedwongen werden door het krachtdadig optreden van Caspar de Robles.

Steeds grooter werden de moeilijkheden, waartegen hij te strijden had; de rumoerige tijden belemmerden zijn werk, het handhaven der kerkelijke wetten prikkelde velen tot verzet, de aartsdiaken van St. Jan te Utrecht wilde zijne vroegere jurisdictie in Friesland behouden, de afgezette abten werkten den bisschop tegen. Daarbij kwam groot geldgebrek, waarover hij o.a. klaagt in den brief, welke hij 24 Mei 1573 naar Rome zond.

Zijn grootste tegenstanders waren de calvinisten. Met kracht drong het calvinisme in Friesland door. Toen deze provincie zich Dec. 1576 door onderteekening der Pacificatie meer aan de zijde der Staatsgezinden schaarde, werd Robles als stadhouder vervangen door den prinsgezinden Rennenberg. Deze, zeker van den steun der gewapende macht, ontsloeg in 't begin van 1578 de leden van het provinciale hof en verving hen door anderen, meest nieuw gezinden. 28 Maart van dat jaar nam hij ook den bisschop gevangen en voerde hem naar het kasteel te Harlingen, daarmee feitelijk een einde makend aan het episcopaat van Cunerus Petri.

Van Harlingen werd hij spoedig overgebracht naar het klooster te Bergum. Na daar een tijd vertoefd te hebben, werd hij in vrijheid gesteld, bekleedde te Munster eenigen tijd de waardigheid van ‘coëpiscopus’ en stierf, 49 jaar oud, als pro-

[p. 124]

fessor der Schriftuur te Keulen, afwaar hij in den dom begraven werd.

Hij schreef: Den schilt tegen de Wederdoopers, 1567; Verae ac germanae Ecctesiae Christi designationem, per XIV proprietates sive notas, Lovanii 1568; De Sacrificio Missae, ibid. 1572; De meritorum Christi et Sanetorum consensu, ibid.; Quaestiones Pastorales, et de Coelibatu Sacerdotum, ibid; De Principis Christiani officio, Coloniae 1580; De gratia, libero arbitrio, praedestinatione, justificatione, indulgentiis et Divi Petri cathedrae firmitate, ibid. 1583; De cura corporis humani pro clericis aliisque piis hominibus e Sacra Scriptura et Patribus, ibid. 1597; Cursum D. Virginis, Ingolstadii 1587; Ad Principes Electores, de pace cum Hispano Rege. De Purgatorio.

Zie: van Heussen en van Rijn, Oudheden en Gestichten van Vriesland I, 293-348; v. Heussen, Hist. Ep. Leov. 40; De Vrije Fries, 9, 177, 440; 12, 451; 20, 323-390; Archief Aartsbisd. Utrecht, 29, 203, vlgg.; Foppens, Bibliotheca Belgica (ed. 1739), I, 222, vlg.; Arn. Havensius, De erectione novorum episcopatuum, (ed. 1607), 56 vlg.; De Katholiek, 101 (1892), 121, vlg.; Christianus a Langendonck, Nicolai Vernulaei Academia Lovaniensis recognita et aucta (ed. 1667), 17, 47, 69, 86, 154, vlg.; C.P. Hoynck van Papendrecht Vita Viglii, Tom. I, Pars 2 epistt. 67, 69, 70, 87, 95, 100, 101, 107, 114, 121, 188, 213; J. Reitsma, Honderd jaren, 151, vlgg.

Zie verder de geschiedenis van Friesland over dit tijdvak bij Schotanus, Winsemius e.a.

de Jong