Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Cappelle, Johannes Pieter van]

CAPPELLE (Johannes Pieter van), zoon van François van Cappelle en Jacoba Elisabeth Rochussen Jongenheld, geb. te Vlissingen 9 April 1783, gest. te Amsterdam 26 Aug. 1829, genoot zijn eerste onderwijs te Koudekerke en vervolgens te Leiden waar hij ook de Latijnsche school bezocht. 14 Sept. 1795 werd hij, 12 jaar oud, en 30 Maart 1797 nogmaals als student in de godgeleerdheid te Leiden ingeschreven, waar Ruhnkenius zijn voornaamste leermeester was. In 1798 vestigden Cappelles ouders zich te Amsterdam, waar hij zelf nu ook zijn studiën aan het athenaeum voortzette. Hij genoot daar het onderwijs van Wyttenbach en, na diens vertrek naar Leiden in 1799, van D.J. van Lennep, Wyttenbachs opvolger. Bovendien volgde hij de colleges van Walraven, van Swinden en van den tijdelijken lector Brunings. Deze laatste wist van Cap-

[p. 100]

pelle te overtuigen, dat zijn aanleg en toekomst meer lag in de wiskundige dan in de letterkundige richting. Hij ging dus over naar de studie der wisen natuurkunde, gaf de theologie prijs, maar bleef de philologische studiën aanhouden. Hij combineerde ze met die der wis- en natuurkunde door zich vooral toe te leggen op het onderzoek van de exacte wetenschappen der ouden, waarbij van Lennep en van Swinden beiden hem leiding gaven. Zoo bereidde hij als proefschrift voor een nieuwe uitgave der nog weinig onderzochte Quaestiones mechanicae van Aristoteles, die echter door allerlei omstandigheden eerst in 1812 verscheen. Van Cappelle was toen reeds geruimen tijd in verschillende functiën werkzaam geweest. In 1803 werd hij benoemd tot lector in de wis-, bouw- en zeevaartkunde aan het Zeevaartkundig Instituut te Groningen. In 1808 werd dat instituut onder den druk der tijdsomstandigheden opgeheven en begaf van Cappelle zich weer naar Amsterdam, waar hij door den invloed van zijn vrienden kort daarna werd benoemd tot commies bij het bureau van het pas opgerichte Koninklijk Nederlandsch Instituut. Na de inlijving werd zijn positie aan het Instituut zeer twijfelachtig, zoodat het voor hem een uitkomst was, dat hij in 1811 werd benoemd tot praeceptor aan de Latijnsche school te Amsterdam. Hij kreeg toen ook gelegenheid zijn Aristotelesuitgave te voltooien; maar tot een promotie blijkt het niet te zijn gekomen. In de richting van deze studiën werkte hij voort; hij gaf kort daarna uit een bundel Bijdragen tot de geschiedenis der natuurkunde bij de Ouden (Haarlem 1815), die allerlei belangrijks over weinig bekende onderwerpen geeft. In dat verband moet nog worden vermeld, dat de Hollandsche Maatschappij hem in 1813 met de gouden medaille bekroonde voor de beantwoording van een prijsvraag over de brandspiegels van Archimedes.

Stellig had van Cappelle op dit nog weinig betreden terrein nog belangrijke resultaten kunnen bereiken, zoo de omstandigheden hem niet in een andere richting hadden gedreven. Toen in 1815 ook te Amsterdam een leerstoel voor Nederlandsche letterkunde werd opgericht, was Bilderdijk daarvoor naar zijn en anderer meening de aangewezen man. Maar tegen de benoeming van een man, die aan velen zooveel aanstoot gaf, kwam krachtige tegenstand. Zoo kwam het, dat werd gezocht naar een man van aanleg en takt, die geen ergernis zou wekken: van Cappelle werd aan Curatoren aanbevolen en in het begin van 1816 benoemd. Den 4. Maart aanvaardde hij het nieuwe hoogleeraarsambt met een rede Over de verdiensten der Amsterdammers ten aanzien van den opbouw en de volmaking der Nederduitsche taal- en letterkunde (Amst. 1816). Toen Herman Bosscha in 1819 stierf, werd van Cappelle ook het onderwijs in de vaderlandsche geschiedenis opgedragen; hij aanvaardde dezen nieuwen werkkring met een rede Over het oogpunt, uit hetwelk in den tegenwoordigen tijd de beoefening der vaderlandsche geschiedenis moet beschouwd worden (Amst. 1819). Van Cappelles optreden werd altijd zeer gedrukt door de overweging, dat hij de plaats innam, die voor Bilderdijk was bestemd. De vergelijking moest wel te zijnen nadeele uitvallen, daar hij vóór zijn benoeming weinig aan Nederlandsche letterkunde en geschiedenis had gedaan. Met takt en toewijding heeft hij zich evenwel aan de hem opgedragen taak gegeven, zoodat hij allerlei nuttig werk heeft kunnen verrichten. Hij gaf achtereenvolgens uit Bijdragen tot de geschiedenis der wetenschappen en letteren in Nederland (Amst. 1821), Bijdragen tot de geschiedenis der Nedertanden (Haarlem 1827),

[p. 101]

eindelijk Filips Willem, Prins van Oranje (Haarl. 1828). Na van Cappelles dood gaf zijn leermeester, vriend en ambtgenoot D.J. van Lennep nog uit Nagelaten bijdragen tot wetenschap en geschiedenis (Haarl. 1831). Nog moet worden vermeld zijn uitgave met Siegenbeek en Simons van Hooft, Nederlandsche historiën, met aanteekeningen en ophelderingen (Amst. 1824, 8 dln.). Van Cappelle huwde in Mei 1821 met Catharina Bosscha, dochter van zijn voorganger Herman Bosscha, die hem overleefde.

Zie: Alg. Konst- en Letterbode 1808 II, 202; 1814 I, 393; 1815 I, 94, II, 418; 1816 I, 149, II, 124; 1817 I, 73; 1818 I, 226, II, 204; 1820 II, 149; Stuart, Jaarb. 1815 II, 281 vlg.; Van Kampen, Gesch. Ned. Lett. en Wet. II, 549, 629 vlg.; van Lennep, Ill. Amst. Ath. Mem. 220, 279 vlg.; Hand. Lett. 1830, 4 vlg.; van Lennep in van Kampen's Magazijn X, 85 vlg.

Brugmans