Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Wildeman, Jan Ernst]

WILDEMAN (Jan Ernst), geb. te Harlingen 25 Sept. 1770, was de zoon van Gijsbertus (1723-96) en van Eleonora Philippina Helena Eckhardt (1734-93), gewezen hofdame van de vorstin van Nassau-Weilburg. Onder toezicht van zijn vader, die predikant was in zijne geboorteplaats, op de Latijnsche school aldaar ingewijd in de kennis der oude talen, werd deze voor hem de grondslag tot de studie der moderne talen, zoodat hij naast het Nederlandsch ook het Hoogduitsch, Engelsch en Fransch sprak en schreef. Niettemin voelde hij zich nog meer aangetrokken tot de studie der wiskundige vakken, en koos hij zich de loopbaan van militair ingenieur.

Nadat hij in Aug. 1795 als cadet in dienst was getreden bij de Friesche garde, woonde hij het onderwijs in de wiskunde en den vestingbouw bij van den hoogleeraar Ypey aan de hoogeschool te Franeker, waarna hij (7 April 1788) benoemd werd tot extraordinaris ingenieur. In Nov. 1794 tot luitenant bevorderd bij het korps der genie, nam hij in het begin van het volgende jaar zijn ontslag, omdat hij niet in dienst van de Bataafsche Republiek wenschte over te gaan. Hoogstwaarschijnlijk heeft hij behoord tot de oud-officieren, die in 1799 inlichtingen over de inrichting en den toestand der versterkingen van de Bat. Republiek verschaften aan den toenmaligen erfprins van Oranje, met het oog op de voorgenomen contrarevolutie; althans wordt hij in de correspondentie van een der voornaamste medewerkers van den Prins in die dagen, J.C.E. baron van Lynden, genoemd als daartoe bijzonder geschikt en genegen. Dit is te meer aan te nemen, omdat hem van 1800-1802 eene plaats is toegekend eerst als jager-, daarna als genie-officier bij de Hollandsche brigade in Engelschen dienst op het eiland Wight, waarvoor in de eerste plaats in aanmerking werden gebracht de officieren die zich vooral na 1795 ten opzichte van het Huis van Oranje verdienstelijk hadden gemaakt.

Nadat dit korps, waarbij hij in 1802 tot kapiteiningenieur bevorderd was, ten gevolge van het sluiten van den vrede van Amiëns was opgeheven, keerde W. naar het vaderland terug, waar hij in 1804 werd aangesteld tot departementaal-ingenieur van Overijssel, welke betrekking hij twee jaren later verwisselde met die van inspecteur in het 6e district van den waterstaat, na de inlijving van ons land bij Frankrijk onder den nieuwen titel van hoofd-ingenieur van den dienst der bruggen en wegen in het departement van de Monden van den IJssel. In die betrekking heeft hij zich vooral verdienstelijk gemaakt door het denkbeeld ingang te doen vinden, dat hier te lande gebakken zware tichelsteenen met goed gevolg konden gebezigd worden bij de glooiingen van zeedijken, hetgeen door zijn toedoen in 1811 in toepassing werd gebracht aan den Bentdijk nabij Vollenhoven, later mede aangewend op Walcheren, Tolen, Zuid-Beveland en Schouwen. Een door hem hierover opgesteld verslag is opgenomen in het 6e deel (1825) der Verhandelingen van de eerste klasse van het Koninklijk- Nederlandsche Instituut, waarvan hij in 1808 tot correspondent was benoemd, ook afzonderlijk verkrijgbaar gesteld in 1825 te Amsterdam bij Piper en Ipenbuur.

Zijne onafhankelijkheid van karakter toonde hij in 1812 door zich te verzetten tegen de opdracht, hem verstrekt door den prefect P. Hofstede, tot het doen vervaardigen van schavotten enz. ter uitvoering van crimineele vonnissen. Naar zijne meening behoorde zulks niet tot de taak van de

[p. 1459]

ingenieurs van den waterstaat; hij wendde zich daarom rechtstreeks tot den directeur-generaal, graaf Molé te Parijs, die hem antwoordde, dat hij geheel met zijn gevoelen in deze instemde (de correspondentie hierover is in extenso opgenomen in De Navorscher 1898).

Aan de omwenteling van 1813 heeft W. een werkzaam aandeel genomen, en sinds dien tijd komt hij ook meer op den voorgrond. Zoodra Berend Hendrik Bentinck als provisioneel gouverneur van Overijsel was opgetreden, had W. zich aangeboden, om zich te belasten met de bemoeiingen ter oprichting van een korps vrijwilligers. Generaal van der Plaat schrijft 28 Nov. over hem aan Kemper en Scholten te Amsterdam: ‘Het komt mij voor, dat men den heer Wildeman, een kundig en actief ingenieur, met groot nut hetzij onder de order van den generaal Kraijenhoff, die ZEd. zeer goed kent, of wel bij het korps in den Haag kan gebruiken en ik heb Z. Ed. ƒ 1500 voor eerstbenoodigde uitgaven (voor de vrijwilligers) gegeven, niet twijfelende of (dit) zal U H. Ed. goedkeuring wegdragen’. Of onze ingenieur, die den militairen rok weder had aangetrokken, met zijne vrijwilligers naar Amsterdam is overgestoken, of wanneer hij Zwolle heeft verlaten, is niet bekend, maar reeds half December vinden wij hem terug in den Haag, als aide de camp van den commissaris-generaal van oorlog, denzelfden Bentinck, bij wien hij zich in Zwolle had aangemeld, en wien hij stellig met zijn kunde en werkkracht veel dienst zal hebben bewezen. 18 Febr. 1814 werd hij bevorderd tot luitenant-kolonel bij den generaal-kwartiermeester-staf (generalen-staf), en zoodra een leger te velde werd bijeengetrokken, was hij de oudste officier, die ter beschikking van den chef van dien staf, kolonel Victor baron de Constant Rebecque, werd gesteld. Van dien tijd dateert de samenwerking van en de vriendschap tusschen die beide hoogstaande mannen, waarvan de brieven van Constant uit 1814, 1825 en 1830 (zie De Navorscher 1913) zoo duidelijk getuigen.

Het leger te velde werd 13 Juni 1814 ontbonden, waarna vooral de stafofficieren drukke werkzaamheden zullen gevonden hebben in het organiseeren, vaster ineenzetten en, na de vereeniging met België, reorganiseeren van het nieuw opgerichte Nederlandsche leger. Wildeman nam hieraan deel eerst als chef van den staf in het eerste generaal-commando (Amsterdam), waarna hij in 1815 werd geplaatst bij het departement van den kwartiermeester-generaal in de residentie. In die betrekking schijnt men het noodig geoordeeld te hebben, hem tijdens den kortstondigen veldtocht tegen Napoleon in den Haag werkzaam te doen blijven; althans is hij toen niet ingedeeld bij het leger te velde.

In 1818 werd hij door koning Willem I, als groothertog van Luxemburg, gekozen, om te Frankfort zitting te nemen in eene commissie van vertegenwoordigers der onderscheidene staten van het Duitsche verbond, ter regeling der militaire aangelegenheden van dit bondslichaam, waarbij hem door den hertog van Nassau werd opgedragen, ook de belangen van diens hertogdom in die commissie voor te staan. In 1819 deze opdracht voleindigd hebbende, hervatte hij zijne werkzaamheden als 2en kolonel van den generalen staf; doch toen in Mei 1820 de Duitsche-Verbondsakte was gesloten, en ten gevolge daarvan eene vaste commissie tot regeling der militaire zaken bij de Bondsvergadering te Frankfort werd ingesteld, werd hij daarin door den koning tot gevolmachtigde van den groothertog van Luxemburg benoemd. Negen jaren bleef hij die betrekking waarnemen,

[p. 1460]

in welken tijd hij - 20 Dec. 1826 - werd bevorderd tot generaal-majoor en adjunct van den chef van den generalen staf.

In Mei 1830 in 's Gravenhage teruggekeerd, werd hij, toen de opstand in Brussel was uitgebroken, tot opperbevelhebber benoemd van Breda, welke vesting onder zijn toezicht en leiding in staat van verdediging werd gebracht. Het zou zijn laatste commando zijn, tijdens de uitoefening waarvan hij, ten gevolge van een pijnlijk ongemak in de ingewanden, 30 Dec 1833 overleed. Zijn lijk werd in allen eenvoud op het kerkhof van Terheijden begraven.

Wildeman's naam is niet verbonden aan de eene of andere groote gebeurtenis, die hem als het ware van zelf tot eene historische Nederlandsche figuur zoude verheven hebben; maar dat hij zoowel in de hem toevertrouwde betrekkingen als in het dagelijksch leven eene hoogstaande persoonlijkheid is geweest, blijkt wel uit de vele geschriften, groote en kleine (o.a. een latijnsch bijschrift van J.H. Hoeufft en een van Jan. J.F. Wap), waarin na zijn dood zijn naam met eere genoemd werd. In De Nieuwe Amsterdamsche Courant en Algemeen Handelsblad van 3 Jan. 1834 werd dit in eene correspondentie uit Breda van den dag van zijn overlijden kort uitgedrukt in de woorden: ‘Hij wist alles in zich te vereenigen, wat den krijgsman, den goeden huisvader, den burger, den man van wetenschap, met één woord den edelen mensch, kenschetst.’ Nog in 1903 gaf het overlijden van den laatsten zijner kinderen, den oud-majoor der inf. C.W.A. Wildeman (1818-1903), aan den oudhoofdinspecteur van den waterstaat G. van Diesen aanleiding, in ‘De Ingenieur’ van 9 Januari 1904 in herinnering te brengen, hoe generaal W. ook door eene kortstondige verschijning in het corps ingenieurs van den waterstaat een goeden naam had verworven.

Van hem bestaan de navolgende portretten in het bezit van den heer M.G.-Wildeman te 's Gravenhage: a. in olieverf, in de uniform van generaal-majoor in Ned. dienst, door Becker; b. in steendruk door Steuerwald, naar Becker; c. Muller, Cat. No. 6064; d. in steendruk, uitgaaf Soetens, den Haag.

28 Juli 1805 was hij gehuwd met Maria Godefrida Rumpf Schultens (geb. in 's Gravenhage 1 Febr. 1783 en aldaar overleden 23 Dec. 1870), dochter van Willem en Godefrida Gerardina Trouillé. Afstammelingen van hem zijn nog in leven uit het huwelijk van zijne eenige dochter (1806-41) met Carel Philip Frederik George van Emde (1802-74), gep. generaal-majoor der infanterie (7 kinderen) en van zijn tweeden zoon Gijsbert Karel Christiaan (1812-96), gep. kolonel der cavalerie, gehuwd met Agatha Victoria, baronesse van Asbeck (1825-64), uit welk huwelijk nog één zoon, de oud-archivaris Marinus Godefridus Wildeman (geb. 1864) in leven is.

Zie over hem, behalve in de reeds genoemde geschriften: Levensschets van Jan Ernst Wildeman door prof. J. Bosscha (Breda 1834), slechts in gering aantal exemplaren uitgegeven, doch overgedrukt in De Militaire Spectator 1835, 153 v.v.; Bredasche Courant 31 Dec. 1833 en 1834 nos. 44 en 45; Staatscourant 3 Jan. 1834; Dankbare hulde aan de nagedachtenis van Jan Ernst Wildeman (gedicht) door H. van Overvest Kup (Breda, Broese en comp. z.j.); F.J. Hoppenbrouwers, Klaagzang van Breda's burgerij (Breda 1834); Notulen Verg. Kon. Instituut van Ingenieurs 1870, 133, 137; Historisch

[p. 1461]

Gedenkboek 1813 (Haarlem 1913) in voce Wildeman; Een brief van generaal van der Plaat in Hand. en Med. Letterk. 1911/12, 155.

Koolemans Beijnen