Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Venema, Gerard Azings]

VENEMA (Gerard Azings), verdienstelijk wisen natuurkundige, geb. 26 Mrt. 1808 te Sappemeer, overl. 30 Nov. 1873 te Groningen. Zijn ouders, Azing Azings Venema en Wubbina Visscher, behoorden tot den landbouwenden stand, doch hadden in den Franschen tijd met veel tegenspoed te kampen gehad. Het onderwijs door hem ontvangen was vrij gebrekking, de dorpsschool zelf al spoedig afgeloopen. Door vlijt en eigen studie heeft hij het te kort aan genoten onderricht weten in te balen en zoo een eervolle loopbaan gehad.

Als knaap en jongeling gaf hij des winters les in rekenen en zeevaartkunde aan aankomende schippers en stuurlieden, zooals die destijds in de Groningsche veenkoloniën veel werden aangetroffen. Op zijn 18de jaar werd hij tot turfmeter te Heerenveen benoemd. Allengs tot landmeter bij 't kadaster opgeklommen, ontving hij als zoodanig een aanstelling in de provincie Antwerpen (omstr. 1828). Maar bij 't uitbreken der Belgische revolutie verloor hij die betrekking. Nu nam hij dienst als vrijwilliger en droeg drie jaar het soldatenpak. Inmiddels bekwaamde hij zich veelzijdig en werd in Juni 1834 tot ijker der maten en gewichten in het arrondissement Winschoten benoemd, waar hij een werkzaam aandeel nam in het maatschappelijk en staatkundig leven van dien tijd, vooral ook in de jaren vóór en na 1848. Sept. 1851 werd hij tot lid van den Raad der gemeente Winschoten gekozen, iets later tot wethouder, weer later tot lid der Provinciale Staten van Groningen. 14 Febr. 1854 zag hij zich tot burgemeester van Winschoten benoemd, wat hij gebleven is tot 1865, toen hij tot chef commies bij de afdeeling Statistiek aan de Provinciale Griffie te Groningen benoemd werd. Als burgemeester heeft Venema veel gedaan ter bevordering van de welvaart zijner gemeente; als lid der Prov. Staten nam hij een zeer werkzaam aandeel in het totstandkomen van de kanalisatie der provincie Groningen; waarbij hij de groote steun was van den toenmaligen Commissaris des konings I.A. van Royen (III kol. 1103), den ontwerper dezer kanalisatieplan-

[p. 1374]

nen. Ook was hij bij herhaling als landmeterdeskundige werkzaam voor de arrondissementsrechtbank te Winschoten, bij de verdeeling der nog onverdeelde marken van Westerwolde. Als lid van de internationale commissie voor de regeling eener verbeterde afwatering der grensprovinciën (ook van 't Berkelgebied) en voor de verbinding der Nederlandsche en Pruisische kanalen heeft hij mede veel werk verricht. Doch de medeonderteekening van het desbetreffende protocol heeft hij niet mogen beleven.

Het landschap Wes erwolde kende Venema door en door; door eigen aanschouwing had hij het beter dan iemand anders bestudeerd, geografisch, geologisch en maatschappelijk. Van 1865-68 was hij ook als schoolopziener in dit district (het toenmalig 7de der provincie) werkzaam; in laatstgenoemd jaar werd hij als zoodanig overgeplaatst naar het 5de schooldis rict (het Oldambt omvattende) en deze betrekking heeft hij tot zijn dood toe met veel ijver waargenomen.

Bij de invoering van een nieuwe wet op het ijkwez n, in 1869, werd Venema tot chef-ijker van de maten, gewichten en weegwerktuigen in de prov. Groningen benoemd. In de stad Groningen woonachtig, werd hij ook hier al spoedig tot lid van den Raad gekozen.

Middelerwijl deed hij tal van geschriften het licht zien, hoofdzakelijk over den bodem der provincie Groningen, die hij door eigen waarneming en onderzoek zoo grondig had leeren kennen; verder over onderwerpen meer direct met zijn eigen vak als landmeter en ijker in verband staande. De voornaamste dezer geschriften zijn: Het afbakenen van lange regte lijnen op het veld, in toepassing beschouwd bij het verlengen van zwetslooten (1847); Over de balans en het wegen (met pl. 1848); De indijking van een gedeelte van den Dollard en het Vierkarspelen- Zijlvest (1849); Nieuwe en eenvoudige verklaring van de veranderingen die de kusten van ons land langs de zee, de Wadden, de zeeboezems en de groote stroomen ondergaan h bben (1849); Over het meten en wegen van granen, zaden en andere zelfstandigheden. Met pl. (1851); Proeve eener nieuwe en eenvoudige methode voor het verdeelen van regt- en kromlijnige stukken land van meer of mindere uitgestrektheid. Met pl. (1852); Over het dalen van de noordelijke kuststreken van ons land (met pl. 1855); Proeve van een ontwerp voor het waterpassen en het waarnemen der waterstanden in de provincie Groningen (1855); De Dollard, of geschied-, aardrijks- en natuurkundige beschrijving van dezen boezem der Eems. Met kaarten (1855; dit werk werd geschreven in vereeniging met Dr. G. Acker Stratingh); De hooge venen en hel veenbranden (met pl. 1855); Verbetering van de kanalen in de provincie Groningen in verband beschouwd met de plannen van den Commissaris des Konings in deze provincie (1856); Beschouwingen van de veelzijdige voordeelen van eene inpoldering van een gedeelte van den Dollard (1856); Over het maken van bagger- en sponturf in lage venen en van bagger- en lange- of steekturf in hooge venen van de provincie Groningen. Met pl. (overgedr. uit Tijdschr. ter bevord. van nijverheid (dl. XVI). Van anderen aard was de brochure: Voorstel van eene Commissie uit de Provinciale Staten van Groningen tot verhooging van de provinciale opcenten op de hoofdsom van de grondbelasting en van het Personeel.

Belangrijke opstellen van Venema komen ook voor in de Bijdragen tot de kennis van den tegenwoordigen staat der prov. Groningen (1860 e.v.), o.a.: Bijdrage tot de kennis van de aardrijkskundige gesteldheid der provincie (I, 251); Bijdrage tot

[p. 1375]

de hydrographie der prov. Groningen (dit in vereeniging met C. Brunings (I, 111); Over het ter school gaan van de kinderen in het 7de district, van de prov. Groningen (I, 379); Over het ter school gaan der kinderen in het 7de district der prov. Gr ningen gedurende het jaar 1859. Met graphische voorstellingen van het schoolbezoek en het schoolv rzuim (II, 337); Kunstwegen in de prov. Groningen. Met eene kaart van di wegen (II, 355); Alfabetische tabel van de geographische en graphische ligging der getrianguleerde punten in de prov. Groningen (II, 447); Over den paalworm langs de kusten der prov. Groningen (III, 323); De bodem van het Oldambt en Westerwolde. Met teekeningen (III, 1; IV, 1); De venen en veenkoloniën in de prov. Groningen (III, 263); De visscherij in de prov. Groningen binnen- en buitengaats en de schelpvisscherij. Met teekeningen (IV, 85); De Hondsrug te Groningen (IV, 272); Over het eiland Rottum. Met teekeningen. De vogels die er hun broedplaatsen hebben en de psysiognomie van het eiland (IV, 375). Verder tal van opstellen in de Boerengoudmijn (1856, 57 en 58) en in het Album der Natuur (1873-'80); die in laatstgenoemd tijdschrift na zijn dood verschenen.

Wat Venema voor het kadaster is geweest, wordt in een uitgebreid artikel uiteengezet van het tijdschrift Archief van het kadaster, beneden aangehaald. In dat tijdschrift (waarvan slechts één jaargang verschenen is) vindt men tevens een uitvoerig opstel over dat onderwerp van zijn eigen hand (bl. 1), overgenomen uit het Jaarboek van Staathuishoudkunde en Statistiek.

Dat zijn naam ook buiten de grenzen van ons land bekend was, bewijzen de talrijke vragen, die jaarlijks zoowel door genootschappen en vereenigingen als door particulieren tot hem werden gericht, vooral ook op 't gebied van veen- en heiontginningen. Met zijn tijdgenooten W.C.H. Staring (I, kol. 1490) en G. Acker Stratingh (III, kol. 1206) behoorde Venema tot de voornaamste geologen van ons land.

De Senaat der Gron. boogeschool benoemde 20 Mei 1864 den verdienstelijken man honoris causa tot Dr. in de wis- en natuurkunde.

Ook menig binnen- en buitenlandsch genootschap erkende en waardeerde zijn verdiensten.

Venema is tweemaal gehuwd geweest: 1^o met Fenna Folkers, 2^o met Jantje de Wiljes. Uit het eerste huwelijk één, uit het tweede negen kinderen.

Uit familiepapieren bijeengebracht door A. Azings Venema, oud-hoofdcommies bij 't dep. van Landbouw, Handel en Nijverheid.

Zie verder: O. Gleuns in Archief voor het Kadaster, 1875, 36; H. Blink in Vragen van den Dag 1908, 673 e v.; Prov. Gron. Cour. van 26 Maart 1908, 3de blad.

Zuidema