Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Spinniker, Adriaan]

SPINNIKER (Adriaan, eigenlijk Atis Melys), zoon van Melys Atis Spinniker, boekdrukker en predikant bij de Doopsgezinden te Groningen, en Margaretha Hillebrands, werd 18 Mrt. 1676 aldaar geboren. Hij bezocht de latijnsche school te Schiedam, waar zijn vader van 1679 tot aan zijn dood in 1681 predikant was, zette zijn studiën aan het Athenaeum te Amsterdam voort, om er ook de lessen van van Limborch en Galenus Abrahamsz te volgen. Proponent geworden, behoefde hij niet lang op een beroep te wachten: in 1700 deed hij zijn intrede als predi-

[p. 1261]

kant bij de doopsgezinde gemeente aldaar bij het Lam en den Toren.

Slechts kort was hij als predikant werkzaam. In Dec. 1705 schreef hij zijn kerkeraad, dat hij zich verplicht achtte zijn ambt neer te leggen, omdat hij ‘in verlijding gekomen, tot vergrijping gevallen’ was. Nadat hij 3 Jan. 1706 het gevraagde ontslag gekregen had, verliet hij Amsterdam en vestigde zich te Haarlem.

Hier kreeg hij een plaats als boekhouder op een kantoor en wist zich in korten tijd de daarvoor vereischte kundigheden te verwerven. Zelfs leidde hij een aantal leerlingen voor het vak op. De dichtkunst, die hij van jongsaf beoefend had, bracht hem in aanraking met A. Heems, G.W. van Oosten de Bruyn, W. Kops, P. Merkman Jr., P. Langendijk e.a., die hem opnamen in hun kring. Ook als godgeleerde vond hij in zijn nieuwe woonplaats waardeering. In 1727 noodigden zijn geloofsgenooten hem uit jongelieden tot predikant op te leiden. Hij nam het voorstel aan, maar onttrok zich het volgende jaar reeds aan een arbeid, die, naar hij meende, beter door een dienstdoend predikant kon verricht worden. Zoo bracht de bescheiden man, wiens verdiensten intusschen erkend werden, het grootste deel zijns levens door zonder op den voorgrond te treden. Trouw aan zijn voornemen zich opnieuw ‘de goddelijke liefde en die der vromen waardig te maken’, verwierf hij zich door zijn eerlijkheid, blijmoedigheid en vrijzinnigen geest, veler vriendschap. Hij overleed onverwachts 28 Apr. 1754 en werd 4 Mei d.a.v. in de Groote Kerk begraven.

Spinniker heeft vooral als dichter naam gemaakt. ‘Deugdlievende’ dichter is hij genoemd en zijn gedichten, die ook voor kinderen geschikt werden geacht, werden dan ook om hun zedelijke strekking veel gelezen. Zijn Leerzame Zinnebeelden, voor jonge menschen geschreven, werden zelfs als prijs onder de haarlemsche jeugd uitgedeeld. Reeds vroeg verschenen zijn verzen in druk: bruiloftsliederen, grafdichten en bijschriften. Het meerendeel der gedichten in: Uyterste Wille van een Moeder aan haar toekomende Kind, Toegeeigent aan de Volmaakste Huysmoeder (2e dr. Amst. z.j. 1699), m. pl., is van zijn hand. Voorts dichtte hij in zijn amsterdamschen tijd: Schadelijkheid Der Waereld liefde; Getoont uit de onvolmaaktheid en nietigheid Der Weereldse Goederen En de Brosheid des Mensetijken Leevens; Morgen- en Avond-Gezangen, Gebedswijze berijmt (Amst. 1699); Lof der Vriendschap (Amst. 1699, 2e dr. Rott. 1711); De Christelijke Vrede. Vreugde-zang op de Vereeniginge der Waterlandse en Vlaamse Doopsgezinde Gemeenten te Rotterdam (z.p. 1700).

Te Haarlem zette hij zijn dichterlijken arbeid voort. Behalve, in bundels verspreide, gedichten, zagen achtereenvolgens het licht: De werken en vergelding der Barmhertigheid en Onbarmhertigheid, uit Matth. XXV berijmd (Amst. 1711) m. pl.; het destijds gezochte dicht- en plaatwerk Leerzame Zinnebeelden (Haarl. 1714; 2e dr. ald. 1757) m. pl. van Vincent van der Vinne; Gods Gerichten op Aarde, Vertoond in den ... Watervloed, op den 25 en 26sten van Wintermaand in 't 1717de Jaar voorgevallen; .... door Adriaan Spinniker en François Krajestein (Haarl. z.j.); het derde deel van H. Schijn, Geschiedenis der Mennoniten, vertaald door G. Maatschoen (Amst. 1743-45), afzonderlijk uitgegeven onder den titel: Levensbeschrijving van eenige voornaame mannen in hun leven Leeraaren bij de Doopsgezinden. Met derzelver Afbeeldingen. Nauwkeurig in 't Koper gebragt (Amst. 1750), waarin de bijschriften onder de portretten van Spinniker's hand zijn. Na 's dichters dood verscheen: Vervolg der Leer-

[p. 1262]

zaame Zinnebeelden, Spiegel der Boetvaardigheid en Genade en Eenige Stichtelijke Gezangen (Haarl. 1758) m. pl. en voorafgegaan door: 's Leeven van wijlen Adriaan Spinniker, terwijl Het Nut Vermaak, of Stichtelijke Gezangen. Ten deele op zangen speelmaat gebragt door W. Vermooten, in hs. bewaard wordt door de Mij. d. Ned. Lett. te Leiden.

Spinniker heeft verder het zijne bijgedragen tot de verbetering der Psalmen. Hij heeft althans deel gehad aan de samenstelling van een nieuwen psalmbundel: Davids Psalmen, In 't Nederduits berijmd (Haarl. 1713, 2e dr. ald. 1733, 3e dr. ald. 1756), uit ‘verscheide berijmingen bijeen verzaameld tot gerief van onze Gemeente in haare Godsdienstige bijeenkomsten’, uitgegeven door de haarlemsche doopsgezinde predikanten. De aangebrachte veranderingen zijn voor een deel van zijn hand; met de bewerking der derde uitgave, die na zijn dood uitkwam, hield hij zich nog in de laatste dagen van zijn leven bezig.

Van een heel andere zijde liet ‘die meniste Spinniker’ zich zien in verband met de geruchtmakende zaak van Joan van de Velde, vervolgd wegens het in druk geven van Deurhoff's Job verklaard. Na de vrijspraak van van de Velde dichtte Spinniker onder den schuilnaam Parrhasius een uitvoerig vers: De Vrijheid op den Troon Gezet Door de .... Schepenen der Stad Amsterdam, Den 20sten van Herfstmaand 1743 (Pamfl. Knuttel, no. 17425), waarin hij heftig uitvalt tegen den amsterdamschen gereformeerden predikant Th. van Schelluynen en dat groote beweging veroorzaakte. Diens antwoord gaf hem vervolgens: Verdediging van Parrhasius tegen de Beschuldigingen van Theodorus van Schelluine ... (Pamfl. Knuttel no. 17558) in de pen. Zelf heeft hij deze hekeldichten nooit als de zijnen erkend. Van belang zijn zij intusschen als bijdrage tot de kennis van den kerkelijken toestand ten onzent in zijn dagen.

Dat hij ook de studie niet verwaarloosde, bewijzen zijn vertalingen van enkele godgeleerde geschriften: Abrahami Verduin .... Examen Argumentorum Viri rev. Adriani à Cattenburg, S.S. Theologiae inter Remonstrantes Professoris, pro Necessitate Jurisjurandi; nec non Mennonitarum Defensio contra ejusdem Dom. Professoris iniquam criminationem: Utraque e Belgico in Latinum Sermonem conversa per Adrianum Spinniker (Amst. 1729) en een tweetal andere.

Hij was getrouwd met Sara Verduin, bij wie hij een dochter had, die jong stierf. Weduwnaar geworden - zijn vrouw werd 2 Jan. 1734 begr. - hertrouwde hij met Sara van Leuvenich, geb. 25 Nov. 1684, begr. te Haarl. 18 Sept. 1747.

Zie: 't Leeven van wijlen Adriaan Spinniker, door zijn vriend G.W. van Oosten de Bruyn, die een lijst geeft van het door Spinniker geschrevene tot 1743; Christiaan Sepp, Potemische en Irenische Theologie (Leiden 1881), 235 vv.; Andreas Andriessen, Aanmerkingen op de Psalmberijmingen van Petrus Dathenus; ... (Middelb. en Amst. 1756), 198 vv.; Doopsgez. Bijdr. 3e jaarg. (1863) 16 v.

H.E. Knappert