Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Sande, Johan van den]

SANDE (Johan van den), geb. 28 Juni 1568 te Arnhem, zoon van Reinier, raadsheer in het Hof van Gelderland, en Catharina van Reyd, gest. te Leeuwarden 17 Nov. 1638. Hij bezocht de hoogeschool te Wittemberg, promoveerde in 1597 te Leiden in de rechten, vestigde zich te Utrecht als advocaat en werd kort daarna tot hoogleeraar te Franeker beroepen, welk ambt hij in Sept. 1598 aanvaardde. In 1602 gehuwd met Ympcke Idzarda, volgde hij in 1604 zijn schoonvader Baerthe Idzarda als raadsheer in het Hof van Vriesland op. In 1618 werd hij, als ouderling, mede-afgevaardigd naar de synode te Dordrecht en nam, met Rienck Atsma, voor Friesland zitting in de rechtbank, gesteld over Oldenbarneveld en diens mede-gevangenen. Als rechtsgeleerde zeer gewaardeerd en herhaaldelijk betrokken in de behandeling van staatsrechterlijke geschillen, werd hij in 1634 afgevaardigd ter Staten-Generaal.

Eerst op lateren leeftijd deed hij zich als schrijver

[p. 1200]

kennen. Zijn eerste werk: Commentarius de actionum cessione zag te Franeker in 1623 het licht; hiervan verscheen een tweede druk, met toevoeging van den Commentarius de prohibita rerum alienatione te Leeuwarden in 1633, en een derde in 1657. In 1635 gaf hij zijn beroemd werk: Decisiones Frisicae sive rerum in suprema Frisiorum Curia judicatarum libri V uit, dat herhaalde malen gedrukt werd (de 10e druk verscheen te Amsterdam in 1698) en dat in 1638 te Leeuwarden in eene Nederlandsche vertaling is uitgegeven onder den titel van: Vijff Boecken der gewijsder saecken voor den Hove van Vriesland. Na zijn dood bezorgde prof. Wissenbach de uitgave van zijn werk: Ad titulum Digestorum de diversis regulis juris antiqui commentarius (Leov. 1647). In 1674 werden de verzamelde werken van hem en van zijn broeder Frederik van den Sande te Arnhem uitgegeven; in 1683 verschenen te Groningen zijne Opera Omnia Juridica afzonderlijk.

Niet alleen als rechtsgeleerde, ook als geschiedkundige heeft hij zich doen kennen. Nadat hij met zijn broeder Frederik in 1626 het werk van hun oom Everhard van Reyd, Oorspronck ende voortganck van de Nederlandsche Oorloghen had uitgegeven, waarvan eene Latijnsche vertaling in 1633 het licht zag, zette hij diens arbeid voort. Hij zelf beleefde ecbter de uitgave van dit werk niet, doch het manuscript geraakte bij toeval in handen van den Leeuwarder drukker Gijsbert Sybes, die het, met een vervolg, in 1650 achter den vierden druk van van Reyd publiceerde onder den titel van: Nederlandsche Historie, beschreven door wijll: Johan van den Sande, dienende voor continuatie van de Hist. van Ev. van Reyd tot de doodt van Graef Hendrick Casimier, 1641. Dit werk heeft verschillende drukken - met vervolgen tot 1663 - beleefd, en droeg ten slotte den titel van: De wakende Leeuw der Nederlanden. Ook hiervan verscheen een Latijnsche vertaling: Belgicarum historiarum Epitome welke in 1652 te Utrecht uitgegeven, tot 1648 is bijgewerkt.

Zijn portret op 70-jarigen leeftijd, naar Wijbrand de Geest, komt in verschillende zijner werken voor.

Zie: Vriemoet, Athenae Fris. 93-97; Boeles, Frieslands Hoogeschool II, 68 en vv.; Naamrol der Raaden 's Hofs van Friesland; J. Sickenga, Het Hof van Friesland, 170 en vv.; de Wind, Bibliotheek der Nederl. Geschiedschrijvers, 428 en vv.; Paquot, Mémoires T. III, 250 en vv. T. XV, 118 en vv.; Eekhoff, Catalogus der Sted. Bibl. van Leeuwarden 35, 36 en 73; Trouwboeken van Leeuwarden; Brandt, Regtspleging van Oldenbarnevelt, 37 en 252; Charterboek van Vriesland, V, 218, 358; Aitzema, II, 193, vv. 383; Winsemius, 764, 893, 901 en 906; Muller, Catalogus van Portretten, n^o. 4687.

Visscher