Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Kooten, Theodorus van]

KOOTEN (Theodorus van), smaakvol geléerde en latijnsch dichter, 22 Oct. 1749 te Leeuwarden geb. en 1 Febr. 1813 op den huize ‘Bijweg’, onder Bennebroek overl. Zijn ouders waren Titus v.K., koster v.d. Jacobijner en Galileër kerken te L., en Elida van der Ley, een notarisdochter ald. Zijn opleiding ontving hij op het gymnasium zijner geboorteplaats en aan de hoogeschool te Franeker (ingeschr. 1767). Reeds als gymnasiast en student maakte hij, naar de gewoonte dier dagen, latijnsche verzen, die veel bijval genoten. Op aanbeveling van zijn leermeesters C.L. Valckenaer en Schrader werd v.K. in 1772 tot rector der Latijnsche school te Kampen benoemd, waar hij in het huwelijk trad, 17 Juli 1778, met Gesina Juliana van Ongeren. Een jaar later werd hij rector te Middelburg, welke betrekking hij aanvaardde, 3 Maart 1779, met een Oratio de literis humanioribus, optimo felicitatis publicae praesidio, die in proza begonnen, met een uitgebreid Latijnsch gedicht eindigde. In 1784 tot hoogl te Franeker benoemd, als opvolger van zijn leer meester Schrader gaf v.K. hier vooral uiting aan zijn dichterlijk en oratorisch talent; met name werd zijn Latijnsche eeuwzang geroemd, voorgedragen bij de viering van het 200-jarig jubilé der Friesche hoogeschool en getiteld: Carmen saeculare in natalem ducentesimum Academiae Frisiae, quae est Franequerae. Van zuiver wetenschappelijken arbeid gaf hij minder blijk, wel van staatkundige bemoeiingen. De anti-stadhouderlijke partij toegedaan, werd hij in 1787 van zijn ambt ontzet, met Johan Valckenaer (dl. I. 1509-14) en nog twee andere hoogleeraren der Franeker hoogeschool. Valckenaer en van Kooten waren door trouwe vriendschap verbonden, een vriendschap, die slechts geëindigd is door den

[p. 859]

dood van laatstgenoemde. Tezamen verlieten zij in 1787 het vaderland (zij vertoefden in de Zuidelijke Nederlanden en in Frankrijk) tezamen keerden zij in 1795 uit hun ballingschap terug. Valckenaer had zooveel hij kon ook in zijn ballingschap de prinsgezinde partij afbreuk gedaan; van Kooten had zich vermeid met het maken van patriotsche, meest in 't Latijn gestelde gedichten. Teruggekeerd werd de ‘burger’ van Kooten door zijn staatkundige vrienden tot secretaris van het Oost-Indisch Comité benoemd, voor welke betrekking hij zich in 1796 metterwoon in Amsterdam ging vestigen. 22 Januari 1798 werd hem een nieuw ambt opgedragen, t.w. het Agentschap der Nationale Opvoeding, waaronder destijds was begrepen: ‘de geneeskundige staatsregeling, de vorming der Nationale Zeden, de bevordering van het Openbaar Onderwijs en van Kunsten en Wetenschappen’. Slechts kort heeft hij dat ambt bekleed en weinig is het wat hij als Agent (minister) van Nat. opvoeding voor het vaderlandsche schoolwezen heeft gedaan. Reeds in April 1799 werd hij vervangen door J.H. van der Palm, hoogleeraar in de Oostersche talen te Leiden, wien de zaak van 't onderwijs meer ter harte ging. Gemakzucht was wel een der eigenschappen van van Kooten; daarbij was hij onhandig in de practijk van 't leven. De man die hem steeds voorthielp was Johan Valckenaer. Toen deze in het voorjaar van 1799 ten tweeden male als gezant naar Spanje werd gezonden, mocht v.K. hem als ‘secretaris van legatie’ vergezellen. Een latijnsch gedicht van 11 Nov. 1799 getuigt van zijn ingenomenheid daarmee: de wereldsche genoegens werden door onzen dichter zeer op prijs gesteld. In 1801 in Nederland teruggekeerd, heeft v.K. het overige van zijn leven bijna onafgebroken doorgebracht als huisgenoot van Valckenaer, eerst op het buiten ‘Dijkenburg’ bij Noordwijk, later op ‘Meer-en-Bosch’ bij Heemstede en op den huize ‘Bijweg’, onder Bennebroek, waar hij in 1813 overleed. Op het kerkhof der Hervormde gemeente van laatstgenoemd dorp vindt men een steen met het opschrift: ‘Kotenium hie posuit Valcknari cura sodalem, Quo nemo Musis gratior Ausoniis’. Ips. Kal. Febr. MDCCCXIII.

Als latijnsch dichter verwierf van Kooten grooten lof; Peerlkamp, Hoeufft, Collot d'Escury en Bilderdijk prezen hem als zoodanig. De meest geroemde gedichten vindt men in zijn Deliciae Poëticae fasciculi VII (aan Valckenaer opgedragen (1792-1805).

Het leven van Theod. van Kooten (zijn vrienden noemden hem gewoonlijk ‘Dorus’) was niet rijk aan wezenlijk geluk, en op voldaanheid kon hij weinig bogen. Als agent van nationale opvoeding heeft hij weinig tot stand gebracht; zijn verdiensten als professor waren mede gering; als patriot heeft hij zijn medeburgers evenmin veel diensten bewezen Als echtgenoot en vader was hij evenmin gelukkig: terwijl hij zelf als gezantschapssecretaris in Frankrijk en Spanje vertoefde of als gast jaren lang het leven sleet bij Valckenaer en andere intieme vrienden, leden zijn vrouw en kinderen in Kampen en elders gebrek. Geen wonder, dat de talentvolle, maar zwakke en weinig zelfstandige man in zijn laatste levensjaren dikwijls ontevreden en verdrietig was. Aan wetenschappelijken arbeid ontwend geraakt, oud geworden bovendien met jicht en podagra, was hij veelal lusteloos en gaf hij zich over aan droefgeestig gepeins. Zelfs de latijnsche poëzie kon hem niet meer bekoren.

Zie: Boeles, Frieslands hoogeschool II, 595-605 en 844; Bijvanck, Dorus' droefheid in de Gids

[p. 860]

van 1901, II, 466, III, 322 en IV, 1; Sillem, Het leven van Mr. Johan Valckenaer, II, 299 e.v. Verder Peerlkamp, De poëlis Latinis Neerlandicis, 558 en 559; Hoeufft, Parnassus Latino-Belgicus, 247 en 248; Wiselius, Aan mijnen vriend Theod. van Kooten; Bouman, Gelderlands hoogeschool, 354, 356 en 360; van Kampen, Gesch. Ned. Letterk. II, 568; III, 244; van der Palm, Verhand. en Redev. V, 258 e.v.; van Limburg Brouwer, Leven van Wiselius (1846), 149, 171, 177, 179, 186, 191, 204 e.v.; Collot d'Escury, Holl. Roem, (I), 46; Bilderdijk, Theod. van Kooten als dichter in Mnemos. XI, 181, en Kalff, Gesch. Ned. Letterk. VI, 158, 319, 320 en 358. Eindelijk de Correspondentie tusschen van Kooten en Wiselius van 27 Juli 1796 tot 15 Jan. 1813; 2 dln. op het Rijksarchief en Brieven en andere stukken, van Kooten betreffende, afkomstig van Valckenaer, in de Collectie Luzac op de Acad. Bibl. te Leiden, waaronder de Autographa van de meeste gedichten van van Kooten.

Zuidema