Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[p. 803]

J.

[Jacob, Frederik 's]

JACOB (Frederik 's), geb. te 's Gravenhage 25 Febr. 1822, overl. te Utrecht 3 April 1901, zoon van Mr. Frederik Bernard 's Jacob, secretaris van den Raad van State, daarna ontvanger van de successierechten te Amsterdam, en van Maria Petronella Rochussen; werd 16 Oct. 1835 adelborst 2e klasse op het Kon. Inst. voor de marine te Medemblik; 1 Sept. 1839 adelborst 1e kl. en 1 Jan. 1844 luit. ter zee 2e kl. Als adelborst 1e kl. maakte hij op het fregat de Rijn, dat onder bevel stond van Prins Hendrik der Ned., eene reis, waarop verschillende havens der Middell. Zee en ook Rusland werden bezocht. 2 Juni 1845 vertrok hij naar Oost-Indië op het fregat, waarmede zijn oom, de nieuw benoemde gouvern.-gen. Rochussen (zie II kol. 1218) de reis daarheen deed; hij kwam in 29 Sept. d.a.v. aldaar aan en werd gedetacheerd bij het topografisch bureau te Weltevreden, maar reeds 15 Nov. d.a.v. benoemd tot ordonnans-officier bij den gouv.-gen. In die betrekking werd hij belast met eene zending (15 Dec. 1845) naar Bandjermassin, in verband met het verleenen eener concessie tot ontginning der steenkolenmijnen aldaar en 31 Oct. 1846 met een geheime zending naar den Gouv. der Straits Settlements te Singapore, naar aanleiding van herhaalde bezoeken door den (onderkoning van Riouw aan die plaats gebracht. Intusschen had hij in Juni 1846 deelgenomen aan de eerste Balische expeditie (zie bij Rochussen II kol. 1221), naar aanleiding waarvan hij benoemd werd tot ridder 4e kl. der Mil. Willemsorde.

In verband met een hem verleend suikercontract werd hij, na op 1 Oct. ontheven te zijn van zijne functiën als ordonnans-officier, 27 Oct. 1847 op zijn verzoek eervol uit den zeedienst ontslagen. Van 1847-57 was hij suikerfabrikant op de onder zijne leiding gebouwde fabriek Kremboeng, nabij Soerabaja, die hem groote winsten opleverde. In 1853 maakte hij, daar zijne gezondheid geleden had, eerst door het overlijden zijner jeugdige echtgenoote, daarna door dat van zijn jongste zoontje, eene reis naar Holland; in 1854 was hij in Indië teruggekeerd.

In Jan. 1857 verliet hij Indië en vestigde zich metterwoon in Rotterdam. Aldaar was hij in velerlei betrekkingen nuttig werkzaam, maar aan de eigenlijke politiek bleef hij meestal vreemd. Alleen werd hij in Maart 1863 te Rotterdam candidaat voor de Tweede Kamer gesteld, maar zonder gunstigen uitslag.

Nadat bij de wet van 3 Juli 1863 bepaald was, dat de exploitatie der staatsspoorwegen aan bijzondere ondernemers zou gegund worden, werd 's J. in Sept. d.a.v. gekozen tot lid en vice-president van den raad van bestuur en toezicht der mede door hem opgerichte maatschappij tot exploitatie van staatsspa. In 1867-68 was hij tijdelijk president-directeur van die mij., en na de reorganisatie daarvan trad hij 1 Juni 1869 op als directeur-generaal. Van haar ontstaan af had de maatschappij met groote bezwaren te kampen gehad en toen 's J. als dir.-gen. optrad verkeerde zij financieel in ongunstige omstandigheden. Bezuinigingen werden door hem ingesteld, waarbij hij begon zijn eigen traktement als dir.-gen. op minder dan de helft

[p. 804]

te stellen. Volle tien jaar vervulde 's J. zijne moeilijke betrekking op verdienstelijke wijze. De aandeelen der mij. die bij zijn optreden als dir.-gen. niet hooger noteerden dan 27%, stonden na weinige jaren pari. Toch sloot het zorgen voor de belangen der aandeelhouders niet uit, dat hij trouw de nationale belangen behartigde; van het scheppen van nieuwe verkeersmiddelen en nieuwe uitwegen voor onzen handel werd niet afgezien, al vorderde dit offers van de aandeelhouders. 1 Juni 1879 trad 's J. als dir.-gen. af; hij bleef op zijn buitenverblijf Nieuweroord te Utrecht wonen en bekleedde verschillende betrekkingen, waaronder ook gedurende één jaar (1879-80) die van lid van den Raad der gemeente Utrecht, tot hij 24 Nov. 1880 benoemd werd tot gouverneur-generaal van Ned. Indië. 1 Maart 1881 daarheen, vergezeld door zijn zoon als particulier secretaris, vertrokken, kwam hij 11 April d.a.v. te Tandjong-Priok aan en aanvaardde den volgenden dag het bestuur.

Gedurende dat bestuur werd Ned.-Indië ernstig door ziekten en natuurrampen geteisterd. In Sept. 1881 brak de cholera op Java uit, die ook in de beide volgende jaren bleef voortwoekeren. Ook door koortsen en pokken werden de inwoners geteisterd, terwijl onder het vee de veepest heerschte; daartegen werden krachtige maatregelen genomen, die tot het gewenschte doel leidden. In 1882 had eene uitbarsting van den vulkaan Sindoro in Midden-Java plaats en werden Soerabaja, Pasoeroean, Kediri en ook Menado door bandjirs geteisterd. Maar de grootste ramp werd veroorzaakt door de vulcanische uitbarstingen op het in Straat Soenda gelegen eiland Krakatan (Mei en Aug. 1883), die tot gevolg hadden, dat de kustlanden langs die straat meerendeels verwoest werden en waardoor enkel op 27 Aug. in Bantam en de Lampongs ruim 36000 menschen het leven verloren.

In 1882 werd het bestuur in de residentie Amboina gereorganiseerd en Banjoewangi, tot dusverre eene afzonderlijke residentie, bij Besoeki gevoegd, terwijl de eilanden Bali (waar de landschappen Boeleleng en Djembrana onder ons rechtstreeksch bestuur werden gebracht) en Lombok met daarbij behoorende kleinere eilanden tot eene residentie werden verheven.

In 1882 en 1883 werden eenige maleische en bataksche landschappen bij het Gouv. van Sumatra's Westkust ingelijfd.

In 1882 bad de invoering der nieuwe regeling van het rechtswezen in de residentie Riouw en O. en het oostelijk gedeelte van den Archipel en in het volgende jaar in de Westerafdeeling van Borneo plaats. Op Java en Madoera werden eenige persoonlijke diensten afgeschaft, waartegenover eene heffing van hoofdgeld van heerendienstplichtigen werd ingevoerd. In 1884 werd een nieuw landverhuurreglement voor de Vorstenlanden op Java vastgesteld. Nieuwe reglementen op den postdienst en den burg. geneesk. dienst werden in werking gesteld en nieuwe bepalingen op het benoemen van ambtenaren voor den burgerl. dienst afgekondigd. De eerste hoogere burgerschool voor meisjes werd in 1882 te Batavia opgericht.

Op Java en Madoera bleef het gedurende het

[p. 805]

bestuur van 's J. rustig. In Atjeh en O. had op 6 April, slechts enkele dagen vóór het optreden van 's J. als gouv.-gen., de invoering van het burgerlijk bestuur plaats gehad, gepaard met de inwerkingtreding van eene definitieve organisatie van het bestuur (zie bij v. Lansberge, III kol. 742). Werd daarbij gemeend, dat het tijdstip van pacificatie was aangebroken en dat van ernstige rustverstoring geen sprake meer zou zijn, het was er verre van af, dat de toestand bevredigend genoemd kon worden. De veiligheid liet al spoedig na de wijziging in het bestuur, ook in Groot-Atjeh, veel te wenschen over. Ook gaven herhaalde strooptochten van maraudeursbenden en geschillen tusschen de inl. bestuurders voortdurend aanleiding tot rustverstoring. Zelfs werd in 1881 herhaaldelijk getracht onze versterking in Samalangan te overrompelen en in Sept. 1882 een geregelde belegering daarvan ondernomen. Nadat versterking was aangekomen werd het grondgebied van Samalangan van vijanden gezuiverd.

Ook de Radja van Peusangan, die eene zeer aanmatigende houding had aangenomen, werd tot rede gebracht. In Aug. 1883 bezocht 's J. Atjeh, waarna besloten werd tot concentratie van troepen door inkrimping van het aantal posten. In Nov. 1883 leed het Engelsche stoomschip Nisero voor Panga, ter Westkust van Atjeh, schipbreuk; de bemanning werd door den Radja van Tenom gevangen genomen en naar het binnenland gevoerd. Nadat de onderhandelingen tot bevrijding der gevangenen mislukt waren, werd in het begin van Jan. 1884 eene expeditie naar Tenom gezonden. Aan deze gelukte het wel de versterkte hoofdplaats Padang-Kling stormenderhand te nemen en de verblijfplaats van den Radja plat te schieten, maar niet de gevangenen te bevrijden. Eerst in Sept. werden zij, nadat den Radja een Nederl.-Engelsch ultimatum was gesteld, uitgeleverd.

In Mei 1881 hadden ongeregeldheden te Takalar (Celebes) plaats en werden woelingen op godsdienstig gebied in de Ommelanden van Benkoelen en Laïs onderdrukt. Eene samenzwering tegen het nederl. gezag onder de inl. bevolking van Palembang werd ontdekt; de hoofdaanleggers werden gearresteerd (Aug.). In 1882 hadden verwikkelingen met Indragiri en onlusten in de Boven-Doessoen (Zuid.- en Oost.-Afd. van Borneo) plaats, terwijl in Juli 1883, naar aanleiding van ongeregeldheden in Midden-Sumatra en invallen van vijandige Bataks in Toba, Lagoeboti werd getuchtigd. In hetzelfde jaar hadden ongeregeldheden in Amoentai (Zuiden Oost.-Afd. van Borneo) plaats.

De aanleg van staatsspoorwegen op Java werd met kracht voortgezet. Voltooid werden van de Oosterlijnen: de baanvakken Semboeng-Kertasana Madioen-Sragen en Kertasana-Kediri-Toeloengagoeng; van de Westerlijnen: het baanvak Buitenzorg-Soekaboemi-Tjandjoer. In 1883 werd door de Deli-spoorwegmij. een aanvang gemaakt met den aanleg van spoorwegen op Sumatra's-Oostkust. De spoorweg in Groot-Atjeh van Oleleh naar Kotaradja werd tot Lambaroe doorgetrokken. Een gedeelte van den stoomtramweg Samarang-Joana werd voor het verkeer geopend.

Verschillende concessies werden verleend tot den aanfeg van spoor- en stoomtramwegen en van telefoonverbindingen. Een algemeen reglement op den aanleg en exploitatie van stoomtramwegen werd vastgesteld en een gouvernements-telefoondienst ingevoerd.

In 1882 werden Oleleh (Atjeh) benevens een drietal havens in de Wester-Afd. van Borneo en in 1883 een viertal havens op het eiland Bali voor den algemeenen handel opengesteld. In

[p. 806]

1883 werd de haven van Tandjong-Priok nabij Batavia voltooid.

Door 's J. werden reizen gedaan: in 1882 naar Soerabaja, in 1883 naar Atjeh, hiervoren vermeld, en later naar de geteisterde streken in Straat Soenda.

Reeds bij het optreden van 's J. als gouv.-gen. was een verzoek aanhangig van de maatschappij, die in het bezit was eener concessie tot het exploiteeren der tinmijnen op Billiton, welke concessie in 1892 zou eindigen, om verlenging van dien termijn tot 1927, waardoor het maximum van 75 jaar, bij Kon. Besl. van 1873 voor den duur van concessiën van dien aard gesteld, zou zijn bereikt. Bij dat Kon. Besl. was bepaald, dat hij het eindigen eener concessie, hetzij door tijdsverloop, hetzij door intrekking, geen nieuwe concessie tot het voortzetten der mijn-ontginning zou worden verleend buiten openbare uitbesteding, dan krachtens 's Konings machtiging. 's J. meende, in overeenstemming met het advies van den Raad van Ned.-Indië, dat deze bepaling op het aanhangige verzoek niet toepasselijk was en nam 26 Dec. 1881 het besluit de concessie tegen een iets hoogeren pachtschat tot het jaar 1927 te verlengen, zoodat de geheele duur het maximum van 75 jaar zou bedragen. Hoewel de Min. v. Kol. geen bezwaar tegen dit besluit scheen te hebben, werd door de Tweede Kamer eene commissie uit haar midden benoemd, om over deze zaak rapport uit te brengen. Het oordeel van de commissie, dat door de Kamer werd aanvaard, luidde, dat de wettelijke bepalingen van het Kon. Besl. van 1873 door de Indische Regeering waren ter zijde gesteld en dat bij deze overschrijding van bevoegdheid 's lands belang niet op den voorgrond was getreden, terwijl het vast moest staan, dat in 1892 (einde der in 1852 verleende concessie) de zaak opnieuw geregeld moest worden, zoodat de in Indië gesloten overeenkomst zou worden te niet gedaan. Als gevolg daarvan diende 's J. zijne aanvraag om eervol ontslag in, dat hem 20 Jan. 1884 werd verleend. Hij trad 15 April d.a.v. af en vertrok den volgenden dag naar Nederland, waar hij 14 Mei 1884 aankwam. Hij vestigde zich weder op zijn buitengoed Nieuweroord te Utrecht, alwaar hij tot zijn einde bleef.

's Jacob huwde 3 Mei 1848 te Batavia met Jonkvr. Léonie Susanne Charlotte van Hogendorp, geb. te St. Omer 1 Jan. 1831, overl. te Soerabaja 13 Juli 1852, jongste dochter van C.S.W. graaf van Hogendorp, oud lid van den Raad van Ned.-Indië (zie II kol. 584) en van C.C. barones Olivier. Uit dit huwelijk sproten twee zoons, waarvan de jongste binnen het jaar overleed.

's Jacob schreef: Ontwerp van een nieuw suikerkontrakt en Bedenkingen op de aanmerkingen der redactie over ‘de Proeve van een suikerkontrakt’ in Tijdschrift voor N.I. XVI (1854) II, 38-63 en 187-194; Gedwongen en vrije suikercultuur op Java (Rotterdam 1859); Beschouwingen over het wetsontwerp tot regeting van den dienst en het gebruik der spoorw gen (Utr. 1871).

Zie: Eigen Haard 1881, 78-81 met portret; 1901, 249-254 met id.; Indische Gids 1881, I, 195-206 met id.; M.A.v. Rhede van der Kloot, De Gouverns.-Gen. en Commiss.-Gen. van Ned.-Indië ('s Gravenhage 1891) 231-239.

Rooseboom