Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Hofstede, Petrus (1)]

HOFSTEDE (Petrus) (1), geb. te Zuidlaren 16 April 1716, overl. te Rotterdam 27 Nov. 1803, zoon van Joh. Hofstede, laatst predikant te Groningen en Maria Abbing. Het leven en de werken van dezen ongetwijfeld merkwaardigen man beschreef even uitvoerig als nauwgezet dr. J.P. de Bie (1899), naar welk boek wij gaarne verwijzen wie in bijzonderheden willen worden ingelicht. De jonge Hofstede, als student te Groningen ingeschreven 10 Sept. 1732, studeerde onder Driessen, Verbrugge, Voget, van Velzen en (kort nog onder) Gerdes, deed aan de ruwe studentenvermaken al te actief mede en maakte zich door een overigens niet onverdienstelijk hekelschrift, den Pseudo-studiosus, te Groningen onmogelijk: 27 Sept. 1737 liet hij zich inschrijven te Franeker. Hier studeerde hij onder Venema, aan wiens vrijen geest hij vreemd bleef, en onder Laan, dien hij bewonderde en in een gezwollen Programma heeft geëerd. Predikant te Anjum geworden (25 October 1739), schreef hij een gedicht tegen Stinstra, dat door platheid afstoot, maar zijn standpunt duidelijk teekent, en richtte een paar verplichtende brieven aan ds. Wiersma, die ter synode van Bolsward tegen de tolerante commissarissen-politiek had pal gestaan. Hij kwam te Steenwijk 10 Nov. 1743, ging vandaar naar Oost-Zaandam 4 Juli 1745, en sprak hier die preek uit op de verheffing van Willem IV, die uitdijde tot eene verhandeling, vol van dien overdadigen lof, die voor de erkenning van de belangelooze zuiverheid van 's mans gevoelens zoo gevaarlijk is. Dit geldt vooral van zijn Bloemen gestrooid op het graf van Willem Carel Hendrik Friso (1752), waarvan de gezwollenheid berucht en het proza tot bombasti-

[p. 763]

sche dwaasheden al te vaak verworden is. Als de schrijver b.v. zegt (Bloemen 114): ‘Geheel Europa was (van den dood des vorsten) aangedaan De lucht, geperst door het sterk uitschieten van zooveel Ach's, Helaas en O, Mijn's sloeg geheele brokken van Albions krijtbergen af, de Weichsel vlood en keerde achterwaarts..’ dan is het moeielijk hier iets anders dan verdwaasde vleierij te zien. Hofstede was toen (sinds 22 Juni 1749) te Rotterdam. Zijne vurige gehechtheid aan het Huis van Oranje is ontwijfelbaar, in 1760 verdedigde hij het huwelijk van prinses Carolina met den lutherschen vorst Nassau-Weilburg; op den verjaardag van Willem V (8 Maart) in 1783 neemt hij zoo uitbundig deel aan de feestvreugde op straat, dat hij met Kaat Mossel in één adem genoemd wordt; hij ondergaat, 1 Sept. 1783, deswege te Utrecht van de zijde der patriotten zware molestatie; schrijft tegen van der Kemp's befaamde preek over Rehabeam-Willem V, verdedigt zich tegen laster in een goed geschreven Apologie (1785) en bezingt nog in 1790 het huwelijk van Frederika Louise van Oranje met den erfprins van Brunswijk. Tegelijk is hij de verdediger van de, in zijne dagen bedreigde, dordtsche rechtzinnigheid. Hij is opgetreden tegen G.Th. de Cock, pred. te Harig, die durfde leeren, dat het Gods voornemen was geweest alle menschen gelukkig te maken en dat Joh. 15:17 op alle menschen doelde; hij heeft zich van den aanvang af gemengd in den strijd over de Marmontel's Belisaire (eerste Ned. vertaling reeds 1768) door zijn De Belisarius beoordeeld, (1769), en entketende aldus dien ‘Socratischen oorlog’, waarbij het ging om de vraag, of ook deugdzame heidenen (dus zonder het geloof in Christus) zalig konden worden, strijd, waarbij hij, tegen zijne Remonstrantsche wederpartijders Nozeman, van der Meersch, Pieter van den Bosch, het persoonlijke ruimschoots plaats gunde en der Remonstranten vrijheid van godsdienstoefening ontkende. Middelerwijl emeritus en professor honorarius aan de Illustre School zijner woonplaats geworden (6 Maart 1770), nam hij deel aan de campagne tegen prof. van der Marck te Groningen, wien hij medehielp ‘den tabbaard uit te trekken’, gelijk hij ook prof. R.M. van Goens te Utrecht, naar aanleiding van diens vertaling van Mozes Mendelssohn's Verhandeling over het Verhevene en Naieve (1769, 1774) eerst anoniem in zijn Nederl. Bibliotheek, daarna openlijk in Drie Brieven aanviel en van zijn zetel afdrong, Mei 1776. Nog wikkelde hij zich in een polemiek met F.G.C. Rütz, luth. predt. te 's Gravenhage, waarin hij zich o.a. kantte tegen het bouwen van eene luthersche kerk aan de Kaap en wien hij in eene grove satyre, Het leven van Janus Vlegelius (1781) te lijf ging. Zoo stond hij midden in den strijd zijner dagen. Tegen Le Sage ten Broek, op zijne aanbeveling predt. te Rotterdam geworden, richtte hij zich (met Hobbema) op het stuk van het borgtochtelijk lijden van Christus, dat, volgens ten Broek, niet zóó mocht worden opgevat, alsof alle bijzondere gedeelten van dat lijden ook als voldoening golden voor bijzondere schulden der uitverkorenen, wat Hofstede aannam. Bij dit alles vond hij tijd voor wetenschappelijken arbeid, voor het schrijven van zijne Bijzonderheden der II. Schrift (1766-74), historische en archaeologische aanteekeningen, waarin ook eene Studie over de martelaren, ten deele polemiek tegen Lieuwe van Aitzema, die Karel V en Philips II van geloofsvervolging had vrijgepleit. Of hij de schrijver zij der Zedige aanmerkingen tegen Paulus Chevallier (en de nieuwe preekmethode) blijve onbeslist - voorstander was hij van de nieuwe

[p. 764]

psalmberijming en de daarmede samengaande (trouwens mislukte) poging om het kerkgezang te verbeteren, voor welke hervorming hij krachtig heeft geijverd. Tegenover Jacobi-Barkey verdedigde hij de oude opvatting van het Hooglied, alsof daarin de liefde van Christus voor zijne kerk bezongen werd. Als antwoord op eene prijsvraag der Hollandsche Maatschappij gaf hij een lijvig boek over de bevestiging en de uitbreiding van het christendom in de koloniën (1776) waarin hij voor het aanstellen van ‘Indische taalmeesters’ en voor de (her)oprichting van een Seminarium pleit, maar tegelijk het recht der O.I. kerkeraden ontkent, om predikanten te ordenen of proponenten te scheppen.

Hofstede huwde 1 Aug. 1756 Ignatia Maria Visch, wed. Mr. Franco Daniël du Bois, die tot een rotterdamsch regeeringsgeslacht behoorde. Opmerkelijk daarom, dat hij juist toen het recht der stadsoverheid verdedigde om bij een beroep de recommandatie te doen. Hij verloor zijne gade 2 Jan. 1774 na een gelukkig, maar kinderloos, huwelijk. Nadat hij 22 Juni 1799 den dag had herdacht van zijne intrede te Rotterdam vóór 50 jaren, en nog in 1802 eene (eenzijdige) Historie der Hernhutters had gegeven, ontsliep hij het jaar daarna, een leven eindigend van groote werkzaamheid en beginselvastheid, man van de oude bedeeling en voor nieuwe stroomingen blind, man van beteekenis in elk geval, door velen gehaat, door de gemeente uitbundig geëerd, ijdel maar van zeden onbesproken, vatbaar toch ook voor bewondering als in zijne biografie van prof. Nahuys. 1782, geleerd en met welversneden pen. Zijne prachtige bibliotheek van 4892 nummers kwam onder den hamer en bracht ƒ 13877 op.

Zie: J.P. de Bie, Het leven en de werken van Petrus Hofstede, (1899); 's mans geschriften aldaar bijl. A.; portretten aldaar bijl. B., waarbij ook de spotprenten met zijne beeltenis. Bijl. D. geeft onuitgegeven brieven; voor de in den tekst genoemde aan ds. Wiersma zie L. Knappert in Vrije Fries 1917; over de zaak-de Cock dez., G.N.H.K. II, 92-95 en over de Belisaire aldaar 79-85. Over van Goens laatstelijk Margadant in dit Woordenboek III, 473-478. Literatuur over M. Mendelssohn bij Alfred Wolff, Der Toleranzgedanke in der Deutschen Literatur zur Zeit Mendelssohns, 1915. Over Caroline van Oranje mej. Joh. W.A. Naber Carolina van Oranje, vorstin van Nassau-Weilburg (1910).

L. Knappert