Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Gerbrandus]

GERBRANDUS, tweede abt van Klaarkamp in Friesland, 1191 tot zijn overlijden 13 Oct. 1218. Het weinige wat wij weten over Gerbrandus danken wij aan Cesarius van Heisterbach, die korten tijd na Gerbrands dood met zijn abt Klaarkamp bezocht. De kroniek van Bloemkamp noemt Gerbrand slechts ter loops bij gelegenheid der stichting dezer abdij, die in het begin van zijn bestuur in Klaarkamp plaats had. Naar Aduard zond Gerbrand het traditioneele twaalftal monniken om aldaar de St. Bernardusabdij te beginnen op het feest van St. Bonifacius, 5 Juni 1192. Aan het hoofd der nieuwe abdij had hij Wibrand als abt gesteld, van wien de kroniek zegt: ‘humilis et devotus pastor.’ Op St. Christina, 25 Juli 1192, stelde abt Gerbrandus in de nieuw gestichte abdij Bloemkamp bij Bolsward Thedardus tot abt, Herdradus of Herderardus tot prior aan, terwijl hun broeder Siboldus hen vergezelde als convers. Het klooster, begonnen op St. Bonifacius 1191, was gesticht op de bezittingen dezer drie broeders, die alles aan Klaarkamp voor deze stichting hadden afgestaan en aldaar het kleed der orde hadden ontvangen. Op zeer gunstige voorwaarden werd aan Gerbrand ook de stichting aangeboden van een nieuwe abdij in het Groningsche door een leek, Emo van Romerswerf, die het kleed der St. Benedictusorde had aangenomen en op zijn landgoed eene kapel had gebouwd met toestemming van den bisschop van Munster. Het prediken van den kruistocht had hij als een middel aangewend om zijne vrouw te bewegen hem toestemming te geven om kloosterling te worden. Daarna had hij in Klaarkamp aan abt Gerbrand om kloosterlingen gevraagd met een prior aan het hoofd. De abt wilde, dat Emo naar Klaarkamp kwam en zijn landgoed verkocht. Toen daarop de Benedictijnen van Feldwerd, die bang waren een Cisterciënserabdij in hunne nabijheid

[p. 643]

te hebben, het Klaarkamp door Emo's bloedverwanten lastig maakten, zag abt Gerbrand van alle onderhandeling af. De latere geschiedenis van deze stichting van Emo met hare eigenaardige verwikkelingen rechtvaardigen de weigering van Gerbrandus. Het generaal-kapittel van Citeaux gelastte 1193 abt Gerbrandus met den abt van Altenberg bij den graaf van Gelre, die van plan was eene nieuwe abdij te stichten, de noodige inlichtingen in te winnen over zijne plannen en in het volgend kapittel te berichten in hoeverre de plaats geschikt was, en of de voorwaarden aannemelijk waren. Waarschijnlijk kwam ook deze stichting niet tot stand. In het generaal-kapittel van 1216 deed abt Gerbrandus de aanvraag om eene abdij van Zwarte Benedictijnen in de Witte orde op te nemen. Deze vereeniging slaagde en de abdij Schola Dei of Silo by Aurich met haar nonnenklooster Meerhuizen werd een dochterklooster van St. Bernard in Aduard.

Gerbrandus beleefde het opbloeien zijner nieuwe stichtingen in Friesland, die weldra in aanzien en bloei Klaarkamp evenaarden. Naijver en afgunst bij andere kloosters bleven niet uit, vooral van de zijde der Norbertijnen, zooals duidelijk blijkt uit de levensbeschrijving van den zaligen Fredericus van Hallum, waar heftige verwijten aan het adres der eerste friesche Cisterciënsers gericht worden. Op de tweejaarlijksche reis, naar het generaalkapittel, gehouden te Citeaux, werd Gerbrandus in gezelschap van den abt van Heisterbach, op de terugreis gevaarlijk ziek. Hij kon slechts met moeite geraken tot in de abdij Foigny, in Picardië, waar hij 13 Oct. 1218 overleed. Cesarius van Heisterbach getuigt, dat eene non van Syon, een dochterklooster van Klaarkamp in Friesland, in verrukking opgetogen, op het uur van den dood van Gerbrandus zijne ziel door engelen ten hemel zag dragen. Hij noemt Gerbrandus een rechtvaardig man en ernstig onderhouder der regeltucht. Een cultus echter heeft Gerbrandus nooit gehad, ofschoon hij met den titel van Zalig vermeld wordt. Opmerkelijk is het toch, dat hij door Molanus in Natales Sanctorum met den titel van ‘sanctus’ vermeld wordt, maar tevens ten onrechte als eerste abt van Klaarkamp. Erger maakt het Robertus Rusca Breve Compendio de alcuini huomini illustri per dignita, santita et dottrina Cisterciensi (Milaan 1598) 23, die in navolging van Molanus Gerbrandus als eersten abt betitelt maar hem bovendien Gerardus noemt. Op 13 Oct. komt hij ook voor bij Henriquez, Menologium Cisterc. (Antv. 1630) in het Martyrologium Cisterciense, het Menologium Benedictinum, enz.

Zie: Kronenburg, Neerlands Heiligen in de Middeleeuwen IV, 119-122; Wybrands, De abdij van Bloemhof te Wittewierum (Amst. 1883) 31 en vv.; dez., Gesta abbatum orti S. Marie (Leeuw. 189) 29; Winter, Die Cistercienser N.O. Deutschlands (Gotha 1871) III, 203; Archief aartsbisd. Utrecht XXIX (1903) 146-150; Martène et Durand, Thesavrus nov. anecdot. IV, 1318.

Fruytier