Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Deventer, Marinus Lodewijk van]

DEVENTER (Marinus Lodewijk van), zoon van Antonie van Deventer en Louise Wilhelmina Kiehl, geb. te 's Gravenhage 10 Maart 1832, gest. te Prinsenhage 22 Jan. 1892. Hij bezocht het Haagsche gymnasium, maar ging daarna niet studeeren. Reeds in 1848 werd hij als tweede klerk geplaatst aan het departement van buitenlandsche zaken. In 1855 werd hij bevorderd tot eersten klerk, in 1857 tot adjunct-commies, in 1863 tot commies, in 1872 tot hoofdcommies. Hij was voornamelijk belast met de behandeling der consulaire zaken; hij vond daarin de stof voor zijn uitgave Algemeene voorschriften voor de Nederlandsche consulaire ambtenaren, met de daartoe betrekkelijke bescheiden, uitgegeven op last van den Minister van Buitenlandsche Zaken ('s Grav. 1874, 8^o.). Maar al spoedig was hij ook op historisch gebied werkzaam. Hij kwam in betrekking tot Bakhuizen van den Brink, die hem allerlei documenten en tal van aanwijzingen verschafte voor zijn studie: Het jaar 1566. Eene historische proeve uit den Nederlandschen vrijheidsoorlog ('s Grav. 1856); door een voorrede plaatste Bakhuizen het boek onder zijn hoede en verantwoordelijkheid. Hij schijnt ook van Deventer te hebben opgewekt tot het onderzoek van de papieren van Oldenbarnevelt ten Rijksarchieve. Als vrucht van dat onderzoek verschenen de Gedenkstukken van Johan van Oldenbarnevelt en zijn tijd. Verzameld en met inleiding en aanteekeningen uitgegeven ('s Grav. 1860-65. 3 dln). Zij bestrijken slechts de periode van den advocaat tot het Bestand. Het lag in het voornemen van van Deventer de publicatie tot den dood van Oldenbamevelt voort te zetten; maar de niet gunstige critiek, die erop werd uitgeoefend, gevoegd bij de zwarigheid van de bearbeiding van deze haast onleesbare schrifturen, bewogen hem de uitgave te staken, die sedert niet weer is hervat. In verband met deze uitgave moet nog worden genoemd van Deventer's vertaling van Motley's Life and death of John of Barnevelt ('s Grav. 1874). Kort daarna werden van Deventer's historische studiën afgebroken door zijn benoeming bij kon. besluit van 18 Febr. 1875 tot consul generaal te Rio de Janeiro. Hij vond in zijn verblijf aldaar stof voor zijn Brazilië, land en volk geschetst (Amst. 1888). Bij kon. besluit van 12 Juni 1879 werd hem op zijn verzoek eervol ontslag verleend. Daarmede verliet hij tevens den staatsdienst en bleef sedert ambteloos. Dezen ambteloozen tijd heeft hij, behalve aan politieke en andere bemoeiingen, gewijd aan de geschiedenis van onze koloniën. Hij nam de zware taak op zich om de groote publicatie van J.K.J. de Jonge, De op-

[p. 502]

komst van het Nederlandsch gezag in Oost-Indië voort te zetten en te voltooien. Dat is ook aan van Deventer gelukt: achtereenvolgens zijn door hem drie dln. (XI-XII) bewerkt ('s Grav. 1885-89), die de geschiedenis van Java behandelen van 1764 tot 1811. Hij volgde daarbij geheel de methode van de Jonge; hij publiceerde een keur van stukken uit het koloniaal archief en liet daaraan een breede inleiding voorafgaan, waarin de gepubliceerde en ook andere stukken waren verwerkt. Van Deventer liet het daarbij niet; hij heeft deze uitgave ook verder vervolgd dan zij oorspronkelijk door de Jonge was geraamd. Hij begon met de publicatie van Het Nederlandsch gezag over Java en onderhoorigheden sedert 1811, waarvan hij evenwel slechts één deel zelf heeft kunnen bewerken ('s Grav. 1891); het behandelt het Engelsche tusschenbestuur van 1811 tot 1816 en bevat talrijke stukken, behalve uit het Nederlandsch koloniaal archief, uit dat van het India Office te Londen. Ook in deze publicatie doet van Deventer zich kennen als een scherpzinnig onderzoeker; bij de beschrijving van het historische verleden zelf ontbrak hem evenwel dikwijls de noodige objectiviteit en stond hij sterk onder den invloed van zijn persoonlijke overtuiging omtrent personen en toestanden. Van groote waarde is ook zijn Geschiedenis der Nederlanders op Java (Haarlem 1886-88, 2 dln.), dat een goed geschreven, goed gedocumenteerd boek is over dit onderwerp, in zekeren zin een standaardwerk over deze materie. Nog ging van Deventer om met het plan van een groote Encyclopaedie van Nederlandsch Indië, toen de dood hem verraste. Van Deventer was een man van groote werkkracht en warme belangstelling, maar die soms te hoog greep voor zijn kunnen en bovendien zich, ook in de beoordeeling van historische personen en feiten, te veel liet leiden door persoonlijke opvattingen. Hij huwde 21 Juni 1865 met mej. S.C. Craandijk, die hem overleefde.

Zie: Indische Gids 1892, I, 521 vlg.; P.A. van der Lith in Levensb. Letterk. 1895, 83 vlg.

Brugmans