Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[p. 404]

[Cate, Steven Blaupot ten]

CATE (Steven Blaupot ten), zoon van Izaäc ten Cate en Hester Blaupot, geb. te Noordbroek 29 Jan. 1807, gest. te Hoogezand 9 Sept. 1884. Hij genoot voorbereidend onderwijs in zijn geboorteplaats en te Zaandam. In 1825 legde hij zijn examen af bij de Doopsgezinde Sociëteit en werd ingeschreven als student aan het seminarie en het athenaeum te Amsterdam. In 1830 werd hij bevorderd tot proponent bij de Doopsgezinden en in drie gemeenten tegelijk beroepen, waarvan hij Akkrum verkoos. In 1836 bedankte hij voor Harlingen, maar nam in 1839 een beroep naar Zaandam-oostzijde aan. Hier bekleedde hij het predikambt tot 6 Aug. 1848, toen hij het vrijwillig neerlegde om voorloopig ambteloos te blijven. Familie-aangelegenheden en gezondheidsredenen hadden hem tot dat besluit gebracht. In 1848 vestigde hij zich als ambteloos burger te Hoogezand. In deze eerste periode van zijn leven voornamelijk valt zijn historische werkzaamheid; hij is de geschiedschrijver van zijn kerkgenootschap. Reeds als student had hij van historische studie blijk gegeven door zijn Levensschetsen van vaderlandsche mannen en vrouwen uit de zuidelijke provinciën (Amst. 1828), door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen met zilver bekroond. Meer op zijn eigen terrein kwam hij met de Geschiedenis van Doop en Doopsgezinden. Handleiding voor catechisanten (Leeuwarden, 1833; 2e. dr. 1834). Van veel meer beteekenis waren de groote werken, waarin hij de geschiedenis van de Doopsgezinden in de verschillende provinciën behandelde. Achtereenvolgens verschenen: Geschiedenis der Doopsgezinden in Friesland (Leeuw. 1839); Geschiedenis der Doopsgezinden in Groninningen, Overijsel en Oost-Friesland (Leeuwarden en Groningen, 1842, 2 dln.); ten slotte: Geschiedenis der Doopsgezinden in Holland, Zeeland en Utrecht (Amst. 1847). In verband daarmede staan kleinere geschriften als de Rede ter gedachtenis van het driehonderdjarig bestaan van eene Doopsgezinde gemeente te Zaandam (Zaandam, 1843); zijn Gedachten over de getalsvermindering bij de Doopsgezinden in Nederland (Amst. 1844); eindelijk het Geschiedkundig onderzoek naar den Waldenzischen oorsprong der Nederlandsche Doopsgezinden (Amst. 1844), waarover hij in pennestrijd geraakte met den hoogleeraar Bernard ter Haar.

Reeds tijdens zijn predikambt had het vraagstuk der armenzorg de bijzondere aandacht van Blaupot ten Cate getrokken. Hij gaf daarover allereerst een studie De staatszorg voor de armen, als overeenkomstig met de beginselen van de zedelijkheid, staatsrecht en staatsbelang, tegen eenige bedenkingen verdedigd (Gron. 1850). Toen de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen in 1848 een prijsvraag uitschreef naar ‘eene duidelijke en bepaalde aanwijzing van de grondslagen, op welke een doelmatig ingericht armwezen in ons vaderland zou moeten rusten’, zond Blaupot ten Cate een antwoord in, dat in 1850 met goud werd bekroond en verscheen onder den titel Armwezen en armverzorging (Leiden 1851). Reeds vroeger was hij door dezelfde maatschappij bekroond voor zijn Geschiedenis van Nederlands zeevaart en handel (Amst. 1836). Eenigszins in die lijn ligt ook zijn Voorlezing over de opkomst van de veenkoloniën Hoogezand en Sappemeer (Hoogez. en Sapp. 1854).

Het was niet te verwonderen, dat een zoo veelzijdig, ijverig en belangstellend man, en een volbloed liberaal bovendien, Nutsman en schoolman van warme overtuiging. de aandacht trok, vooral in een land, waar hij zooveel persoonlijke relatiën had. Zoo is het te verklaren, dat hij einde 1850

[p. 405]

gekozen werd tot lid der Provinciale Staten van Groningen. Bij de verkiezingen van 5 Nov. 1851 werd hij door het kiesdistrict Groningen verkozen tot lid der Tweede Kamer. Hij bleef dit mandaat behouden, ook in de stormen der April-beweging, tot September 1859. Door zijn groote werkkracht en algeheele toewijding nam hij weldra een invloedrijke plaats in de Kamer in; herhaaldelijk was hij rapporteur over gewichtige wetsontwerpen. Bij de behandeling der wet op het armbestuur in 1854 en die op het lager onderwijs van 1857 had hij een invloedrijke stem. Na de invoering dezer laatste wet werd hij aan de uitvoering daarvan gezet; bij koninklijk besluit van 28 Juli 1859 werd hij benoemd tot inspecteur van het lager onderwijs in de provincie Groningen, welk ambt hij tot 1880 heeft vervuld, toen de nieuwe wet een andere regeling van het onderwijstoezicht had voorgeschreven. Blaupot ten Cate nam in 1859 zijn ontslag als kamerlid; sedert 1858 had hij zich te Groningen gevestigd. Met grooten ijver en toewijding heeft hij het onderwijs in zijn inspectie op den voet der wet geregeld en ook verder zooveel mogelijk bevorderd. Uit dezen tijd dagteekent zijn befaamd conflict met den bekenden schoolopziener, prof. Hofstede de Groot, dat tot diens aftreden heeft geleid; Blaupot ten Cate lichtte dat conflict toe in een brochure De Wet, Regeering en Tweede Kamer in betrekking tot den Hoogleeraar Dr. P. Hofstede de Groot als schoolopziener (Gron. 1862). Van meer blijvende beteekenis waren zijn beide handleidingen: De Wet op het Lager Onderwijs, na haar tienjarig bestaan uit Kon. Besluiten enz. toegelicht (Gron. 1868; 2de. dr. 1875) en Handleiding tot de kennis der Wet op het Lager Onderwijs, met eene geschiedkundige schets der wetgeving op het L.O. in Nederland, vooral ten behoeve van hulponderwijzers en kweekelingen (Gron. 1871; 2e. dr. 1876). Na zijn ontslag in 1880 vestigde Blaupot ten Cate zich weer in Hoogezand, waar hij tot zijn dood toe ijverig stof verzamelde voor de geschiedenis van het hem dierbare Nut, dat zijn eeuwfeest voorbereidde. Te midden van dezen arbeid is hij door den dood overvallen. Hij was 8 Sept. 1839 gehuwd met Sina Romkes, die hem overleefde.

Zijn portret is door J.H. Hoffmeister gesteendrukt.

Zie: H. Bouman in Levensb. Letterk. 1885, 23 vgl. (met bibliographie); de Bruyne, De geschiedenis van Nederland in onzen tijd I-III, passim.

Brugmans