Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[p. 170]

[Blijenbergh, Willem van]

BLIJENBERGH (Willem van), geb. te Dordrecht Oct. 1632, overl. aldaar 11 Mei 1696, was de zoon van Laurens van Blijberg (in het land van Gulik) en Clara Willemsdr. Zijn vader was ‘lijwatier’ van beroep, hij zelf werd koopman. Na den dood van zijn schoonvader Pieter van Wezel nam hij voor diens zoon den post van pondgaarder, of makelaar in granen, waar (1657-66). Na dien tijd was hij wederom koopman, en dreef zijn zaken in compagnieschap met zijn zwager Wouter Blonck. Uit zijn huwelijk met Cornelia van Wezel had hij twee dochters, die beiden jong overleden zijn. Zijn echtgenoote stierf 20 Juli 1685.

Blijenbergh was door zijn fortuin en zijn bekwaamheden een aanzienlijk man geworden, en vervulde onderscheidene stedelijke posten, als kapitein der elf burgervendels, lid van het college der Goede Mannen van Veertigen, 1673, lid van het college der Goede Luyden van Achten, 1674-79, tresorier der reparatiën, 1677-80, van het Groot Comptoir, 1681-84, schepen en lid van den Oudraad, 1680-81, 1685-86, 1690-91, 1692, voorzitter der Schepenbank, 1695, regent van verschillende instellingen enz.

Hoewel geen academische vorming genoten hebbende, heeft Blijenbergh toch veel kennis gehad van talen, o.a. van Latijn en Fransch, en beoefende hij zoowel de dichtkunst als de wijsbegeerte en de theologie. Tot zijn vriendenkring behoorden verschillende Dordtsche kunstenaars en geleerden, die soms hunne werken aan hem opdroegen. Hij schreef daartegenover lofdichten op werken van velen zijner tijdgenooten. Onder het pseudoniem Lacte schreef hij reeds in de Dortsche kraem, beweert Scheltema, wat wel een vergissing zal zijn, omdat 1^o. Blijenbergh, toen dit boekje verscheen (1644), nog veel te jong was, en 2^o. omdat de kring van de dichters der Dortsche kraem de zijne niet was. Waarschijnlijk zal hij, die met Laete teekende, een Blijenburgh geweest zijn, een lid der regentenfamilie.

Volgens Schotel heeft hij de hand gehad in het treurspel van Samuel van Hoogstraten Dierick en Dorothé, maar ook dit staat lang niet vast.

Voorts komen verzen van hem voor in de Herstelde Zeeg-Triomf van Karel de Tweede Koning van Groot- Brittanje Vranckrijck en Ierlandt, Beschermer des Geloofs door verscheyde voornaemste poëlen van Hollandt, te Dordrecht voor Abraham Andriessz. boekverkooper bij 't Stadthuys in 't jaer 1660. Ter Druckerye van Gilles Neering op de Nieuwe Haven in de Faem. In 't jaer 1660. De tweede druk van dit werk bevat ongeveer dezelfde gedichten als de eerste, maar meer geordend. Ook in 't Verheerlickt Nederlandt enz. komen gedichten van hem voor o.a. Vredestriumph en Blyde Inkomst enz, geteekend ‘W.v.B.’, wat soms gehouden werd voor Willem van Beveren, die evenwel zijn gedichten meest onderteekende met ‘W. à B.’ (Mogelijk is deze W.v.B. nog een ander persoon.)

Uit de verzen, die zeker aan hem mogen worden toegeschreven, blijkt, dat hij een zeer middelmatig dichter was.

Belangrijker is zijn beoefening geweest van theologie en wijsbegeerte. Reeds in 1663 schreef hij een werkje, om zijn grondstellingen tegen de atheïsten te bewijzen, n.l. De kennisse Godts en Godtsdienst, waarvan hij in de voorrede van den druk van 1671 melding maakt. De volledige titel van den 2en ook zeldzamen druk luidt: De kennisse Godts en Godtsdienst, Beweert tegen d' Uytvluchten der Atheisten In welcke met klare

[p. 171]

en natuerlycke reden geloont wert dat Godt een Godtsdienst ingeschapen en geopenbaert heeft, dat Godt volgens dezelve oock wil gedient wesen, en dat de Christelycke Godtsdienst niet alleen met Godts geopenbaerde Godtsdienst overeenkomt, maer oock met onze ingeschapen reden. In vier Boecken verdeelt door Willem van Blyenburg. Tot Leyden en Amsterdam by Daniel Abraham en Adriaen van Gaesbeeck, 1671. Dit boekje, waarvan in 1700 een derde druk verscheen, bevat in ruwe trekken de wijsgeerige inzichten van den schrijver, later na meer studie en overdenking uitvoeriger en juister weergegeven in: Kort Verslag van de Wesentlykheyt Gods en eenige zijner eigenschappen voor zooveel tot een klaer begrip van dit volgende werk noodig is, welk vertoog zijn wederlegging van Spinoza's Ethica voorafgaat. Voorts is Blijenbergh in correspondentie geweest met Spinoza in de jaren 1664 en 1665. Het achttal brieven door hem gewisseld is uitgegeven door W. Meijer, en ook behandeld door van Vloten en Meinsma. Ook bracht hij den wijsgeer tusschen 13 en 27 Maart 1665 te Voorburg een bezoek, om met hem mondeling van gedachten te wisselen, maar het verschil in meening was zóó groot, dat Spinoza voorstelde verdere briefwisseling over philosophie te staken. Sinds heeft Blyenbergh de leer van Spinoza bestreden tot zelfs lang na diens dood.

In 1666 trok Blijenbergh te velde tegen ‘een ongenoemd Sociniaan’, die een geschrift van ds. Cornelis Gentman te Utrecht: Aanteekeningen op de geloofsbelijdenissen van G. van Aldendorp, A. van Heuven, J. Andries en Doctor van Maurik, vermaners der Mennonyten binnen Utrecht had aangevallen. B. schreef: Sociniaansche ziel onder een ongenoemd Sociniaen tegens de verdedigde Aenteykeningen van den E.D. Cornelius Gentman predikant tot Utrecht, In welke gehandelt wert van Gods voorwetenschap over gebeurlycke dingen, van de Voorsienigheydt Godts, van de overtredinge Adams, van de Erfsonde, en van de voldoeninge Christi enz. door Willem van Blyenbergh (Utrecht 1666. 40).

Toen in 1670 Spinoza's Tractatus Theologico-Politicus verschenen was, was Blyenbergh een der eersten, die met een bestrijding van dit geschrift optrad. Zijn werk, circa 500 bladzijden groot, opgedragen aan de ‘Regerende Burgemeesters der oude en wijdtvermaerde stadt Dordrecht’, voert tot titel: De waerheyt van den Christelicken Godtsdienst en de Authoriteyt der H. Schriften beweert tegen de Argumenten der ongodsdienstige, of een wederlegging van dat Godt-lasterlycke Boeck genoemt Tractatus Theologico-Politicus (Leyden 1674. 4^o). Spinoza heeft hierop niet geantwoord. Toen na diens dood zijn nagelaten handschriften in druk verschenen, o.a. de Ethica of Zedekunst, schreef Blyenbergh een wederlegging van het eerste en tweede deel daarvan onder den titel: Wederlegging van de Ethica of Zedekunst van Benedictus de Spinoza, voornamentlyck ontrent het wesen en de natuer van God en van onse ziel, waerin met kracht van redenen uyt ons aendachtig verstant opgenomen, niet alleen de grontvesten van syn bewysen van Atheistereie ontsenuwt en gerefuteert worden, maer oock deurgaens klaer getoont, dat hy de Meetkundige Betoginge, daer het op de klem der saeken aenkomt, niet voldoet. Door De Heer Willem van Blyenbergh uyt de Vroedschap en Thesaurier der Stede Dordrecht. Tot Dordrecht by de Weduwe van Jasper en by Dirck Goris woonende by de Wynbrugh in de Griffioen, Anno 1682.

De laatste episode in Blyenberghs leven is zijn

[p. 172]

verkeer met den liefhebber-wijsgeer Willem Deurhoff te Amsterdam. Zij correspondeerden sedert 1688 met elkaar, vooral over het in 1692 verschenen werk van Balthazar Becker, Betooverde Wereld. Een drietal brieven zijn daarvan gepubliceerd onder den titel: Ktaare en beknopte Verhandeling van de Natuer en Werkinge der Menschelyke Zielen, Engelen en Duivelen, vervat in gewisselde brieven tusschen de Heer Willem van Blyenbergh en Willem Deurhoff (Amst. J. ten Hoorn 1692. 4o).

Meer geschriften zijn van Blyenbergh niet bekend.

Zie: Tijdspiegel 1908; O. Meinsma, Spinoza en zijn kring; Spinoza's brieven uitgeg. d. W. Meijer; Navorscher, 1905 n^o. 10.

van Dalen