Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Beer, Gerardus Bernardus de]

BEER (Gerardus Bernardus de), volgens zijn eigen getuigenis van 1721 ‘inheimsch van Delden geboortigh’. Als zijn voornaam wordt ook opgegeven Bernardus Gerardus (Archief Aartsbisdom Utrecht VII, 81) of alleen Bernardus (Van Heussen, Historia Episcopatuum; Geerdink; Röring), doch de eerste komt o.a. voor in een Memoriale van 1722, door den Vicarius-Apostolicus, Johannes van Bijlevelt, naar Rome gezonden en in de naamlijsten der priesters van 1721 en 1726, welke dezelfde Vicarius-Apost. als aanhangsel toevoegde aan de verslagen van die jaren. Misschien wordt hij in plaatselijke stukken zoo genoemd volgens een meer voorkomend gebruik of misschien ter onderscheiding van Gerardus de Beer, van wien hij een neef was en die, te Weerselo geboren, eerst pastoor was te Oosterwierum in Groningen en daarna, als onmiddellijke voorganger van G.B. de Beer, van omstreeks 1699 tot zijn dood in 1713 de parochie Haaksbergen bediende. Deze Gerardus de Beer was van vaderszijde een neef van Ger. Potkamp, die in 1705 Vicarius Apostolicus werd, en een broer van pastoor Henricus de Beer, die later tot de Oud-Roomschen overging en pastoor werd van St. Gertrudis in een der voorsteden van Utrecht, de Weerd. Beide broers waren volgens van Heussen (Bat. Sacra II, 518) onderteekenaars van het request, dat in 1701 ter verdediging van den Vic. Ap. P. Codde naar Rome werd gestuurd.

G.B. de Beer studeerde de theologie te Leuven en was bij zijn benoeming tot pastoor van Haaksbergen (in 1713, maar niet vóór 1705) assistent van den Rector van Glaan, over de grens gelegen, waarheen de nonnen van het St. Catharinaklooster van Almelo na haar uitdrijving waren gevlucht.

Maar ofschoon G. de Beer en G.B. de Beer zich pastoor van Haaksbergen noemden, waren zij toch geen resideerende pastoors, maar meer missionarissen, die voor de katholieken van Haaksbergen de kerkelijke diensten op het Nijkerk verrichtten. De uitoefening van den R.K. godsdienst was n.l. in Haaksbergen verboden (hoewel de een of andere drost soms vergunning gaf, bijv. Joost Christoffel van Beverforde in 1695) en daarom vervulden de katholieken van H. hun godsdienstplichten in een ‘kerkhuis’ op het erve Winkelhorst, over de grens in het Munstersche gelegen, dat door de Paters Minderbroedersconventueelen uit het klooster te Zwilbroek, bij Vreden, werd bediend. In 1699 ontnam de Vic. Apost, Petrus Codde den Minderbroeders de bediening over de kapel op het Winkelhorst en droeg de zorg voor de katholieken van H. op aan een saeculieren priester. Het bedehuis werd toen verplaatst naar een plek, later nieuwe kerk of Nijkerk (of Nijkerken) genoemd, eveneens over de grenzen gelegen. In Februari 1721 had de drost Wolf Bentinck tot Langeveldsloo bij aangeplakte publicatie de uitoefening van den R.K. godsdienst verboden. Toch hield G.B. de Beer 23 Nov. 1721 een openbare godsdienstoefening in de nabij-

[p. 99]

heid van het dorp. Gevangen genomen en onder borgtocht in vrijheid gesteld, werd hij 14 dagen later, 7 December, om hetzelfde feit weer gevangen genomen en wederom onder borgtocht ontslagen. Een langdurig proces volgde, dat ook het volgend jaar werd voortgezet en waarvan het einde niet bekend is; doch waarschijnlijk is de pastoor door de Gedeputeerde Staten van Overijsel in 't gelijk gesteld en heeft hij vergunning gekregen, den R.K. godsdienst binnen of nabij H. uit te oefenen, zoodat deze G.B. de Beer is te beschouwen als de eerste pastoor in Haaksbergen na de Reformatie.

Op zijn visitatiereis van 1722 mocht de Vic. Apost. van Bijleveld tot zijn vreugde vernemen, dat in de parochie H. alles goed was. Geerdink vermeldt in zijn Bijdragen nog, dat pastoor de Beer een dispuut met dominees heeft gehouden. 21 Februari 1732 werd hij bevorderd tot pastoor te Zwolle in het Steegje (Hoornsteegje) als opvolger van Joan. Ophuys en 27 Maart van hetzelfde jaar werd hij Aartspriester van Salland. Een tijdgenoot zegt in een verslag over de Hollandsche Missie aan Rome in het jaar 1758 van hem, dat hij was een uitmuntend en volijverig missionaris, die naar vrede en rust streefde en den Nuntius zeer getrouw was.

Volgens het Breve Chronicon der Paters Jezuïeten in Transisalania gingen onder zijn bestuur de staties Wijhe (1742) en Raalte (1751) van de Jezuïeten aan de saeculieren over, omdat de nieuwbenoemde Jezuïeten door den landdrost daar niet meer werden toegelaten.

Volgens hetzelfde Chronicon kreeg Aartspriester de Beer in 1758 een beroerte, waardoor zijn verstandelijke vermogens werden geschokt. Tot coadjutor werd toen benoemd de pastoor van Vilsteren, Hermannus Ignatius Hofhuys.

G.B. de Beer stierf 11 Aug. 1761 (volgens Geerdink 10 of 12 Aug.) en 24 Sept. volgde Hofhuys hem op als pastoor van Zwolle en Aartspriester van Salland.

Zie: Röring, Kerkelijk en wereldlijk Twente I, 62, 66-70; II, 264; Geerdink, Bijdragen tot de Geschiedenis van Zwolle 302-304, 500; Verslagen en Mededeelingen der Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis XXIV, 57-63; van Heussen, Historia Episcopatuum, Davent. 69, 157-158; Archief Aartsbisdom Utrecht I, 77, 448; II, 145; VII, 75, 81, 223, 401; VIII, 366; X, 33; XVIII, 461; Bijdragen Bisdom Haarlem II, 340, 359.

J. de Jong (Rijsenburg)