Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Albrecht, Aelbrecht]

ALBRECHT, Aelbrecht, hertog van Beieren-Straubing, paltsgraaf bij den Rijn, ruwaard, later graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen, geb. te München in 1330, gest. te 's Gravenhage 12 Dec. 1404. Hij was een zoon van keizer Lodewijk IV van Beieren en Margaretha, oudste dochter van Willem III, graaf van Holland enz. en na den dood zijns vaders (Oct. 1347), volgens een familieverdrag tusschen de leden van het geslacht Wittelsbach, hertog van Beieren-Straubing geworden, waar hij zich vestigde en zich al spoedig een slot liet bouwen. In 1352 werd hij bij een nieuw familieverdrag aangewezen als opvolger van zijn ouderen broeder Willem in Holland, Zeeland en Henegouwen, voor het geval deze kinderloos overleed. Hij regeerde rustig in Beieren, aanvankelijk in vrede met den nieuwen Keizer, Karel IV, den vijand van zijn geslacht, met wien hij echter in 1357 oorlog voerde, gezamenlijk met Willem. Deze werd in het najaar van 1357 krankzinnig, waarop Albrecht, onder weg nog door den graaf van Gulik eenigen tijd gevangen gehouden, naar Holland snelde; 23 Febr. 1358 was hij te Dordt, waar hij het ruwaardschap (regentschap) over zijns broeders landen aanvaardde op verzoek van diens vrouw, Mathilde van Lancaster. Ook in Henegouwen werd hij als zoodanig erkend. Hij vond reeds dadelijk tegenstand van kabeljauwsche zijde, vooral in Zeeland, maar zocht bemiddelend tusschen de partijen op te treden en slaagde er op den duur in zijn gezag te handhaven, al hoort men telkens weder, ook in Henegouwen, van verzet en opstanden, van onderlingen partijstrijd, van oneenigheden ook met zijne kabeljauwschgezinde schoonzuster. Toch kon hij het in 1360 wagen Beieren te bezoeken en zijn gemalin, 's Keizers nicht Margaretha van Brieg, te doen overkomen. Als een echt ridder zijner dagen nam hij verder deel aan krijgstochten tegen de Spaansche Mooren, waar hij de riddersporen won (1362). Te midden van de onrust in zijn gewesten aan de zeekust zien wij hem in 1363/4 weder in Beieren, waar hij persoonlijk deelnam aan een oorlog tegen de Oostenrijksche hertogen van Tirol en Karinthië over die landen, waarop ook zijne familie aanspraak maakte. Ook in 1370 vinden wij hem in Duitschland bij gelegenheid der verbinding van zijn tweede dochter Johanna met Wenzel, koning van Bohemen, zoon en later opvolger van keizer

[p. 26]

Karel IV. Zijn oudste dochter Catharina was reeds verbonden met hertog Eduard van Gelder; zijn tweede zoon, Albrecht, huwde met Anna, 's Keizers dochter. Een familieverdrag van April 1371 bepaalde, dat Willem, Albrecht's oudste zoon, de Nederlandsche gewesten en Albrecht de Jonge de Beiersche zou erven. Onder aanhoudende twisten en veeten binnenslands en met de naburen in Gelre, Utrecht en Brabant voerde Albrecht de regeering in Holland, Zeeland en Henegouwen voor zijn broeder, die nog steeds krankzinnig bleef en eerst in 1389 overleed. Wel heeft keizer Karel IV den ruwaard in Mei 1372 als graaf dier gewesten erkend maar Albrecht heeft zich als zoodanig eerst na den dood zijns broeders laten huldigen. Nog herhaaldelijk, vooral tusschen 1374 en 1385, heeft Albrecht in Holland met opstanden, veeten, gildenoproeren enz. te kampen gehad, maar toch ziet men onder zijn bestuur den handel in Holland en Zeeland belangrijk groeien, blijkens de oorkonden ook met zijn medewerking en onder zijn machtige bescherming. Hij trachtte met name den Hanzehandel van het door twisten en oproeren geteisterde Vlaanderen uit Brugge, den ouden zetel van dien handel, over te brengen naar Dordrecht, de door hem vooral begunstigde handelsstad, die haar stapelrecht door hem erkend zag. De steden van Holland konden zich onder zijne regeering krachtig ontwikkelen en zagen de zelfregeering harer vroedschappen onder hem tot ontwikkeling komen. Hij geldt op het einde der 14de eeuw als een der voorbeelden voor de ridderschap van het Westen en wordt door Froissard als ‘le duc Aubert’ hoogelijk geprezen. Zijn hof te 's Gravenhage, waar hij het paleis op het Binnenhof aanzienlijk verfraaide en vergrootte, met name de Ridderzaal, en de oude grafelijke kapel tot een kapittel deed verheffen (1368), was weldra een middelpunt van ridderlijk leven, waar hoffeesten, tournooien en tooneelvertooningen elkander afwisselden, Fransche, Duitsche en Hollandsche ‘sprooksprekers’ en vinders gaarne werden gezien en de traditiën van het huis van Avesnes, waaruit Albrecht's moeder was gesproten, werden hoog gehouden. Hij was de bondgenoot van hertog Philips den Stoute van Bourgondië, met wiens geslacht het zijne werd verbonden door de Bourgondische huwelijken van 1385. Toch bleven de partijtwisten in Holland en Zeeland ook onder hem voortleven. In 1392 ontbrandde, door den moord op zijne invloedrijke geliefde, de kabeljauwsche Aleida van Poelgeest (21 Sept.), de strijd opnieuw. De hertog vervolgde de hoeksche bedrijvers van het feit, die vooral steunden op zijn zoon Willem, graaf van Oostervant. Een hevige veete tusschen vader en zoon volgde, eindigend met de verbanning van een aantal Hoeksche edelen en de vlucht van Oostervant naar Frankrijk. Eerst 8 Sept. 1394 werd de vrede tusschen vader en zoon hersteld en de laatste kreeg de leiding bij een poging tot verovering van Friesland (1396), die, met hulp van de Friesche Vetkoopers, aanvankelijk scheen te zullen slagen, zelfs geheel Ooster- en Westergoo tijdelijk aan zijn gezag onderwierp, maar ten slotte na een vijftal expeditiën uitliep (1402) op een verdrag, waarbij alleen Stavoren nog in Hollandsche handen bleef. In de laatste jaren zijner regeering kregen onder medewerking van zijn in eere herstelden zoon de Hoekschen weder meer invloed, wat in 1401 aanleiding gaf tot den opstand van den zoon van zijn ouden medestander, den trotschen heer Jan van Arkel, hoofd der Kabeljauwschen. In 1403 onderwierp deze zich na een langdurige veete door bemiddeling van 's Hertog's zoon Jan, elect van Luik, en werd na een voetval begenadigd. Hertog

[p. 27]

Albrecht heeft deze zegepraal niet lang overleefd; op het einde zijner regeering liet hij de regeering in zijn graafschappen meer en meer aan zijn zoon over, terwijl zijn broeder Stephan reeds lang zijne Beiersche goederen bestuurde. Hij werd in de kapel in Den Haag naast zijn eerste vrouw begraven. Zijn met schulden bezwaarde nalatenschap werd door zijn weduwe met den voet gestooten volgens de overgeleverde vormen van het oude recht. Hij was tweemaal gehuwd geweest: 1e met Margaretha van Brieg, dochter van Ludwig, hertog van Liegnitz in Silezië, gest. 1386 in Den Haag en in de kapel begraven; 2e met Margaretha van Kleef, dochter van graaf Adolf. Uit het eerste huwelijk had hij drie zoons: Willem, die hem opvolgde; Albrecht, die jong stierf, en Jan, die elect van Luik werd; verder vier dochters: Catharina, achtereenvolgens gehuwd met Eduard, hertog van Gelre (II kol. 420) en Willem, hertog van Gulik (III kol. 1426); Johanna, gehuwd met keizer Wenzel; Margaretha, gehuwd met Jan Zonder Vrees, hertog van Bourgondië, en Johanna, gehuwd met Albrecht, hertog van Oostenrijk. Bovendien liet hij eenige bastaardkinderen na, van wie vooral bekend zijn geworden Willem, door zijn vader begiftigd met de heerlijkheid Schagen en stamvader van een bekend geslacht, en Adriaan, in den Arkelschen oorlog onder Willem VI bij Papendrecht gevallen.

Over hem: Von Löher, Jakobaea von Bayern I, 134 ff.; Verwijs, De oorlogen van hertog A.v.B. met de Friezen (Werken Hist. Gen. Nieuwe Serie, no. 8, Utrecht 1869); Blok, De eerste regeeringsjaren van hertog Albrecht, in Nijh. Bijdr. 3de R. III, 244 vlg. Tal van oorkonden in Van Mieris, Charterboek, dl. III. Over zijn nalatenschap: Matthyssen, Rechtsboek van den Briel, uitg. Fruin en Pols, 177.

Blok