Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 3

[Zuylen van Nyevelt, Jhr. Willem van]

ZUYLEN VAN NYEVELT (Jhr. Willem van), heer van Bergambacht en Aartsberge, werd in 1538 te Utrecht geboren, overl. 28 Oct. 1608 te 's Gravenhage. Hij stamde uit een zeer oud en hoogadellijk geslacht; was de oudste zoon van den gelijknamigen vervaardiger der Souterliedekens, een warm vriend van den prins van Oranje, en onderscheidde zich als staatsman, krijgsman en geleerde. Ook op kerkelijk gebied waren zijn werk-

[p. 1527]

zaamheden vele. In 1566 behoorde hij tot de Verbonden Edelen, die op 5 April het smeekschrift aan Margaretha van Parma overhandigden. Door Alva en den Raad van Beroerten beschuldigd de leider te zijn van den beeldenstorm te Utrecht, Culenborg, Vianen en Asperen, nam hij omstreeks 1568 met andere vluchtelingen de wijk naar Wezel. Weinige dagen voor hij het Convent te Wezel bijwoonde, welks artikelen hij onderteekende als Guilielmus Zulenus Nijeveldius, werd bij sententie van Alva van 8 Oct. 1568 over hem het banvonnis uitgesproken, met confiscatie van zijne goederen. Hooft (Nederl. Hist. VII, 299) teekent aan, dat deze ‘Eedelman van Staatlycken huyze .... voortvluchtigh om den Godsdienst, de kost met zijn' handen had moeten winnen en zich tot Emmerik met boekbinden geneert’. In zijn ballingschap bleef hij het belang van zijn vaderland behartigen. De drossaard van Emden zond hem in 1568 met een geheimen last naar Sonoy en in 1571 en 1572 hield prins Willem van Oranje eigenhandige briefwisseling met hem. Na 9 Aug. 1572 is hij naar het vaderland teruggekeerd, dat hij daarna tot zijn dood in de aanzienlijkste posten, zoo binnen als buiten 's lands gediend heeft. In 1574 werd hij uitgesloten van het generaal pardon. Achtereenvolgens was hij hofmeester van den graaf van Kuilenburg (1572), schout van Dordrecht (Augustus 1573), baljuw van Zuid-Holland (1574), drossaard van Muiden en baljuw van Gooiland enz. (1577). In 1580 verliet hij zijn beide ambten van schout van Dordrecht en baljuw van Zuid-Holland, hiertoe misschien bewogen door den last van andere ambtsbedieningen of van zijn gewichtige staatsbezigheden. In 1575 werd hij beschreven in de Ridderschap van Holland, in welke hoedanigheid hij 4 Juni 1575 te Dordrecht de eerste Unie tusschen Holland en Zeeland onderteekende. In datzelfde jaar was hij een der afgevaardigden tot de vredesonderhandelingen te Breda. In 1576 werd hij naar Zeeland gezonden om met den prins over den vrede te handelen en hielp hij de Pacificatie van Gent tot stand brengen. In 1580 onderteekende hij, wegens de Staten van Holland, de overdracht der hooge overheid aan den prins van Oranje, en in 1582 werd hij gemachtigd tot het lichten der gedingstukken bij den Geheimen en grooten Raad van Mechelen berustende, en de ingezetenen van Holland rakende. Groot vertrouwen mocht hij genieten, daar hij als gezant belangrijke opdrachten heeft vervuld. In 1572 maakte hij deel uit van het gezantschap, dat onder leiding van Johan van der Does, heer van Noordwijk, door den prins van Oranje en de Staten van Holland naar koningin Elisabeth van Engeland werd gezonden om van haar bijstand in volk en geld te verzoeken. (Zie over het contract, door de commissarissen van den prins gesloten met engelsche edellieden, die den prins hun diensten hadden bewezen, maar niet waren uitbetaald, alsmede over de weigering door den kerkeraad der holl. gemeente te Londen van het verzoek dier edellieden, dat de holl. gemeente te Londen aan hun financieele aanspraken zou voldoen, de notulen van genoemden kerkeraad van 13 Juni 1574 bij Hessels, Archivum III: 1, 258). In 1586 en 87 was hij lid van de gezantschappen naar Engeland, in 1587 om aan de koningin de hooge overheid dezer landen andermaal aan te bieden. Daar hij zich geheel aan de zijde der Staten van Holland hield, trachtte Leicester in 1587 hem te Muiderberg op te lichten, welk plan echter mislukte.

Naast de vele staatkundige betrekkingen, die

[p. 1528]

hij bekleed heeft, neemt ook zijn arbeid op kerkelijk gebied een belangrijke plaats in. In 1568 lid van het Convent te Wezel. De provinciale Synode te Bedbur, 3 en 4 Juli 1571, benoemde hem met Mr. Geeraert van Culenborch tot commissie van voorbereiding voor de Synode te Emden. Dientengevolge was hij mede-onderteekenaar van den brief van gedeputeerden aan den kerkeraad der holl. gemeente te Londen, d.d. 24 Juli 1571. In kerkelijke twistzaken werd gaarne zijn hulp ingeroepen. Zoo trad hij in Mei 1572 met Geeraert van Culenborch als bemiddelaar op in eene quaestie tusschen den kerkeraad van Goch in de wezelsche classe en den predikant Gottfried Loeffs uit Gennep.

In de eerste helft van 1573 riep de kerkeraad der holl. gemeente te Londen zijne bemiddeling in in de zaak tusschen den predikant Gottfridus Wingius en de gemeente van Dordrecht. Wingius was 3 Dec. 1572 uit Londen te Dordt aangekomen om er de gemeente te dienen, die evenwel van hem niet gediend wilde wezen, zoodat Wingius Dordt moest verlaten. Bij Hessels, Archivum III: 1, 239 vlg. vinden wij afgedrukt een brief van van Nyevelt uit Dordrecht aan den kerkeraad der holl. gemeente te Londen, dd. 23 Oct. 1573, waarin hij het ongeraden acht deze zaak bij het consistorie van Dordrecht aanhangig te maken en uitspreekt, dat Wingius groot ongelijk is aangedaan in ambt en positie en dat hij beter zijn oude gemeente te Londen kon gaan dienen. Begin 1576 werd door Taffijn Nyevelt's medewerking ingeroepen ter oplossing van de moeielijkheden tusschen de gemeente van Dordrecht en haren predikant Bartholdus Wilhelmi. En op 22 April 1598 werd hij door de Staten van Holland gecommitteerd naar Oud-Beyerland ter beslechting van den twist tusschen Jan van Campen, predikant aldaar, en eenige leden van zijne gemeente.

In zake de verhouding van kerk en overheid koos hij tegenover de Gereformeerde beginselen van kerkregeering der ‘kerkelijken’, die de zelfstandigheid van de kerk tegenover de overheid verdedigden en van geen zeggenschap der overheid over de kerk wilden weten, de partij der ‘politieken’, volgens welke de politieke macht van de overheid zich ook als overheid over de kerk uitstrekte. 30 Juli 1575 werd hij door de Staten van Holland benoemd in de commissie ‘om op het stuk van de religie met de magistraten binnen de steden alomme goede ordre te stellen’. Hij was medewerker aan de concepten van de staatskerkenordeningen van 1576 en 1583 en in 1591 een der acht politieke gedeputeerden, die met acht kerkelijke gedeputeerden de staatskerkenordening van 8 Maart 1591 hebben ontworpen en onderteekend. Als politiek commissaris van de Staten van Holland was hij van 1591-1592 en 1597-1603 tegenwoordig op een dertiental particuliere Synoden, nl. 6 van Zuid-Holland en 7 van Noord-Holland. Overleden te 's Gravenhage 28 Oct. 1608 werd hij in zijn familiegraf te Aartsbergen bijgezet.

In 1586 verscheen te Dordrecht van zijne hand de hollandsche vertaling van de hoogduitsche overzetting van de in 't Latijn beschreven Chronica Carionis. Te Water (Verbond der edelen III, 185) vermoedt, dat hij zich reeds in zijn ballingschap te Wezel met die vertaling onledig zal hebben gehouden. In een brief van Henrick van de Corput, pred. te Dordrecht van 25 Januari 1582 wordt bericht, dat de ‘oversettinge Carionis ende Sleydani’ ten deele zal geschieden door Nyevelt en ten deele door Mathijs Sasborn (Werken

[p. 1529]

Marnix- Vereenig. S. III, Dl. II, 185. Zie ook Bayle, Dictionaire Hist. et Crit. (Rott. 1702) in voce Carion (Jean).

Voorts vinden wij bij te Water, a.w., IV, 313-315, een tweetal brieven aan Jhr. v. Nyevelt afgedrukt, nl. van Jhr. Jacob van Duvenvoorde te Warmont, Palmzondag 1567, en van prins Willem I te Dillenburg, 13 Juli 1572.

Driemaal is hij gehuwd geweest, nl. met Catharina Ram, Agatha Booth en de wed. Agnes t'Seraarts. Bij de eerste en tweede vrouw had hij kinderen. Zie hierover te Water, a.w. IV, 311 vlg.

Zie: J. de Jong, De voorbereiding en constitueering van het kerkverband der Ned. Geref. kerken (Gron. 1911) reg.; te Water, Tweede eeuw-getijde v.d. geloofs-belijdenisse der Geref. kerken van Ned. (Midd. 1762) 67; te Water, Historie v.h. Verbond en de smeekschr. der Nederl. edelen (Midd. 1776-96) III, 179-194; IV, 309-312; A. 's Gravezande, De Unie van Utrecht herdacht (Midd. 1779) 177; dez., Tweede Eeuw-gedachtenis der Midd. vrijheid (Midd. 1774) 288 vg.; Archief voor kerk. gesch. V, 490; J. van Vloten, Nederlands opstand tegen Spanje, 1567-1572 (Haarl. 1858) 63-65; C. Hooijer, Oude Kerkordeningen der Ned. Herv. gemeenten (Zalt-Bommel 1865) 117, 327, 350; Werken der Marnix- Vereeniging (Utr. 1870-85) S. III, Dl. II, 277; S. III, Dl. V, 145, 165, 167; M.E. Poullet, Correspondance du Cardinal de Granvelle (Brux. 1877-80) II, 471, 650, 658; P.J. Blok, Geschiedenis v.h. Nederl. volk (Gron. 1896) III¹, 149; B. van Meer, De Synode te Emden 1571 ('s Grav. 1892) 93, n. 1; J.F. van Someren, La Correspondance du prince Guillaume d'Orange avec Jacques de Wesenbeke (Utr., Amst. 1896) 244; J.H. Hessels, Epistulae et tractatus Reformationis historiam illustrantes (= Ecclesiae Londino-Batavae Archivum (Cantabrigiae 1889-1897) III), Dl. I, 193, 218, 224, 233; Reitsma en van Veen, Acta der prov. en part. Synoden (Gron. 1892-99) I, II, III in voce; Nijhoff's Bijdragen, registers op de 1e-4e reeks ('s Grav. 1913) in voce. Bijzonderheden aangaande zijn geslacht bij te Water, Verbond der edelen IV, 307-313; 's Gravezande, Twee honderd jarige gedachtenis vr. h. eerste Synode der Ned. kerken (Midd. 1769) 130, n.c.; Register op de Kronijk v.h. Hist. Genootschap (Utr. 1857) n voce.

de Jong