Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 3

[Ver Huell, Carel Hendrik]

VER HUELL (Carel Hendrik), geb. te Doetinchem 4 Febr. 1764, zoon van Mr. Quirijn Maurits, burgemeester aldaar en Judith Elsabee Anna baronesse van Rouwenoort, overl. te Parijs 25 Oct. 1845; een van de schitterendste officieren van de latere nederlandsche zeemacht, die tevens op politiek gebied een hoogst belangrijke rol heeft gespeeld.

Oorspronkelijk was hij door zijn vader voor den dienst bij het leger bestemd en trad hij in 1775 als cadet in dienst tegen zijn wensch. Na vier jaar gaf zijn vader toestemming om in zeedienst te gaan juist in den tijd van spanning vóór den Vierden engelschen oorlog. De zeemacht leefde toen weer op en door zijn plaatsing op het fregat ‘Argo’ kwam hij onder de uitmuntende leiding van den kapitein ter zee J.H. van Kinsbergen, die toen reeds een europeesche vermaardheid bezat, terwijl de aanwezigheid van zijn broeder Christiaan als luitenant ter zee op het zelfde schip de omstandigheden voor hem nog gunstiger maakte. De ‘Argo’ was het toonbeeld van netheid en orde, de equipage de meest geoefende van de geheele zeemacht. Zoo werden in hem uitmuntende militaire eigenschappen aangekweekt. Op den eersten tocht onderging hij op den 31sten Dec. 1779 reeds den vuurdoop bij de ontmoeting van het eskader van van Bylandt, waartoe de ‘Argo’ behoorde, dat een koopvaardijvloot begeleidde, met het engelsche eskader onder commodore Fielding, waarbij in een kort gevecht nadrukkelijk werd geprotesteerd tegen de aanmatiging van Engeland om hollandsche schepen onder convooi te willen visiteeren en opbrengen. Onder persoonlijke leiding van van Kinsbergen legde hij zich ijverig toe op alle oefeningen en wetenschappen, die met de zeemacht verband hielden. Spoedig kreeg hij den titulairen rang van officier en werd commandeur der zeesoldaten. In 1781 was hij tegenwoordig bij den slag van Doggersbank aan boord van denzelfden bodem onder commando van den kapitein ter zee Staring, waarbij hij zich zoodanig onderscheidde, dat hij op 17 Aug. van datzelfde jaar tot ordinaris luitenant ter zee werd benoemd.

Overgeplaatst op de snauw ‘de Jager’ werd hij door ziekte van zijn commandant tijdelijk met het bevel belast, waarvan hij zich uitmuntend kweet niettegenstaande zijn jeugdigen leeftijd. Na den vrede van 1783 diende hij op het eskader in de Middellandsche Zee, daarna in 1784 terug in het vaderland op de Schelde bij de maritieme betooging tegen keizer Jozef II, die de Schelde wilde openen. Bij een volgenden kruistocht in de Middellandsche Zee onderscheidde hij zich te Malaga door de redding van de schipbreukelingen van een gestranden spaanschen kotter. In Mei 1786 ter reede Texel teruggekeerd vestigde hij de aandacht op zich door de beteugeling van een oproer aan boord van de ‘Verwachting’, waar de equipage de officieren overweldigd had en de matrozen meester van het schip waren. In dien tijd verloor hij zijne moeder en verloofde hij zich met de dochter van den burgemeester van Doetinchem, de Bruyn, met wie hij 1789 huwde. Op zijn daarop volgenden kruistocht als eerste officier op het fregat ‘Dolphyn’ onder commando van den kapitein ter zee jhr. Ort van

[p. 1288]

Nyenrode maakte hij kennis met de groote zeemachten, verruimde daardoor zijn blik en legde zich vooral toe op geschiedenis, letterkunde, ook op vraagstukken van godsdienstigen aard en de kennis van het menschelijk hart.

Dat de aandacht van het marinebestuur toen reeds op hem gevestigd was, bleek uit zijn benoeming tot eersten officier van de ‘Maria Louise’, een schip van 54 stukken, dat als wachtschip te Nieuwediep dienst deed en waarop de zeeartilleristen en de cadetten en kweekelingen van de kweekschool voor de zeevaart te Amsterdam werden opgeleid. Er heerschte op dat schip groote wanorde en de reglementen werden niet nagevolgd. Ver Huell had spoedig de orde hersteld en de meest stipte krijgstucht ingevoerd, waarvoor hij den dank van de autoriteiten ontving.

Daarna volgde in 1792 zijn eerste commando van de brik ‘de Pijl’, waarmede hij een reis naar West-Indie maakte en eerst 1793 in de Republiek terugkeerde. Aangesteld tot kapitein-luitenant ter zee kreeg hij het commando over de ‘Echo’ en maakte een kruistocht op de schotsche en vlaamsche kusten tegen fransche kapers, die na de verwikkelingen in Frankrijk optraden. Niet lang daarna volgde zijn benoeming tot adjudantgeneraal van van Kinsbergen, die tot opperbevelhebber benoemd was van de scheepsmacht ter verdediging van de groote rivieren tegen de fransche legers. De felle vorst maakte die taak niet gemakkelijk. Toen de kansen ongunstiger begonnen te staan in den winter van 1794 op 1795 zond van Kinsbergen hem naar het Nieuwediep om maatregelen te nemen voor het eskader, dat daar ingevroren lag, vooral met het oog op het beschikbaar krijgen van een oorlogsschip voor de kust om den Prins bij verder doordringen van de Franschen naar Engeland te brengen Daar dit onmogelijk bleek, werd besloten van pinken gebruik te maken. Ver Huell was oorspronkelijk bestemd om dien tocht mede te maken. Dit geschiedde niet, wel was hij tegenwoordig bij het afscheid van den Prins. Een van de laatste daden van Prins Willem V was de benoeming van Ver Huell tot kapitein ter zee.

De omwenteling had plaats, waarna door het nieuwe bewind het noodlottige besluit genomen werd om alle zeeofficieren te ontslaan met vergunning om bij het bataafsche bewind weer in dienst te treden. Als trouw aanhanger van Oranje weigerde Ver Huell en trok zich terug in Gelderland bij zijn familie.

Toen in 1799 de Engelschen en Russen in Noord-Holland waren geland en het eskader van schoutbij-nacht Story zich in de Vlieter aan de Engelschen had overgegeven, spoedde Ver Huell zich naar Texel waar de Prins zich ophield. Na de mislukking van dien inval keerde hij terug naar Doetinchem waar hij in 1802 burgemeester, daarna tevens rechter werd.

Lang duren zou dit niet.

Toen in 1803 de oorlog tusschen Engeland en Frankrijk opnieuw uitbrak en de Republiek daarin werd medegesleept als bondgenoot van Frankrijk, smeedde Bonaparte zijn plan tot landing in Engeland en had daartoe den steun van de Bataafsche Republiek en een energiek persoon voor de leiding noodig. De keuze van het nieuwe bestuur viel op Ver Huell. Het was van Kinsbergen, die de aan dacht op hem gevestigd had. Einde Augustus verscheen een koerier, die hem een brief overhandigde met het verzoek een voorname zending naar Parijs op zich te nemen. De uitzichten op een schitterende carrière en de kansen om voor de toekomst van zijn zoons meer te kunnen doen, deden hem besluiten aan dien oproep gehoor te geven ondanks

[p. 1289]

de smeckbeden van zijn vrouw om het niet te doen.

Hij reisde naar den Haag werd daar met veel onderscheiding ontvangen door de regeering en vertrok daarna als commissaris-generaal van de Marine met den rang van schout-bij-nacht naar Parijs, waar hij eerst Talleyrand bezocht en daarna 28 Augustus 1803 door Bonaparte zeer minzaam werd ontvangen. Sedert is het leven van Ver Huell onafscheidelijk verbonden aan Napoleon, die onbeperkt vertrouwen in hem stelde en hem belastte met het opperbevel over de nederlandsche scheepsmacht, die de Bataafsche Republiek zou leveren voor de landing en die zou bestaan uit 84 kanonneersloepen, 216 kanonneerbooten, 154 transportvaartuigen, 54 vaartuigen voor paarden, bovendien 400 groenlandsche sloepen en zoo veel mogelijk kagen, poonen en andere binnenlandsche vaartuigen die dienst zouden doen voor de ontscheping. Terug in het vaderland was Ver Huell de ziel van de onderneming, die echter van de regeering weinig medewerking ondervond. Hij vond den geest bij de zeemacht verslapt, maar door zijn geestdrift en voorbeeld heeft hij in het officierscorps weer den oud-vaderlandschen geest opgewekt.

De opdracht was zeer moeilijk, want de betrekkelijk zeer kleine vaartuigen moesten van Vlissingen naar Boulogne gebracht worden, terwijl de Engelschen meester van de zee waren en met hunne linieschepen en fregatten de flotille met totalen ondergang bedreigden.

Bij de eerste étappe van Vlissingen naar Oostende, waarbij de engelsche oorlogsschepen door de banken voor de kust op een afstand werden gehouden, had de overtocht in drie afdeelingen in Maart, April en Mei plaats onder V's persoonlijke leiding en zonder groote verliezen. Toen Bonaparte tot Keizer der Franschen was verkozen, was Ver Huell een der eerste buitenlanders, die benoemd werden tot ridder van het Legioen van Eer en hij ontving het ridderkruis uit de handen van den Keizer, tevens werd hij in de Republiek tot vice-admiraal benoemd. Daarna had de overtocht van de flotille van Oostende naar Duinkerken plaats. Bij de verandering van regeeringsvorm in de Bataafsche Republiek, bood Schimmelpenninck hem de portefeuille van Marine aan. Hij nam die aan, onder beding dat hij het opperbevel van de flotille zou behouden, waarop van Royen tijdelijk Minister van Marine bleef.

Daarop had in 1804 de beroemde overtocht van Duinkerken naar Boulogne en Ambleteuse plaats langs Grisnez en Blancnez onder V.'s persoonlijke leiding, waarbij het kanaaleskader van Engeland door de diepte van het vaarwater binnen kanonschotsafstand de flotille kon naderen. Ver Huell had alle vaartuigen van een paar zware kanonnen doen voorzien, waardoor zij den strijd met de groote schepen konden aanbinden. Davoust, die den tocht medemaakte als toeschouwer, was een en al bewondering over zijn vastberadenheid, bekwaamheid, moed en tact. De flotille bereikte met geringe verliezen Boulogne. De nederlandsche zeemacht had haar naam schitterend gevestigd bij bondgenoot en vijand. Door verandering in het krijgsplan van Napoleon ging de expeditie niet door, later moest door de nederlaag bij Trafalgar voor goed van landingplannen worden afgezien. Ver Huell vertrok naar de Republiek en gaf het bevel over de flotille aan den kapitein ter zee Gerbrands over. 18 Augustus 1805 vestigde hij zijn departement te 's Gravenhage op het Binnenhof en nam rang in het zeeofficierscorps als vice-admiraal onder den vice-admiraal F.A. Meurer. Dadelijk begon hij de zeemacht te reorganiseeren, de scheeps-

[p. 1290]

bouw werd verbeterd en ingenieurs naar de fransche werven gezonden om daar den scheepsbouw te bestudeeren. Het personeel van de zeemacht begroette zijn komst met groote sympathie.

Toen Napoleon de regeeringsvorm van de Republiek weder wilde veranderen, is V. aan het hoofd van de zending, naast hem bestaande uit de heeren Gogel, Six, van Styrum en Brantsen, de persoon geweest, die alle onderhandelingen met den Keizer en den aangewezen Koning heeft geleid, hij heeft de komst van Lodewijk Napoleon als Koning van Holland hier te lande voorbereid. Als minister van Marine van het nieuwe koninkrijk heeft hij bij den vorst vooral aangedrongen op verbetering van het zeewezen, omdat hij overtuigd was dat een handels- en koloniale mogendheid in de eerste plaats een zeemacht noodig had om zijn belangen te behartigen, terwijl hij bovendien begreep dat Holland als bondgenoot van Frankrijk ter zee sterk moest zijn. Lodewijk volgde dien raad niet op, besteedde veel geld aan het leger en verwaarloosde de zeemacht. Ver Huell kreeg den nieuw ingestelden rang van maarschalk en Grootkruis van de Orde van de Unie. Op last van Napoleon werd de rang van maarschalk weder afgeschaft. Behalve over het marine-beheer kwam Ver Huell voortdurend in conflict met den Koning over de uitvoering van het continentaalstelsel, dat hij als systeem van Napoleon tegen Engeland tot het uiterste wilde doorzetten. Toen daarop Lodewijk hem wilde verwijderen door hem te benoemen tot gezant te Petersburg en van der Heim in zijn plaats te benoemen als minister van Marine, werd op bevel van Napoleon die benoeming ingetrokken, zijn reis naar zijn nieuwe standplaats te Frankfort afgebroken en hij tot gezant in Parijs benoemd. Sedert verscherpte de verhouding tusschen Keizer en Koning meer en meer waarbij de positie var V. hoe langer hoe moeilijker werd.

Bij de landing van de Engelschen in Zeeland in 1809 bood hij den Koning zijn diensten aan en kreeg hij het bevel over de zeemacht op de Schelde en de Maas. Als belooning kreeg hij den titel van graaf van het Koninkrijk. Na deze landing en de steeds scherper wordende verhouding werd zijn positie als gezant van Holland ten slotte onhoudbaar en bleek uit alles dat Napoleon Holland wilde inlijven. De afstand van Lodewijk ten behoeve van zijn zoon heeft de uitvoering van dat plan niet kunnen verijdelen. Onder al deze omstandigheden is Ver Huell een man van grooten invloed geweest als staatsman. Hij ging met Janssens naar Parijs om daar de akte van afstand bekend te maken. Om de zaken van Holland te regelen benoemde de Keizer een raad, waarvan V. de voorzitter werd. Na de inlijving werd hij benoemd tot ‘comte l'Empire’, kreeg hij een inkomen van 17000 francs als belooning voor zijn verdiensten en werd hij naast Davoust belast met het bevel over de reeden en havens in het Noorden van het Rijk met standplaats Hamburg, waarheen hij met zijn beide adjudanten Francken en van Son vertrok, terwijl zijn neef, de luit. ter zee Q.M.R. Ver Huell (kol. 1291) als secr. aan hem werd toegevoegd. Deze drie officieren hebben verder alle lotgevallen met hem gedeeld. Hij begon met kracht de verdediging van de verschillende havens te organiseeren, totdat hij in 1812 benoemd werd tot bevelhebber van het eskader te Texel in plaats van de Winter. In die positie bevond hij zich toen de geluksster van Napoleon daalde en na den volkenslag bij Leipzig de omwenteling hier te lande begon. De stelling van den Helder, die toen gedeeltelijk gereed was, liet hij zoo snel mogelijk in verdedigbaren staat brengen. Toen de berichten van den opstand in

[p. 1291]

den Helder doordrongen en de bemanning van de vloot in beroering kwam, gaf hij den nederlandschen officieren en matrozen, die zulks verzochten, ontslag, legde de schepen in het Nieuwediep op en vestigde zich met de fransche troepen en schepelingen in het fort ‘La Salle’ (thans Erfprins), dat het zeegat en de plaats beheerschte. Zijn positie was toen zeer moeilijk. Door zijn eed van trouw aan den Keizer verbonden, achtte hij het zijn plicht als officier op zijn post te blijven en de stelling te verdedigen. De Prins van Oranje eischte van hem de overgave van de vesting. Hij heeft dien eisch met de meeste fierheid van de hand gewezen, hoezeer hij in zijn hart Nederlander en aanhanger van Oranje was. Velen hebben hem deze houding niet kunnen vergeven en zeker niet de Souvereine Vorst, die hem later niet weder in nederlandschen dienst wilde doen treden. De meest bekwame nederlandsche zeeofficier ging daardoor voor de nieuwe zeemacht verloren, juist in den tijd dat daar groote behoefte was aan bekwame organisators.

Om twee redenen is zijn houding als bevelhebber in den Helder te verdedigen; ten eerste omdat hij uit een hoog plichtsgevoel zijn eed niet wilde breken als opperbevelhebber en ten tweede uit een meer practisch oogpunt, omdat hij in dat geval zijn commando had moeten overgeven aan een fransch generaal, die gemakkelijk en zeker de scheepsmacht, die in het Nieuwediep lag, had kunnen vernietigen. Deze scheepsmacht is bij den vrede in zijn geheel overgedragen aan het bevrijde Nederland en vormde van de nieuwe zeemacht het voornaamste bestanddeel.

14 Mei 1814 gaf Ver Huell de forten van den Helder en de scheepsmacht aan de nederlandsche commissarissen over, nadat hij eerst nog op bevel uit Parijs de vlag van de Bourbons had geheschen.

Met bloedend hart verliet hij het vaderland met de brik la Génie naar Frankrijk, waar hij zich liet naturaliseeren en benoemd werd tot Inspecteur Generaal van de Marine. Na de terugkomst van Napoleon en diens tweeden val is hij nog eenmaal in het vaderland teruggekeerd, maar daar men zijn diensten wederom niet wilde aanvaarden, keerde hij opnieuw terug naar Frankrijk. Hij werd daar benoemd tot Pair van Frankrijk en heeft in de laatste jaren zijns levens evenals zijn groote zeevader van Kinsbergen veel gedaan voor het onderwijs en de opvoeding der jeugd.

Willem II heeft zijn verdiensten erkend door op den vijftigsten gedenkdag van den slag bij Doggersbank hem te begiftigen met het gouden kruis van de Militaire Willemsorde.

Ver Huell overleed 25 October 1845 te Parijs en werd op Père la Chaise begraven. Zijn naam is geplaatst op de Arc de Triomphe te Parijs. Hij huwde 22 Febr. 1789 met Maria Johanna de Bruyn, die hem 3 zoons schonk: Quirijn Maurits Anne, Franco Joan en Carel Johan, die allen voor hem zijn overleden. In Frankrijk heeft hij een zoon aangenomen Charles Ver Huell.

Zie: Q.M.R. Ver Huell, Het leven en karakter van Carel Hendrik graaf Ver Huell (2 deelen, met portret); J.R. Thorbecke, Historische Schetsen, 135; dez. in de Gids 1848, I, 1; Bosscha, C.H. Ver Huell Fransch opperbevelhebber aan den Helder in Nav. 1868, 23; W.A.C. de Jonge, Brieven en Bescheiden 1813-1814. De Viceadmiraal Ver Huell; G. Ramakers, Iets over den admiraal C.H. Ver Huell in Ver. Chr. Stemmen I, 756; Historisch gedenkboek 1813, II, 140 e.v. Het geslacht Ver Huell in Alg. Ned. Fam.blad 1887, 50 v.v.

Boldingh