Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 3

[Oltmans, Jan Frederik]

OLTMANS (Jan Frederik), geb. in den Haag 1 Sept. 1806, overl. te Steenderen 29 Jan. 1854. Zijn vader Alexander Oltmans (overl. 4 Jan. 1838) heeft verschillende betrekkingen in 's lands dienst bekleed; ten slotte die van ontvanger der directe belastingen in het 3de arrondissement te Amsterdam. Zijn moeder was Maria van der Kloot. Jan Frederik was de oudste zoon, dan waren er nog Abraham, die de grondvester der schelpenverzameling in Artis en een gezocht altviolist was in de concerten van Felix Meritis, en Alexander, die voorgaat. Een zuster Maria Elisabeth trad in 1840 met succes als solozangeres te Amsterdam op.

Jan Frederik groeide dus blijkbaar op in een kring, waar kunst en wetenschap geliefd waren; in 1834 trad hij als letterkundige op; hij was intusschen chef op het kantoor zijns vaders en had vooral in de laatste levensjaren van zijn vader de geheele leiding der zaken in handen. Zijn vader heeft erop gehoopt, dat Jan Frederik hem in zijn ambt, dat jaarlijks 8500 gld. opleverde, zou opvolgen.

Toen de vader stierf, passeerde men den zoon. Zijn opgaan in historie en litteratuur, maar nog meer zijn toen reeds zeer zwakke gezondheid kunnen daartoe aanleiding zijn geweest. Daar de familie niet gefortuneerd was, moest hij zich thans leeren behelpen met weinig. Hij woonde eenige jaren te Amsterdam o.a. in de Warmoesstraat, op kamers. Zijn gezondheid en financiën noopten hem in 1847 naar Steenderen te verhuizen. Hij vertrok even onopgemerkt als hij er jaren had geleefd, uit Amsterdam. Te Steenderen overleed hij aan zijn borstlijden, eenzaam, kort nadat zijn broeder Abraham, die hem tijdens zijn lang ziekbed veel bezocht, was vertrokken.

In 1834 verscheen onder het pseudoniem J. van den Hage, Het slot Loevenstein in 1570, geschiedkundig verhaal uit den tachtigjarigen oorlog.

De bekende daad van van Speyk in den belgischen opstand had den schrijver er toe aangezet een dergelijk heldenfeit uit de historie te behandelen; dezelfde van Speyk bracht hem ook tot de stof van zijn anderen, meest bekenden roman over Jan van Schaffelaar.

Het slot Loevestein was in 1833 bewerkt naar

[p. 931]

wat Hooft over het feit van 1570 vermeldde, later vernam de auteur, dat er betrouwbaarder berichten bestaan; dit was echter voor hem geen aanleiding om zijn boek te wijzigen. De schildering van zeden, leven, kleeding, wapening, gebouwen, kasteelen stelde hij boven de studie van de personen, boven het diep doordringen in het ziele-leven van zijn helden. Ook hierin was hij een trouw leerling van de engelsche romantiek, in het bijzonder van Walter Scott.

In 1838 verscheen De Schaapherder. Een verhaal uit den Utrechtschen oorlog 1481-1483, waarin de lotgevallen van van Schaffelaar behandeld worden. Meer nog door dezen roman dan door den vorigen wist hij de harten der groote massa te winnen; naast van Lennep was hij door beide werken onbetwistbaar de meest geliefde historische-romanschrijver voor het groote publiek. Ook de critiek van de Letteroefeningen en de Gids was gunstig en Bakhuizen van den Brink was in 1854 van meening, dat De Schaapherder onder de historische romans van den eersten rang kan geplaatst worden.

Eerst in 1852 bij den derden druk van zijn Slot Loevestein kwam Oltmans er voor uit, dat J. van den Hage zijn pseudoniem was.

In de periode 1839-1847 van zijn leven bezocht Potgieter hem vrij geregeld en wist hij hem zelfs bij de redactie van de Gids in te lijven (1841-1845); de invloed van Oltmans op dit tijdschrift is echter van geen beteekenis geweest. Er waren mederedacteurs, die hem nooit op een redactievergadering ontmoet hebben. Wat hij aan recensies schreef, heeft weinig te beduiden en ook zijn novellistische arbeid, dien hij aan de Gids gaf, staat beneden zijn beide genoemde romans. Misschien heeft hij te veel gehoor willen geven aan den drang van Potgieter om oorspronkelijk te zijn en hij kon nu eenmaal niet anders dan zijn geliefkoosden Scott navolgen

In de Gids verschenen nog: Lucie (1840), Gedachtenis van een kloekmoedig uitgevoerd bevel (1840), Het testament (1840), Het huis van het zeewijf (1840) N*, een Damesportret (1841), Gaston de Foy (1841), Doctor Rimini (1842); in den Almanak voor het Schoone en Goede (1841) verscheen: Gertrude; in den Nederlandschen Volksalmanak (1841): De Graaf van Bossu te Rotterdam in het tijdschrift Europa (1846): Friesche gastvrijheid. Sommige hiervan zijn later tot een bundel vereenigd.

In zijn nalatenschap vond men het handschrift van een nieuwen roman. De schrijver had zijn broeder opgedragen zijn werk te vernietigen. Vermoedelijk heeft die vernietiging niet plaats gehad. Des schrijvers papieren zijn uit het oog verloren en aan de opsporing zijn vermoedelijk groote moeilijkheden, maar zeker vrij groote kosten verbonden. Aldus verklaart de schoonzoon van Abraham Oltmans.

Zie: Janten Brink, Geschiedenis der Noord-Nederlandsche Letteren in de XIXde eeuw, I, 200 vlg. Vóór Ten Brink was er weinig van dezen teruggetrokken en bescheiden kunstenaar bekend, Ten Brink heeft zijn leven uit verschillende mondelinge en schriftelijke gegevens samengesteld. Zijn bronnen geeft hij t.a.p. 228 en 229. Op 239 vlg. aldaar vind men de bibliographie van Oltmans' werk.

Zie verder: Taco H. de Beer voor de uitgave van Oltmans werken bij Cohen; Noord en Zuid, 1898, 34; Kalff, Gesch. van de Nederl. letterk. VII, 283.

Prinsen