Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 3

[Gouda, Willem van (1)]

GOUDA (Willem van) (1), minderbroeder-observant uit de 15e eeuw. Omtrent zijn leven is niets bekend. Hij schreef een korte allegorischascetische verklaring van de H. Mis, welke zeer populair is geweest. De titel luidt: Tractatus de expositione missae of ook: Expositio mysteriorum missae et verus modus rite celebrandi. De beginwoorden zijn: ‘Ad notitiam eorum intellectualem’ en de slotwoorden: ‘Haec de calciamento domini pedes dicta (elders: pedum dicta of bene dicta) sufficiunt’, waarbij ‘calciamentum domini’ de H. Mis beteekent (vgl. Franz, Die Messe im deutschen Mittelalter (1902), 602). Het werkje komt soms in handschrift (bijv. Cat. 120, Ludw. Rosenthal, München (1908), N. 61), maar meestal in 15e-eeuwsche drukken voor (vanaf omstreeks 1486), waarvan er ongeveer 25 bekend zijn: Antwerpen 3, Deventer 13, en verder Keulen, Straatsburg, Leipzig en Parijs (Pierre le Dru, c. 1496; Cat. van de Velde, Breda 1830, I, 2263). Ze worden beschreven bij Campbell 880-895, Suppl. I, 890a; Hain en Copinger 7818-7834; Copinger II, 2752-2764, 7828. Van de 16e-eeuwsche uitgaven is alleen die van Deventer, s.n., 1504, met zekerheid bekend (ex. British Mus. Londen; beschreven bij Nijhoff, Bibliographie, livr. XIX, n. 1730). Ook vindt men nog vermeld edities van Deventer 1502; Dilingen 1504, 1567; Antwerpen 1564, 1567. Een proeve van den inhoud van het werkje geeft P. Schlager, Geschichte der Kölnischen Franziskaner-Ordensprovinz im Mittelalter (Köln 1904), 224-228.

Verschillende schrijvers zijn verkeerdelijk van meening, dat het Boexken vander misse van Gerrit vander Goude (zie kol. 484) een vertaling is van het werkje van Willem van Gouda. Ook moet het niet verward worden met het traktaat De missarum celebratione, dat de heidelbergsche professor Henricus Johannes van Gouda (begin 15e eeuw) gemaakt heeft (vgl. Trithemius, Opera historica, ed. Freher, Francofurti 1601, 154, 353 en Franz, Die Messe, S. 560, Anm. 1), noch ook met het Libellus de missa devotissimus van Franciscus Goudanus (zie Campbell 1438; vgl. Suppl. I), dat te Gouda in 1512 verscheen.

Op naam van Willem van Gouda staat in de incunabel-litteratuur het bekende strijdschrift: Dialogus inter clericum et laicum de dignitate regia,

[p. 483]

Deventer, s.n., 1497 (Campbell 879, vgl. 573; Hain 6120). In geen geval is dit werk van Willem van Gouda, doch waarschijnlijk van Petrus de Bosco (Dubois), en volgens sommige hss. en drukken van Willem Occam. Vgl. Potthast, Bibliotheca hist. medii aevi (1896), I, 379a; vgl. II, 915a en 1026b...

In hs. L 27 van de Kon. Bibl. te 's Gravenhage komt bl. 38b-48b een traktaat voor, waarvan het explicit luidt: ‘Expliciunt peregrinaciones totius terre Sancte ad laudem dei scripte Jerosolimis in Conventu sacratissimi montis Syon per W. de Gouda anno Domini 1437 mensis Martii, Deo gratias’. Vgl. Röhricht, Bibl. geogr. Palaest. (1890), 100. Of deze W. de Gouda dezelfde is als de hier behandelde Willem van Gouda blijft nog te onderzoeken.

Vgl. over Willem van Gouda de bekende werken van Miraeus, Valerius Andreas, Foppens, Paquot, en de litteratuur, opgegeven bij Chevalier, Répertoire des sources historiques du moyen age, I (1905), 1949. Verder: De Godsdienstvriend, LXXXVII (1861), 70 v.; de Lange van Wijngaerden, Gesch. der stad van dér Goude, II (1817), 163, en de boven reeds aangehaalde werken van Franz en Schlager.

Kruitwagen