Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 1

[Nuyens, Dr. Willem Jan Frans]

NUYENS (Dr. Willem Jan Frans), zoon van Willem Nuyens en Catherina Grippeling werd geboren 18 Aug. 1823 te Avenhorn, huwde in 1848 met Elisa Bolten en overleed te Westwoud, 8 Dec. 1894. Hij bezocht de dorpsschool te Grootebroek, de fransche school te Enkhuizen en van 1842-48 de universiteit te Utrecht, die hij als medicinae doctor cum laude verliet. Zijn neiging trok hem wel den literairen kant uit, doch op raad zijns vaders had hij hieraan niet toegegeven, wegens de geringe vooruitzichten, die een katholiek daar toenmaals geopend waren. Hij vestigde zich te Westwoud en wijdde de vrije uren, die de praktijk hem aanvankelijk liet, eerst aan minder gelukkige oefeningen in de poëzie, daarop aan de geschiedschrijving, waarin hij de baanbreker eener nieuwe richting zou worden. Door de intieme gesprekken met kapelaan - later monseigneur - Snickers, die tot het einde zijn vertrouwde raadsman bleef, daartoe opgewekt, gaf hij in 1856/7 uit: Het Catholicisme met betrekking tot de beschaving van Europa. In een volgend tijdperk ijvert hij in daden (de Zouaven) en geschriften (één groot werk en drie kleine werkjes) voor den Paus, die juist toen in zijn tijdelijke macht hevig bestookt werd. Bij den opgang, dien Motley's Rise of the Dutch Republic maakte, zette hij zich ondanks een steeds toenemende, weldra overstelpende praktijk, aan de zelfstandige bewerking van zijn hoofdwerk: Geschiedenis der Nederlandsche Beroerten in de XVIe Eeuw. Het kwam uit van 1865/70, onder voortdurende aanmoediging van alle katholieken, vooral van een zijner beste vrienden Alb. Thijm. Intusschen voerde hij nog verschillende polemieken tegen de aanvallers van zijn boek, dat om het r.k. standpunt, waaruit het de zaken bekeek, groot ‘rumor in casa’ verwekte; in dienzeliden tijd begon hij de uitgave der Kath. Ned. Brochuren-Vereeniging (1868-70) om de katholieken ook in het openbaar leven te organiseeren en voor te lichten. Daarna richtte hij in 1871 met zijn jongeren vriend Dr. Schaepman De Wachter (in 1874 Onze Wachtcr) op, die

[p. 1389]

tot 85 bestond, druk gelezen werd bij de katholieken en zeer veel bijdroeg tot hun volledige ontvoogding. Groot succes had ook Nuyens' Vaderlandsche Geschiedenis voor de Jeugd (1870, de 25e uitgave in 1905), op aansporen van J.W.v.d. Biesen geschreven; in zijn Algemeene Geschiedenis des Nederl. Volks (1871/82) is hij een der eersten, die deze geschiedenis in plaats van uit eng hollandsch uit algemeen nederlandsch standpunt behandelt en alle nederlandsche gewesten beschrijft. Een belangrijk werk, dat hier en daar de waarde van mémoires heeft, is nog zijn Geschiedenis van het Ned. Volk van 1815 tot op onze dagen (1883); ook zijn Geschiedenis der kerkel. en politieke geschillen in de republiek der zeven Vereenigde Provinciën (1886/7) is van blijvende waarde. Verder schreef hij nog tal van brochuren en artikelen. Als historicus heeft Nuyens de verdienste, met een katholieke geschiedbeschouwing te zijn uitgekomen tegenover de liberale en de calvinistische, en de behandeling der vaderlandsche geschiedenis zoowel over de middeleeuwen als over de oostelijke en zuidelijke provinciën te hebben uitgebreid. Als politicus was hij oorspronkelijk vrij sterk, later veel minder liberaal-gezind, hoewel altijd vóór alles vurig katholiek; slechts met moeite kon hij de April-beweging vergeten en zich na 1866, gelijk dit Schaepman, De Tijd en de meeste katholieken wilden, bij de conservatieven en anti-revolutionnairen aansluiten. Hij stond in correspondentie met vele politici van zijn tijd, aan wie hij in meer dan één district door zijn grooten invloed van voor- of nadeel kon zijn. Gelet op de omstandigheden heeft hij bewonderenswaardig werk geleverd en hij zal steeds gelden als voorbeeld van ongeloofelijke werkkracht en van edele toewijding aan een grootsch idee: de volkomen gelijkstelling zijner geloofsgenooten met de overige Nederlanders.

Zie: G.C.W. Görris, Dr. Nuyens, beschouwd in het licht van zijn tijd (Nijmegen 1908); Petit, Repertorium 1436.

Görris