Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 1

[Bartjens, Willem]

BARTJENS (Willem), vermaard rekenmeester, waarschijnlijk in 1593 (volgens anderen in 1587) te Amsterdam geb. en overl. ald. in 1673. Met zekerheid is er van zijn leven weinig bekend. In 1618 werd hij tot ‘fransch schoolmeester’ te Zwolle benoemd, op een jaarwedde van ‘300 carolusguldens met vrije woning en overkomst op kosten der gemeente Zwolle’. Hij kwam toen uit Amsterdam, waar hij zijn eerste school moet hebben gehad. Bartjens schreef meer dan één rekenboek, maar is bovenal bekend door zijn ‘Cijferinghe’ in 2 dl. (1633 en 1637), die bij herhaling herdrukt en vernieuwd werd. Tot in de 19de eeuw werd ze gebruikt; de laatste druk er van, trouwens zeer gewijzigd naar de eischen van den tijd, ook met 't oog op veranderde munten-, maten- en gewichtenstelsels, werd bezorgd door P.K. Görlitz in 1848. Vóór dien werden verschillende uitgaven er van bezorgd door Jan van Dam, Joh. Bras, Dirk Dupper (1746), Klaas Bosch, H. Haanstra (1761), Jande Groot, schoolmeester te Velzen, A.B. Strabbe (1793), J. Puikers (1822) en G. Losz Peters (1825). De nader omschreven titel van 't eerste deel van dit vermaarde werk is: Cijferinghe, waar uyt men meest alle de grondt regulen van de Reeckenkonst leeren kan (1633); die van 't tweede deel: Cijferinghe, handelende van verscheiden regulen der Reeckenkonst, alle kooplieden noodich te weten (1637). Een ander werk van Bartjens is getiteld: Arithmetica of koopmansree-

[p. 239]

keningen, ook in 2 dln.; dan: Oeffentng op de regel van drieën. Dat deze boeken gezag hadden, blijkt uit de nog vaak gebezigde uitdrukking: ‘volgens Bartjens’ of ‘nauwkeurig als Bartjens’. Volgens Burger, Amst. Boekdrukkers III, 23, nam B. nogal over uit de rekenboeken van Nic. Petri. Op de titelbladen der vroegere drukken van de Cijferinghe prijkt het portret van den schrijver, met de zinspreuk: ‘Dieu est mon salut’. Vóór sommigen staat een zeer fraai, door S. Saverij naar een schilderij van P. Dubordieu gegraveerd. Behalve reken-, stelen zeevaartkunde onderwees B. ook het Fransch. Voorts beoefende hij ook de dichtkunst, maar minder gelukkig.

Zie: J.I. van Doorninck in Nuts- Almanak 1878, 98-105; Bierens de Haan, Bibl. Neerl. (Rome 1883) i.v.; A.C. Kruseman, Aanteek. Boekh. (1893) 129; J. Verslys, Gesch. van de Opvoeding en het Onderwijs III, 40-45; Navorscher IX, 203, 353, 384; XVI, 337, 363; XVII, 46; XX, 507.

Zuidema