Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 1

[Arnold, van Egmond]

ARNOLD van Egmond, hertog van Gelre en graaf van Zutphen, geb. 1410, gest. 23 Febr. 1473, was de oudste zoon van Jan van Egmond en Maria van Arkel, dochter van Jan van Arkel en Johanna van Gulik, die eene dochter was van hertog Willem van Gulik en Maria, dochter van hertog Reinald II van Gelre. Na het kinderloos overlijden van hertog Reinald IV in 1423 werd Arnold door de edelen, ridderschap en steden van Gelre en Zutphen te Nijmegen als hertog uitgeroepen. Voor den tijd zijner minderjarigheid werd zijn vader tot landvoogd aangewezen, die bijgestaan zou worden door een raad van 16 personen, waarvan elk kwartier er 4 zou benoemen. Tevens verbond hij zich verschillende dingen niet te zullen doen zonder toestemming van ridderschap en hoofdsteden, waardoor zijne macht in niet geringe mate beperkt werd. Nog in hetzelfde jaar sloot hij een verbond met den hertog van Kleef, waarbij een huwelijk werd vastgesteld tusschen Arnold en Catharina, de achtjarige dochter van den kleefschen hertog, welk huwelijk in 1430 werd voltrokken. Hertogin Catharina heeft haren man vijf kinderen geschonken, nl. Maria (geb. 1432, gest. 1463), huwde koning Jacob van Schotland, Willem (geb. 1434), Adolf (kol. 23), Margaretha (huwde Frederik van Beieren) en Catharina (geb. 1439) en is in Febr. 1476 gestorven. Na verschillende moeielijkheden met sommigen zijner onderdanen, die zich met de verkiezing van Arnold tot hertog niet konden vereenigen, deed zich een ernstig gevaar voor hem op. De Keizer weigerde hem op zijn verzoek met Gelre en Zutphen te beleenen, waarschijnlijk omdat Arnold niet bij machte was hem daarvoor genoeg geld te bieden; hij beleende daarmede hertog Adolf van Gulik en Berg, naasten bloedverwant van de zwaardzijde van Reinald IV, en verbood den Gelderschen,

[p. 175]

Arnold te gehoorzamen. In 1425 mengde Arnold zich in de twisten, die bekend zijn als het ‘utrechtsche schisma’. De postulaat Rudolf van Diepholt werd niet erkend door de aanhangers van Sweder van Culemborg, den anderen candidaat, die door hertog Arnold werd gesteun In. d1429 sloot deze vrede met Rudolf. Inmiddels begon hertog Adolf van Gulik blijken van zijne vijandige gezindheid te geven: hij liet het niet bij pogingen om de Gelderschen afvallig van hun hertog te maken, maar wendde zich ook tot den Keizer. Hij daagde Arnold voor het Rijksgericht, waaraan deze niet voldeed. Wel werden door den gelderschen hertog nog ernstige pogingen aangewend om den Keizer tot andere gedachten te brengen, maar deze mislukten en het gevolg was, dat in 1431 de rijksban over hem werd uitgesproken en zijn onderdanen gelast voortaan Adolf als hun vorst te erkennen. Toch duurde het nog tot 1434, eer deze tot vijandelijkheden overging, waaraan voorloopig door het sluiten van een wapenstilstand in Maart 1436 een einde kwam. Door de aanhoudende oorlogen was het land volslagen uitgeput en verarmd, terwijl de hertog in strijd met de bij de aanvaarding zijner regeering gedane beloften tal van domeinen had verpand. Dit alles had groote ontevredenheid en verbittering tegen hem veroorzaakt en deze vonden hare uiting in tal van bijeenkomsten. Het verbond van 1418 werd hernieuwd en in April 1436 werden de eischen der onderdanen door afgevaardigden van ridderschap en steden den hertog overhandigd. Deze was na aanvankelijk verzet, na veel over en weder schrijven en na herhaalde onderhandelingen in 1441 genoodzaakt tot het verbond toe te treden, waardoor de samenwerking in liet hertogdom werd hersteld. In 1442 beproefde Arnold tevergeefs van den nieuwen Keizer, Frederik II, zijne beleening te verkrijgen, hetgeen in 1444 aanleiding gaf tot het hervatten van de vijandelijkheden tusschen Gelre en Gulik. Hieraan kwam in 1445 door het sluiten van een bestand voor den tijd van 10 jaren een einde. Deze oorlog had den schuldenlast weder verzwaard; de verpandingen begonnen weder en daarmede de binnenlandsche ontevredenheid, zich uitend in verzet tegen den hertog op verschillende plaatsen. Door tusschenkomst van den hertog van Kleef en den bisschop van Utrecht kwam men zoo ver, dat 4 Juli 1449 Arnold bij verdrag met zijne onderdanen de hem gestelde eischen inwilligde. De vele teleurstellingen en moeielijkheden, waaraan hij eigenlijk sedert het begin zijner regeering en niet buiten zijn schuld had blootgestaan, deden het plan tot eene bedevaart naar het Heilige Graf bij hem rijpen. Hij droeg de regeering gedurende zijne afwezigheid op aan zijne gemalin, die daarin zou worden bijgestaan door den Raad van Zestien, die volgens den eisch der steden uitgebreid werd met twee riddermatigen uit elk kwartier, en ging in het najaar van 1450 op reis. In het begin van 1452 keerde hij in Gelderland terug. Aanvankelijk had het den schijn, alsof de afwezigheid van den hertog den band tusschen dezen en zijne onderdanen weder nauwer had aangehaald, maar reeds in 1454 gaven de geldelijke aangelegenheden aanleiding tot nieuwe oneenigheid. Desniettemin mengde zich Arnold in de geschillen, waartoe de keuze van een bisschop van Munster aanleiding had gegeven, en werkte hij Philips van Bourgondië tegen, die zijn natuurlijken zoon David op den utrechtschen bisschopszetel wenschte te zien. Hiermede had hij zich den haat van den machtigen hertog van Bourgondië op den hals gehaald en deze heeft in niet geringe mate tot Arnold's ondergang bijgedragen. In alle

[p. 176]

van 1457 tot 1465 aangewende pogingen om hem van de regeering te berooven kunnen wij de hand van dezen tegenstander opmerken. Hij schreef aan de vier hoofdsteden over Arnold's ongeschiktheid en drong aan op maatregelen in het belang van het land, de hertogin en haren zoon Adolf, welken laatste hij als ruwaard aanbeval. Het hertogdom zag nu twee partijen ontstaan; aan de ééne zijde stond Adolf met het kwartier van Nijmegen en de stad Venlo, aan de andere zijn vader met de drie andere kwartieren, die, schoon evenzeer ontevreden over Arnold's regeeringsbeleid, zoo ver niet wenschten te gaan. Na eenige vijandelijkheden kwam door tusschenkomst van Willem van Egmond, broeder van den hertog, in Oct. 1459 te Batenburg eene schikking tot stand. De verdeeldheid bleef niettemin bestaan en Philips van Bourgondië bleef stoken. De verregaande zwakheid van den hertog maakte zijne vijanden voortdurend sterker en zoodoende kwam het eindelijk zoo ver, dat in 1463 de kwartieren van Zutphen en Arnhem zich bij het Nijmeegsche aansloten en partij tegen Arnold kozen. Inmiddels hadden de overleggingen tusschen Philips, hertogin Catharina en Adolf een vasten vorm aangenomen. Laatstgenoemde keerde in 1464 na een bedevaart naar Jeruzalem en na zich aan het Hof van den Bourgondischen hertog verloofd te hebben met Catharina van Bourbon in Gelderland terug, waarop eene schijnbare verzoening tusschen vader en zoon volgde. Maar kort daarop - Januari 1465 - nam Adolf den hertog gevangen en liet hem van het slot te Grave, waar hij in den laatsten tijd doorgaans vertoefd had, naar dat te Lobith en van daar naar dat te Buren voeren, waar hij zes jaren zou doorbrengen. In November 1465 deed Arnold gedwongen afstand van de regeering. Telkens werden pogingen aangewend om eene verzoening tusschen den ouden hertog en zijn zoon tot stand te brengen, o.a. in 1470 door den Paus en in 1471 door Karel van Bourgondië, zonder dat zij evenwel vrucht opleverden. Dit noopte hertog Karel Adolf, dien hij tot zich geroepen had, gevangen te nemen. Arnold, die op Karel's aandringen door Adolf ontslagen en ook in Bourgondië gekomen was, keerde met Bourgondische hulp naar Gelderland terug, waar hij zijn afstand herriep en overal met grooten tegenzin ontvangen werd. Nu brak een tijdperk van groote verwarring aan. Arnold, die geen kans zag om zijn gezag te herstellen, kwam ten laatste in zijn wanhoop tot dat, wat steeds het oogmerk van Karel den Stoute was geweest: in December 1472 verpandde hij dezen wederrechtelijk zijn land voor 300.000 gouden rijnsche guldens, tegen betaling van welk bedrag zijne erfgenamen, met uitsluiting van Adolf en diens nakomelingen, het te allen tijde zouden mogen lossen. Na hiermede de kroon op de erbarmelijkheid van zijn gansche leven te hebben gezet, stierf hij te Grave 23 Febr. 1473.

Zie over hem o.a. Pontani Historia Gelrica 419-550; Slichtenhorst, Geldersse geschiedenissen 209-268; Nijhoff, Gedenkw. IV; Bijdr. en Meded. Gelre VI, 267.

van Veen