Voorbericht
Het tweede deel van de Geïllustreerde Beschrijving van de Monumenten van Geschiedenis en Kunst in de gemeente Amsterdam is gewijd aan het R.C. Maagdenhuis en het door deze instelling opgerichte St. Elisabeth-gesticht. Aanvankelijk was het de bedoeling in dit tweede deel de vier oudste Rooms-katholieke gestichten van liefdadigheid te behandelen met hun filiaal-stichtingen. Dit zijn het R.C. Maagdenhuis met het St. Elisabeth-gesticht, het R.C. Jongensweeshuis, het R.C. Oude-armenkantoor met het St. Jacobsgesticht en het R.K. Gesticht van Liefdadigheid. De omvang van het materiaal, de wijze van bewerken noopten ertoe de stof in drie delen onder te brengen, welke delen kort na elkaar zullen verschijnen.
Bij de bewerking is een ruim gebruik gemaakt van de archieven van de bovengenoemde instellingen. Het doel daarbij was om een gedetailleerd beeld te krijgen van het dagelijks leven binnen de muren van deze gestichten en daardoor de indeling van de gebouwen beter te begrijpen.
Niet alleen aan de gebouwen waarin de instellingen gehuisvest waren, werd aandacht besteed, ook de huizen die zij elders in de stad bezaten werden in de beschouwing betrokken. Hierdoor werd een inzicht verkregen in de totale omvang van de bouwactiviteit van deze gestichten. Er zijn weinig administraties bewaard gebleven waarin het beheer van een groot huizenbezit over lange termijn vastligt. Uit de boekhouding van het Maagdenhuis konden gegevens over de geschiedenis van het Amsterdamse woonhuis worden geput en ook een beeld worden verkregen over een belangrijk onderwerp als de ontwikkeling van de prijzen van de huizen.
Bij deze studie over het R.C. Maagdenhuis en het St. Elisabeth-gesticht, bleken over het bouwen van beide gestichten veel gegevens beschikbaar te zijn, waardoor de verschillen in bouwwijze en bouwkosten over een tijdsverschil van honderd jaar vergeleken konden worden.
Er waren twee factoren van bijzondere aard die hun stempel drukten op de beschrijving van het Maagdenhuis; namelijk het grote aantal bouwtekeningen dat van het gebouw bewaard is gebleven èn de omvangrijke inventaris van dit gesticht.
De tekeningen die Abraham van der Hart voor het thans nog bestaande gebouw aan het Spui maakte waren, sinds de ontruiming van het gesticht in 1953, onvindbaar. Zij konden thans worden opgespoord, waardoor het mogelijk werd een volledige bouwgeschiedenis van dit voor zijn tijd zo belangrijke gebouw te schrijven.
De inventaris van het Maagdenhuis is sinds 1953 over veel plaatsen verspreid. Het grootste deel ervan bleef eigendom van de stichting het R.C. Maagdenhuis, die verscheidene zaken in bruikleen aan musea en instellingen heeft afgestaan. Thans is gepoogd deze verspreide inventaris, althans in beeld, nog eenmaal samen te voegen. Daarbij is veel aandacht besteed aan de vraag waar deze inventarisstukken zich in het huis bevonden en op welke wijze zij in het bezit van het gesticht gekomen zijn. Aangezien de meeste stukken door schenkingen zijn verkregen, gaf het archief op dit punt weinig informatie.
Bij de samenstelling van dit boek hebben velen hulp geboden. Buitengewoon groot was het aandeel van mevrouw J.A.A. van der Aa-Vogelaar, regentes van het Maagdenhuis sinds 1952. Zij was betrokken bij de ontruiming van het huis en legde daarbij grote zorgvuldigheid aan de dag voor de inventaris. Later slaagde zij erin voor veel stukken
Auteursrechtelijk beschermd
