Hekken in Nederland

[p. 117]

De situatie aan het begin van de 20ste eeuw.
Foto C. Steenbergh, coll. RDMZ/Steenbergh.

Vaeshartelt
Weert 9, Maastricht

Situatie en geschiedenis

De buitenplaats Vaeshartelt, gelegen aan de noordoostelijke zijde van Maastricht en thans onmiddellijk ten westen van de spoorlijn Maastricht-Sittard, maakt deel uit van een landgoederenzone tussen Meerssen en Maastricht, waarvan het ontstaan voor een groot deel werd gerealiseerd door Petrus Regout, oprichter van de keramische industrie ‘De Sphinx’ te Maastricht. De 14de-eeuwse eigenaar Servaas van Mulcken bezat een deel van het bos van Hartelt. Vanaf het einde van de 14de eeuw is er sprake van de naam Vaeshartelt: Hartelt van (Ser)Vaes. In de loop der eeuwen was het bezit in handen van verschillende families. Veel later, van 1841 tot 1851, was Vaeshartelt het bezit van koning Willem II (1792-1849). Na diens overlijden werd het gekocht door P. Regout, die vele werken aan het huis en park liet uitvoeren. In 1954 werd Vaeshartelt eigendom van de gemeente Maastricht, die de buitenplaats in 1956 weer doorverkocht. Vaeshartelt is in cultuurhistorisch opzicht van belang vanwege zowel de bijzondere tuin- en parkaanleg in 19de-eeuwse landschappelijke stijl als de bouwwerken: een hoofdgebouw, dat dateert uit 1739 en de eerste helft van de 19de eeuw; een 18de-eeuwse boerderij met jongere poortwoning en een toegangshek uit de tweede helft van de 19de eeuw.

Beschrijving van het toegangshek

Het toegangshek is van bijzondere typologische waarde. De twee hoge, zeer forse classicistische pijlers of pylonen, waartussen lagere pijlers met ijzeren hekvleugels zijn geplaatst, vormen een opvallende markering aan het begin van de oprijlaan. De grote mergelstenen pijlers bezitten een rechthoekig grondvlak met brede zwartgeschilderde plint en geprofileerde afdekking. De pijlervlakken aan de straatzijde zijn in het midden voorzien van een ovaalvormig lijstmotief. De pijlers worden bekroond door uit hardsteen gebeeldhouwde leeuwen, welke zijn geplaatst op een hardstenen voetplaat. Tussen deze hardstenen plaat en de mergelstenen afdekking bevindt zich nog een in baksteen uitgevoerd vlak dat is gepleisterd.

De geblokte lagere binnenste pijlers zijn opgemetseld uit rode baksteen en vervolgens bepleisterd. Ze worden bekroond door in rococo-vormen gebeeldhouwde hardstenen vazen op een hardstenen afdekking. De ruimte tussen de grote en kleine pijlers was in het verleden afgesloten door spijlenhekken. Het hek bezat oorspronkelijk ook smeedijzeren hekvleugels die goed aansloten bij het geheel. De huidige hekvleugels zijn onbeduidend van vorm en constructie. De pylonen bij Vaeshartelt zijn sterk verwant aan de pylonen bij de poort van kasteel Meerssenhoven te Itteren, die uit het begin van de 20ste eeuw dateren.

Enkele afmetingen

Omtrek grote pijlers aan de voet 238 × 150 cm,

omtrek middendeel 180 × 95 cm,

omtrek kleine pijler 76 × 76 cm.