De situatie aan het begin van de 20ste eeuw.
Foto C. Steenbergh, coll. RDMZ/Steenbergh.
Vreeden Hoff
Rijksstraatweg 53, Nieuwersluis
Situatie en geschiedenis
Voordat het landhuis Vreeden Hoff gebouwd werd, stond er dichter aan de weg en ter rechterzijde van het huidige grote toegangshek een bescheiden 17de-eeuws buitenhuis. Een houten toegangshek van een type dat indertijd algemeen werd toegepast gaf toegang tot het buiten. Eigenaar was Andries Pels, die de belangrijkste koopman, reder, bankier en assurandeur van zijn tijd genoemd wordt. Na diens overlijden in 1731 werd het bezit vererfd aan zijn weduwe Angenita Bouwens, die achttien jaar later overleed. Haar erfgenamen verkochten de buitenplaats in 1749 aan Pieter Trip (1724-1786), een telg uit het bekende Amsterdamse koopmansgeslacht van die naam. Hij liet het huidige huis Vreeden Hoff bouwen, het oude huis van Andries Pels werd deels afgebroken en deels verbouwd tot stal en wagenhuis. Ook gaf Pieter Trip opdracht tot het ontwerpen en vervaardigen van het grote toegangshek.
Omstreeks 1905 dreigde het buiten verloren te gaan. In dat jaar kwam de toenmalige eigenaar, jhr. Jacob Backer, op 84 jarige leeftijd te overlijden, waarna het buiten geveild werd. Toen op de veiling geen koper voor het geheel bleek te zijn, bracht Jacobs dochter, jkvr. Louise Backer, een bod uit op het buiten en werd eigenaresse voor f 55.000. Kort daarop vond zij een koper die haar f 5000 minder behoefde te betalen. Zij voorkwam hiermee dat het huis werd gesloopt, het landgoed in weiland werd veranderd en het toegangshek naar elders werd overgebracht.
Beschrijving van het toegangshek
Het grote hek van Vreeden Hoff is het meest befaamde en rijkst uitgevoerde voorbeeld uit de periode van de Lodewijk-stijlen dat ons land bezit. Het hek vertoont grote overeenkomst met het niet meer bestaande hek van de verdwenen buitenplaats Tulpenburg aan de Amstel, zoals dat staat afgebeeld op een door Stoopendaal vervaardigde gravure. Dit hek werd na 1717 in opdracht van David de Pinto opgericht, maar al vóór 1793 afgebroken. Het hek van Tulpenburg bestond nog toen omstreeks 1750 het hek van Vreeden Hoff werd vervaardigd. Beide hekken werden uitgevoerd met natuurstenen pijlers in een ‘flesachtige’ vorm, bekroond door gebeeldhouwde vaasachtige figuren. Ook de opbouw van de gesmede ijzeren hekwerken komt met elkaar overeen. De grote verschillen zijn gelegen in de ornamentiek, met name in de bekroningen. De hoge bekroning van het hek van Tulpenburg is uitgevoerd in symmetrische Lodewijk XIV-vormen. De bekroning van het hek van Vreeden Hoff, die is geplaatst op de gebogen lijnen van de bovenste liggers, is opgebouwd uit
[pagina 99]
[p. 99]
Slotplaat in de grote hekvleugels.
Foto RDMZ, P. van Galen, 1981.
[pagina 100]
[p. 100]
Vooraanzicht hek. Tekening RDMZ, P.G. Meijer, 1978, naar tekening door Th.H.A. Benschop uit 1951.
Het hek van Tulpenburg. Detail van een gravure uit: ‘Hollands Arcadia Of de vermaarde Rivier Den Amstel’, door Abraham Rademaker, Amsterdam 1730.
het zwierige en asymmetrische ornament uit de Lodewijk XV-periode. In het hek zijn twee doorgangen gemaakt. Rechts van de brede middendoorgang bevindt zich een veel smallere doorgang voor voetgangers. Aan de linkerzijde lijkt ook zo'n doorgang aanwezig, maar dit is een ‘schijndeur’, welke men evenals de middendoorgang en de rechterdoorgang heeft voorzien van een fraai gesmede slotplaat. Het goed onderhouden hek dat donkergroen is geschilderd, wordt gesteund door zes zware schoren met voluutvormen en staat op een gemetselde dam met waterdoorlaat. Op de natuurstenen afdekbanden is een leuning geplaatst met gietijzeren balusters.
In de op het landgoed Twickel bij Delden teruggevonden boekhouding van Pieter Trip zijn zeer belangrijke gegevens over Vreeden Hoff bekend geworden. Uit o.a. het grootboek van Pieter Trip blijkt dat Gijsbert van Dijk (1723-?), zoon van de smid Hendrik van Dijk, onder meer het kleine hek en het grote hek van Vreeden Hoff vervaardigde. Deze smid vervaardigde ook een grafhek in de St. Janskerk te Gouda, waarvan hij de slotplaat voorzag van de volgende tekst: Gt. Van Dijk - Amst. - Fecit 1759. Gijsbert woonde het grootste deel van zijn leven in de Laurierstraat bij de Prinsengracht te Amsterdam. Ook Hendrik, de zoon van Gijsbert van Dijk, beoefende het smidsvak. Gijsbert van Dijk ontving tussen 2 februari 1752 en 5 oktober 1753 in totaal f 12.309 voor de vervaardiging van het smeedwerk van het grote hek. Al enkele jaren eerder
[pagina 101]
[p. 101]
Zijaanzicht en doorsnede. Tekening RDMZ, P.G. Meijer, 1978, naar tekening door Th.H.A. Benschop uit 1951.
presenteerde Van Dijk een rekening van f 627 ‘Voor Pijlaeren en Leuning etc’ (de gietijzeren balusters en leuningen op de dam bij het grote hek). Op 10 februari 1753 schreef Pieter Trip dat aan de Amsterdamse steenhouwer François Absiel (1696-1754) f 2086 was betaald ‘Voor 2 blaauwe Steene pilasters’ (de hardstenen pijlers van het grote hek).
Een uitvoerige beschrijving van de teruggevonden administratie van Pieter Trip, met veel informatie over Vreeden Hoff, is te lezen in het artikel ‘Vreeden Hoff Eureka!’, dat werd gepubliceerd in het jaarboekje Niftarlake 1995 en geschreven door de heer A.J.A.M. Lisman, de huidige bewoner van het huis.
Enkele afmetingen
Totale breedte hekwerk incl. pijlers ca. 11,50 m,
breedte gesmeed hekwerk ca. 860 cm,
totale hoogte hekwerk bijna 700 cm,
pijleromtrek aan de voet ca. 135 × 135 cm,
doorgangsbreedte 355 cm,
breedte voetgangersdeur 130 cm,
hekstijlen 7,5 à 8 × 7,5 à 8 cm,
diameter spijlen 3,7 cm,
ruimte tussen spijlen ca. 15,5 cm.
Baluster van de brugleuning. Tekening Th.H.A. Benschop, 1951, repro RDMZ.
Auteursrechtelijk beschermd
