Wat wonders, wat nieuws! De zeventiende eeuw in pamfletten

[p. 114]

Berisping Roomse wiegelkont (1620) 15

Onder de velen die zich aan het begin van de zeventiende eeuw in de discussie tussen contraremonstranten en remonstranten mengden, was de Leidse hoogleraar ethiek Petrus Bertius (1565-1629). Hij schreef tijdens Arminius' leven pamfletten om diens gelijk te bewijzen, en verzorgde in 1609 Arminius' lijkrede. In 1610 was Bertius een van de ondertekenaars van de remonstrantie en in datzelfde jaar publiceerde hij een traktaat over de ‘afval der rechtvaardigheid’, de mogelijkheid dat de mens Gods genade verlaat (dus niet verliest, maar zelf op het spel zet) door het opstapelen van zonden. Deze gedachte vond zelfs onder de remonstranten weinig bijval, omdat men dit standpunt te veel naar de rooms-katholieke visie op schuld en zonde vond neigen. Deze kritiek belette Bertius niet om in

[p. 115]

1613 een Nederlandse vertaling uit te brengen van het oorspronkelijk in het Latijn geschreven traktaat. De Nederlandse titel Afval der heiligen komt terug in een anoniem pamflet uit 1620 dat aan het ‘gewaggel’ van Bertius gewijd is. De schrijver lijkt te voorzien dat Bertius de remonstranten zal verlaten om zich bij de rooms-katholieken aan te sluiten - wat pas in 1621 officieel gebeurde, maar geruchten daarover deden kennelijk al eerder de ronde.

Op de prent bij de tekst is een koopman te zien met twee potentiële kopers, Joost en Kees. Op de voorgrond dreigt Bertius de rooms-katholieke zegen te ontvangen en rechts staan scènes uit de rooms-katholieke eredienst afgebeeld. In de tekst wordt door middel van nummers verwezen naar onderdelen van de prent, zoals een aantal personificaties en de zeer speciale ‘kaproen’ (narrenkap) die Bertius opgezet krijgt - met ezelsoren en windhaan.