De lust tot lezen

Nederlandse dichteressen en het literaire systeem

[p. 415]

Nawoord

Het moment is gekomen om afstand te doen van dit boek. Erop terugziend is het, in elk hoofdstuk opnieuw, een verdediging van de interpretatie. Het gaat in tegen de tendens om de literaire interpretatie uit de academie te bannen (Culler 1981:3-17, Kruithof 1982, Verdaasdonk 1974/75 en 1982; een kritiek op deze tendens geeft Van Luxemburg 1983/84). In mijn visie blijven lezen en interpreteren de ‘koninklijke weg’ tot alle literatuurbeschouwing. Daarbij is het allerminst mijn bedoeling geweest de interpretatie het onkritische monopolie terug te geven dat zij decennia lang heeft gehad. Het doel van de interpretatie is niet langer het bijzetten van de zoveelste serie juiste, door deskundigen geproduceerde betekenissen in het grote cultuurmagazijn. Interpretatie kan samengaan met het stellen van de metavragen: interpretatie geeft zelf aanleiding tot de studie van het werkelijkheidsvormende karakter van literatuur, van het institutionele karakter van literatuur, van de relaties tussen tekst en geschiedenis, tekst en context, tekst en ideologie, tekst en pre-tekst, studie van de relaties tussen het literaire discours en de andere vormen van discours, studie van lezersgroepen of ‘interpretative communities’ verdieping in de theoretische en methodische problemen van de literaire geschiedschrijving, studie van canonvorming, van de universalistische en viricentrische assumpties in de literatuurwetenschap-om maar een paar brandende kwesties te noemen. De scheiding tussen meta-problemen en tekstproblemen is een uiterst vloeiende. Nieuwe literaire theorieën ontwikkelen zich vaak in dialectische verhouding tot interpretatieve lecturen: feministische, deconstructivistische, psychoanalytische, semiotische, intertekstuele en ideologie-kritische. Lecturen-de eigen, of de interpretatie van andere lecturen-vormen bij uitstek het terrein waarop de onderzoeker/ster zich als kennend subject laat zien. Dat opent het perspectief op een zelfreflexiviteit die de autonomistische benaderingen in het verleden misten: het perspectief op ‘questioning and making explicit the

[p. 416]

assumptions that ground the methods of the discipline, and concurrently the investigator's role in delimiting or even constituting the object of study’ (Suleiman 1980:4). Een literatuurwetenschap die de banden met de interpretatie geheel loslaat is, naar ik vrees, ten dode opgeschreven. Zij vervalt tot neo-positivisme. Zij verzinkt in een moeras van theorie en theorie over theorie. Zij snijdt zich af van elke greep op de zinvolheid en de betekenis van literaire communicatie. Zij depolitiseert, omdat zij niet reflecteert over ‘the investigator's role in delimiting or even constituting the object of study’. Het ideaal van een wetenschap waar de onderzoeker zichzelf geheel buiten de literaire communicatie probeert te plaatsen en waar hij/zij zichzelf principieel en systematisch uitschakelt als agens van geproduceerde kennis lijkt mij eerder een boze droom dan een ideaal. Ik bekende mij in dit boek tot de interpretatie. Ik ‘stapte in de cirkel’, ik stelde mijn interpretaties naast en vaak tegenover die van andere lezers binnen de cirkel, die mij overigens vaak voorkwam als een boks-ring. Ik verbond mij welbewust met de waardengebondenheid en de relatieve subjectiviteit die aan elk lezen eigen zijn. Ik ging de weg van alle lezers, met dien verstande dat ik de ideologie, a-priori's, literatuuropvatting en observatiekaders die dit onderzoek richting gaven zoveel mogelijk op tafel heb gelegd.