Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

[p. 153]

9 November 1910
Woensdag. Te Parijs.

Sinds enige dagen zijn wij op orde, en voelen we ons thuis in het kleine appartement op de vijfde verdieping, te midden van de bekende meubels en voorwerpen en onze boeken. Den eersten avond toen wij bij elkander in de woonkamer zaten, bij de lamp, die op tafel brandde, en ik voorlas, was het mij vreemd te moede. Ik voelde den zwaren druk van onze eenzaamheid midden in deze grote stad vol mensen. Wat zijn wij hier komen doen? - Ik wacht. Er moet iets groots met ons gebeuren. Ik wacht een wonder. Ik kan niet langer zo met bloedend hart en verscheurden geest door blijven leven. Ik voel mij met ketenen beladen. Een wonder moet ons bevrijden. Maar wat? En hoe? Door wien? Een mens zonder God is bitter verlaten.

Verleden Zondag waren wij weer voor de eerste maal sedert onze aankomst te Parijs in de kapel der Benedictinessen, en ik hervond onmiddellijk de heilige stemming, dat zachte en hevige gevoel van verlangend geluk hetwelk ik zo menigmaal den voorbijen winter in deze vrome omgeving kende. De onrust en alle twijfelingen, het ijdel jagen mijner gedachten, de duizelende herinneringen verlaten mij; mijn ziel is stil als een rustige zee, zij spiegelt het hemellicht, en de diepten openen zich. Onder de mis, terwijl de priester de gebeden bad van den Canon, hoorde ik onverwachts de gedachte in mij: hoe heerlijk moet de ontroering zijn voor een mens, die sinds altijd eenzaam door het leven doolde en zocht en nimmer vond wat hem vrede geven kon, plotseling te voelen en te begrijpen dat hij ook een kind is van den Vader, door Dezen geweten, gekend; hij is géén zinloos, verloren atoom in de onmetelijkheid der ruimten. De vreugde van den zoeker die dat ontdekt! Tevoren zwierf hij door de angstwekkende leegheid van alle meningen. Opeens vlamt het bewustzijn in hem dat zijn bestaan nièt anoniem is; hij heeft een eeuwigen onvergankelijken naam; God kent hem, Jezus

[p. 154]

heeft hem lief; zijn leven en al zijn geestelijke lotgevallen werden, van den aanvang af, gevolgd in goddelijke, liefdevolle aandacht, en wie weet hoe geleid. Hij ziet zijn gedachten en gevoelens in verband met de oneindigheid, met het mysterie; hij weet dat hem een onmetelijke schat gegeven is, zijn ziel, waarvan hij de verantwoordelijke bewaarder is. O, de vreugde, de verlossende blijdschap dit te weten voor altijd! - Word ik geroepen? -

Men noemt een daad niet-menselijk, wanneer zij boven het menselijke uit, tegen het menselijke in, naar God gericht staat. Men houdt niet de minste rekening met wat God mag eisen. Zo beoordeelt men het trachten van een gelovige om zijn stervenden vriend te brengen tot het geloof, terwijl de vrouw welke die stervende liefheeft, niets daarvan begrijpt noch weten wil en vijandig is, als onmenselijk. Dit is een wanbegrip, en minderwaardig. Hoogste belang is hier in het spel. Dit is mij, ongelovige, volkomen helder.-

Vanavond bezoek gehad van Vildrac en zijn vrouw, sympathieke mensen. Wij spraken over Italië, ik vertelde van onze reis en toonde de foto's. Ook hadden wij het over de nieuwe richtingen in de kunst. Iets nieuws geven, al is het nog zo absurd of lelijk, is het uitsluitend streven der jongeren. Hoe reusachtig en vol diepen, eeuwigen zin, staat daarnaast het werk van een Bloy, van een Claudel. Het allernieuwste op gebied van poëzie en literatuur is het Unanimisme. Wat een woord! De dichter Jules Romains is de uitvinder en de leider dezer school. - Meer en meer wordt mij helder wat ik in mij woelend leven voel, en wat ik verlang van de kunst: heimwee in schoonheid, heimwee naar God, naar de schone absolute éénheid; de rijkdom van verschijnselen in dit leven te zien als gebaren van God, en dit niet om een litterair doel, om er mee te spelen met wel-klinkende maar voze woorden, doch ze te aanschouwen en te begrijpen als tekenen, als figuren, als zinnebeelden van de eeuwige onveranderlijke werkelijkheid. De schoonheid is altijd tragisch, want het

[p. 155]

is de zang om een gemis. Alles van den mens, zijn denken, zijn voelen, zijn verrukkingen en zijn dromen zijn vervuld van het ontzaglijk heimwee, want de ziel heeft het paradijs, dat is: God, verloren, verlangt terug daarheen met groot geweld. De volmaakte vreugde moet wel zijn de verslondenheid in God, zoals de heiligen die kennen op zekere ogenblikken van extase. - Kunstenaars zoeken het in het verleden, of in de toekomst, of in het heden, en hun werken rillen van die nostalgie. Doch in gans zijn volheid, geleid door het katholicisme, is dit gevoel uitgedrukt door de primitieven, zowel in architektuur, schilderkunst, als in beeldhouwkunst en literatuur. Wij modernen, van den twijfel doorvreten en iedere zekerheid missend, hebben niet die rustige macht noch den sterken innerlijken vrede van waaruit die oude kunstenaars hun biddende dromen tot schoonheid schiepen. Ik vind in onzen tijd alleen Bloy en Claudel. Wij wankelen her en der, de rusteloze wanhoop zoekt overal, ons verstand kan het oneindige niet bevatten, en een einde volgens menselijk begrip is nog onbegrijpelijker. En toch het enige, wat onze ziel vol zet, als het zonlicht den hemel, is het oneindige.-

Naast dit al lijkt mij het geschrijf van een Romains c.s., over de rue Montmartre bijvoorbeeld welke hij als een bezield wezen laat optreden, al zéér onnozel. Wat betekent een dergelijk litterair vermaak in het aanschijn van het eeuwige? De verschillende verlangens, de meningen der mensen, hun streven, zijn chaotisch. Waarheen beweegt deze maalstroom? Waarheen jaagt die chaos, wanneer er niet een eeuwig vast en onwrikbaar middelpunt is, waar alles zich heen stort, na er éénmaal van uitgegaan te zijn, langs onbekende, onzegbare wegen?