Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

[p. 50]

4 Augustus

Des nachts om één uur, na het diner bij H., een jeugdig geleerde. Aan tafel - ik herinner mij niet meer naar welke aanleiding - werd de naam van Bloy door mij genoemd met bewondering, en onmiddellijk viel onze gastheer heftig tegen dien schrijver uit. - ‘Ge bewondert dien geestdrijver, dien gek, die er inzichten en begrippen op nahoudt welke acht eeuwen geleden al verouderd waren! Dat is onnozel, mijn waarde! Hij kan ons, modernen, niets geven, gans zijn geschreeuw boezemt ons niet het geringst belang in; met blinden eigenwaan, verbitterd door de grote stilte, die hem als een muur omgeeft, hakt hij als een razende op vriend en vijand. Ik begrijp best dat zijn geloofsgenoten, de Roomsen, niets van hem willen weten...’

‘Des te treuriger voor de Katholieken!’ viel ik hem in de rede.

‘Hij is een dom fanaticus, een gek!’

‘Maar een dichter, die werkelijk iets te zeggen heeft en in wiens boeken een echt mensch leeft.’

‘Hij is een gek, en als zodanig een merkwaardig pathologisch geval! Hij negeert den vooruitgang, doet alsof de ontdekkingen der moderne wetenschap niet bestaan, hij gelooft als de eerste de beste bruut, in een almachtigen God, in een Voorzienigheid, en neemt dan nog de houding aan of hij alléén de waarheid bezit, iedereen die met hem van mening verschilt, voor stommeling uitscheldend. Hij is een monsterachtig anachronisme!’

‘Al ben ik door een afgrond van zijn levensbeschouwing gescheiden, al zijn er een menigte dingen in zijn boeken die mij beslist absurd voorkomen, welke ik niet begrijp of die lijnrecht tegen mijn denken indruisen, ik bewonder onvoorwaardelijk den diepen vollen toon van zijn stem en ik moet erkennen, dat hij af en toe met zijn woorden een wonderlijk licht zendt over het mysterie.’

‘Heb ik nooit gemerkt! Hoe zou hij wat ook kunnen verklaren met zijn bekrompen verstand dat eigenlijk

[p. 51]

niets en niemendal begrijpt van het complex der levensverschijnselen! Zijn meningen behoren thuis in de duisterste en meest achterlijke tijden der middeleeuwen, en toen zou Bloy misschien iets betekend hebben en enigen invloed gehad hebben op de simpele geesten. Maar tegenwoordig, wie neemt zo'n man nog au sérieux? - Ik geef toe, dat er hier en daar in zijn boeken wel iets moois te vinden is, maar overigens welk een gezwollenheid, welk een gestadige razernij, welk een vermoeiende rhetoriek! De gewoonste dingen, de meest alledaagse gebeurtenissen worden door hem tot reusachtigheden opgeblazen, zijn kijk op het leven is armzalig eenzijdig, hij toetst alles aan den Roomsen godsdienst welke volgens zijn rustig beweren - de eigenwijze bekrompenheid van dien man maakt me woedend! - de enige is die de geopenbaarde waarheid heeft! Bovendien zijn al de schrijvers, zijn tijdgenoten, prullen; hij scheldt hen uit, maakt hen belachelijk, en dat doet hij, tussen twee haakjes, op vaak kostelijke wijze! Hij brult en raast tegen iedereen. En dan verbaast hij zich nog dat men hem doodzwijgt! Hetgeen de enige houding is tegenover een wild beest als Bloy.’

‘Ge begrijpt niets van hem, en wanneer ge niet van zelf voelt dat Bloy een groot en diepgeaard kunstenaar is, dan kan ik je dat niet aan het verstand brengen. Deze man is een zonderlinge verschijning in het salon der moderne Franse letterkunde. Hij staat volkomen alleen. Hij zoekt toejuiching noch roem. Zijn geest ziet het leven van af de hoogte van zijn godsgeloof. Hij peilt de diepten, en hoe vaak brengt hij heerlijkheden welke den schemerenden gloed van het geheim dier diepten nog aan zich dragen! Welk een toorn en welk een tederheid branden in zijn hart! Ik houd van dien gloed en van zijn hevig verlangen naar het hoogste, naar het uiterste. En dan zijn leven hetwelk hij ons verhaalt in zijn dagboeken en elders, het gestadig behamerd worden door leed. Hij is een buitengewoon man. En bewonderenswaardig is zijn onwankelbaar geloof. Ik kan dat niet voelen noch begrijpen, maar ik bewonder het hartstochtelijk. Hij mag spotten met onze

[p. 52]

gecompliceerde psychologie, de wetenschap en haar hoogmoed minachten - zij beroert ook geenszins het wezenlijke leven - want zijn aandacht staat gekeerd naar de geestelijke wereld, naar de raadselen, en hij belicht onvermoede diepten, hij doet den lezer nieuwe, geheimzinnige schoonheden voorvoelen, hij wijst met zijn woorden die somwijlen een wonderbaren glans bezitten, naar afgronden van licht. Ik meen dat onder de modernen zijn gelijke niet te vinden is. En ge weet dat het mij volkomen onmogelijk is zijn katholieke levensbeschouwing te onderschrijven. Ik geloof aan niets. Ik laat mij leven, ik ben toeschouwer, en ik vind Bloy een prachtig schouwspel te midden van de platheid van onzen tijd!’ Nadat wij nog enigen tijd doorgeschetterd hadden, ieder van zijn kant overdrijvend, ging het gesprek naar een ander onderwerp.