Mijn dagboek. Dagboek 1. 1907-1911

[p. 22]

6 November 1907

Ik ben vandaag den helen dag bij een oud man geweest, van ongeveer negen uur in den morgen tot des avonds acht. En bijna onafgebroken, gedurende die elf uren heeft hij mij zijn leven verhaald. Het lijkt mij een bange droom. Was ik het wel, die daar over hem zat en doodstil luisterde, de wanhoop in het hart? Heb ik in werkelijkheid de stem gehoord, die zacht praatte, voortdurend en zo schrikbarende dingen zeide? Gebeurde het niet in mijn wilde verbeelding? - Maar ik zie hem nog over mij bij het venster zitten onder den bleken schijn van het buitenlicht. Zijn verwoest gelaat, mager en doorgroefd, had het ijzingwekkende van een dodenmasker; in de diepe oogkassen lagen de ogen die mij niet zagen, maar mij toch voortdurend en strak aankeken, als zochten zij in de mijne en op mijn gezicht den indruk van zijn noodlottig verhaal. Het was onheilspellend. Een storm, huilend door de schouw, als de jammerende stem van een verdoemde, joeg den harden regen tegen de ruiten. Ik was alleen met hem in het huis, dat aan een buitenweg gelegen is. Ik voelde mij van alles verlaten. Eenzaam zaten wij over elkander. Het was mij of ik boven een afgrond gebogen stond, waaruit giftige dampen opstegen. Een macht belette mij te vluchten. En ik verlangde zo ontzettend naar de opene, heldere ruimte. Ik heb in de diepste diepten der menselijke ziel geblikt en ik walg van mijzelf en van alle mensen. Zijn wij dan stinkende dieren? - O, die uren en uren dat ik sprakeloos luisterde naar zijn levensbiecht! Het kwam over mij als een angst. Waar mij te wenden? - Het leven dat ik zo schoon vond, valt in scherven uit mijn handen. Ik voel mij rampzalig. Nimmermeer zal ik met vertrouwen in mensenogen blikken, want welke afschuwelijkheden liggen verborgen achter die vochte, spiegelende bollen? Welke zonden ver-

[p. 23]

hult het glimlachend gelaat, dat ik sinds jaren gezien heb en meende te kennen? - Het geluk is vertrapt, het leven is bevuild op de smadelijkste wijze. - En dan, het verbijstert mij, dat deze man, die anderen en zichzelf zo onnoembaar kwaad heeft gedaan, mij zijn abjecte daden vertelt met een zeker welbehagen, op luchthartigen, speelsen toon. Of trachtte hij zijn morele ellende te verbergen onder die schijnbaar superieure houding? Ik voel mij in hem, mijn medemens, vernederd, bezoedeld, verlaagd. Gaan wij niet meer rechtop als goden, het voorhoofd glanzend van edele gedachten, weerspiegelen onze ogen niet meer het hemellicht? - Ik moet mijn verstand gebruiken, ik moet koel redeneren. Waarom zou het weerzinwekkend en slecht zijn, hetgeen die man gedaan heeft? Tegen wat, tegen wien zondigde hij? - Ik spreek van zonden en zondigen. Maar dat is een dwaasheid voor iemand die niet weet wat goed en kwaad is! Ik geloof immers aan niets. Ik kan dien man en zijn daden dus niet veroordelen. En in naam van wat of wien zou ik dat vermogen? Wáárom zou hij anders hebben moeten handelen, daar het hem lust was aldus te leven? Alles is geoorloofd. Ik weet dat wel. Heb ik zelf wellicht niet afschuwelijker dingen gedacht, en in die gedachten en voorstellingen behagen gevonden? Een ieder is vrij om te doen wat hij verlangt, indien hij slechts den moed ter volvoering heeft. Die man heeft zich niet laten beperken door bekrompen meningen. Aan wien of wat is hij verantwoording schuldig voor zijn daden? - Aan niemand en niets. Want er is niets boven hem. Hij heeft gelijk en ik heb ongelijk. Alles is geoorloofd. Er zijn geen grenzen. Er is goed noch kwaad. Alles is geoorloofd.

Maar waarom snikt in mij het verlangen naar hoogheid, naar adel en zuiverheid? - Hereditaire aanleg! Atavistische vooroordelen! welke ik uit mij moet rukken, daar zij met geen werkelijkheid overeenkomen.

En toch voel ik in het diepst van mijn hart een uiterst broos vermoeden, dat het aldus niet kan zijn, dat er wél iets eeuwigs moet zijn, daar buiten ons, in het doodstille

[p. 24]

heelal, maar wat dan toch? - dat wij niét dieren zijn, maar ballingen, die al te zeer hun vaderland vergaten.

Ik dool door mijn eigen ziel, als een verstotene. Het is mij zo bitter bang te moede. Ik ben gevangen in het mens-zijn. Het is beter niet meer na te denken, niet meer te zoeken, doch botweg te leven zonder die gestadige kwelling van vragen en vragen en nimmer antwoord krijgen, te leven als een tevreden mens-dier. Mijn wanhoop is dat ik zowel het een als het ander beamen kan. O, dat smartelijk verscheurd-zijn, dat niet weten waar mij te wenden voor de genezing van mijn denken. Ik kan het heiligste bespotten, schenden met woorden of gedachten, niets belet mij dat. Ik heb geneugte in troebele gecompliceerdheid, en tegelijk verlang ik naar den zuiveren eenvoud. - Bah! laat ik glimlachend met het leven spelen! Het is de enige wijze om de wanhoop te ontgaan.