In dépôt

Maandag 14 februari

De lijst is weer uit: duizend man gaan naar Zelle. De oorspronkelijke bedoeling is geweest: zeshonderd. Uit mijn barak alleen al gaan er honderdtwintig à honderddertig weg. Een derde van de bevolking. Mannen en vrouwen, die vele maanden lang in Westerbork hebben vertoefd, velen over het jaar, vertrekken. Zij gaan weg als uit een hotel, dat hun lange tijd gastvrijheid heeft verleend. Dit gevoel bekruipt ons, die nog achterblijven, enkele duizenden, die met hen die gaan, in een langdurig samenzijn vriendschappen hebben gesloten, vaak oppervlakkig, zoals dat in een hotel gebeurt, maar soms ook innig. Dit maakt het scheiden zo moeilijk, in menig geval zwaar. De meesten echter van hen die vertrekken, gaan ook alsof zij lang in een hotel hebben vertoefd, als geprivilegieerden. De well-to-do-people vertrekken, zij die geld verdiend hebben, gereisd hebben, iets van de wereld hebben gezien en de wereld een beetje kennen. Gereisd hebbende, zien zij ook tegen deze reis niet al te zeer op, al houdt ze haar geheim vooralsnog ook goed verborgen en ook al waren ze liever op de vaderlandse bodem gebleven. Vandaag geen run op de Antragstelle: men heeft zich algemeen verzoend met de gedachte, dat Zelle naar schatting het beste is wat men onder de gegeven omstandigheden kon krijgen. Misschien is Theresienstadt in bepaalde gevallen nog wel beter, maar dat is niet voor allen weggelegd. Wat is hier anders beter? Bij zoveel willekeur. Men pakt zijn bullen; zoveel mogelijk gaat mee, want dat is officieel toegestaan. Men maakt zich in de geest al vast los van Westerbork, waar men tegen zijn wil toch is ingeburgerd. Drukte in de barakken. Met uitzondering in die

[p. 285]

van de Barnevelders en de gedoopten, waar men de geweldige opwinding van transport en ‘op reis gaan’ niet kent en waar men, om zo te zeggen, in stil water ligt. De geprivilegieerde Barnevelders een beetje zelfgenoegzaam, als gepatenteerde bourgeois; de beschermde gedoopten een beetje hoogmoedig, als mensen, wie het Goddelijk licht is opgegaan en die zich veilig weten in de schoot van de Kerk. De Barnevelders staan terzijde van, de gedoopten verheffen zich boven de wekelijkse tragiek van het transport. Zij zien de vernedering en de kneveling der Joden als door een nevel, die hen van de direct getroffenen scheidt; zij ondergaan hun gevangenschap als de beste duik-onder. Wij achterblijvers voelen: nu komt de beurt zeker gauw aan ons; er is geen ontsnappen meer mogelijk aan de klauw van de bruut, ook al is die klauw voor ons laatsten met fluweel overtrokken. Maar onder het fluweel zit toch de klauw, de wrede klauw, die zoveel tienduizenden van ons reeds heeft geteisterd. Menigeen, die vroeger tegen zijn transport geworsteld heeft en uitstel heeft verkregen, redeneert: voor die paar weken dat ik mijn transport nu nog kan ophouden, dat loont de moeite niet. Desondanks vecht menigeen tot het laatst: zolang ik op Nederlandse bodem kan blijven, zo zegt hij, blijf ik op Nederlandse bodem. De vasthoudendheid aan de vaderlandse bodem heeft een heroïek accent. Het zijn de besten, de moedigsten, de meest vrijheidslievenden die ervoor vechten: wat mij ook boven het hoofd mocht hangen, liever hier dan op de bodem van mijn vijand. De hoop speelt daarbij nog een rol: de oorlog kan van vandaag op morgen uit zijn; de invasie kan komen.