In dépôt

Dinsdag 18 januari

Met de regelmaat van de klok is de trein vanmorgen weer vertrokken, maar het was deze keer natuurlijk heel anders dan bij de transporten naar Auschwitz, doch ook anders dan bij de uittocht der Austausch-Joden de week tevoren. Dit schijnt al weer maanden geleden, zoveel gebeurt hier tenslotte. Deze keer ook een trein van derde klasse-wagens met bagagewagens voor de zieken, beestenwagens voor het proviand. De reizigers konden van tevoren hun plaatsen bespreken, in het bizonder de alte Kamp-Insassen, die door hun vrienden tijdig waren ingelicht, zoals bij Lissone of Cook, en reeds de avond tevoren bagage in de trein deponeren. De zieken kregen ledikanten mee met daarop speciaal vervaardigde matrassen. Voor de eerste keer sedert de transporten naar het Oosten was geen Sperre voor de barakken tijdens het transport afgekondigd, zodat de achterblijvenden hun vrienden tot achter het cordon van od-ers naar de trein konden brengen en daar, als op een perron, het vertrek gadeslaan en, ongehinderd, het gewuif van de vertrekkenden op dezelfde wijze beantwoorden. Een soort Hopla-trein naar Theresienstadt. Het woord Theresienstadt had al een magnetiserende invloed op de geesten, zoals Wengenrode, of Wight, of Capri. Fantastische verhalen deden de ronde, dat het daar zo goed was, dat zij die zich daar bevonden niet achter prikkeldraad zaten, maar zich vrijelijk door het oude vestingstadje konden bewegen en in huisjes wonen. Als jongmens wil men wel eens een vestingstadje zien. Ligt het trouwens niet op Tsjechisch, bevriend gebied? Hoe lichtgelovig is de mens, hoe naief, bereid te menen, dat het daar waar hij niet is, beter is dan waar hij het relatief niet slecht heeft. Men moest zich verzetten om niet mee te willen met de expeditie, die op een excursie geleek. Men was het laatste jaar zo gewend geraakt aan de deportatie in beestenwagens, dat men een gewone trein met gewone derde klasse wagens bereid was als een Genade van de Hemel te aanvaarden, daarin althans een menselijke gunst te zien, die slechts dankbaarheid kon wakker roepen, en de reis te beschouwen als een plezierreis. Had Fräulein Slottke het niet zelf gezegd: dit was een unieke reis;

[p. 254]

zoiets kwam nooit weerom! Hadden de Joodse leiders van het kamp het niet zelf gezegd: Theresienstadt was het beste, dat men kon verlangen. Waren er ook niet brieven binnengekomen van mannen en vrouwen, die er maanden en maanden vertoefden en verklaarden, dat zij gezond en wel waren en het behoorlijk hadden. Zo ging de trein weg met mannen en vrouwen, die met een beetje zwaar hart afscheid namen van de Nederlandse bodem en van hun vrienden, maar toch troost putten uit de gedachte, dat zij naar een plek gingen, waar zij onttrokken bleven aan de gesel van de oorlog, aan de wreedheid van het concentratiekamp, of aan de hardvochtigheid van de slavendrijver, die in Polen de baas speelt. Hopla, a little bit sight-seeing, al zou het ook een beetje lang duren. Op de locomotief staat aan de ene zijde in grote witte letters, cursief geschilderd: ‘Erst siegen, dann reisen’, aan de andere zijde: ‘Räder rollen für den Sieg’. Hopla! Hitler wil de Joden uitroeien. Dat heeft hij meer dan eens gezegd. Maar hij haalt Joden met menswaardige treinen af om ze te brengen naar een bevoorrechte plek in Europa: Theresienstadt. Hij roeit ze uit, in klassen, zoals een begrafenisonderneming haar dode leden in klassen ter aarde bestelt. Wie naar Polen gaat, krijgt een beestenwagen, wie naar Zelle gaat een personenwagen met versnaperingen onderweg, wie naar Theresienstadt gaat een personenwagen met alleen brood. Wie derde klasse begraven wordt, krijgt een kaal kalesje met een paar zwarte mannetjes erachter, wie tweede klasse begraven wordt, ook een paar mannetjes ervoor, wie eerste klasse begraven wordt krijgt een fraaie palfrenier. Hitler speelt begrafenisondernemer en neemt de hoed af voor Joden, die in het leven een bevoorrechte positie innamen.