In dépôt

Zondag 12 december

Steenkoud. Ik lig nog steeds onder een open luchtkoker, waar de wind, de oostenwind, doorheen blaast. Door mijn dekens heen; maar ik slaap onder drie. Eerst heette het: het gat wordt over een paar dagen dichtgemaakt. Daarna: er is geen dekkingsmateriaal voorhanden. Gisteren: der Baurat hat es entgültig abgelehnt. Alzo: permanente ventilatie. Bij het aankleden tocht ik weg, ook bij het uitkleden. Dertig percent van de patienten der ziekenbarakken op staande voet ontslagen. Er moet plaats worden gemaakt voor de zieken in de woonbarakken, waar het wemelt van ernstige zieken. Een moeder vraagt haar achtjarige zoon: ‘Hans, wat zou je nu het liefst willen, als wij weer thuis waren en Pappie is weer terug?’ (Pappie is ondergedoken.) Hans: ‘Mams, ik zou een dag lang gaan slapen, en dan nog een dag, en dan zou ik een hele tijd geen mensen willen zien.’ Zo denken hier vele volwassenen. Een negenjarig meisje (Jordaanmeisje) komt op bezoek bij een jonge professorsvrouw in een huisje, zo'n pepernotenhuisje, zoals er hier en daar een rijtje staat, verveloos, bleek, stom, waarin men zich naar binnen moet wringen om binnen te komen. In de grote barakken spoelt men naar binnen en gutst men naar buiten, in de maalstroom. Het meisje kijkt verlegen rond. ‘Mevrouw, weet u wat ik hier zo heerlijk vind? De rust. In de barakken is het altijd zo'n lawaai. En dat er hier stoelen zijn. O, u hebt ook echte porseleinen kopjes. Heerlijk.’ De vrouw des huizes doet ons het verhaaltje en zegt: ‘Die arme schepsels van kinderen, die in de grote barakken tussen de grote mensen worden fijngewreven, geen rust kennen, geen eigen plaats hebben, verwilderen.’ ‘Ja, mevrouw’, zegt een van het gezelschap, ‘en weet u wat het ergste is? Dat al die ouders hun kinderen ordonnans laten worden en ze hier geen beroep laten leren. Ze kunnen ze toch naar de Schlosserei sturen. De meisjes naar de naaierij. Of naar een andere werkplaats, waar ze wat leren. Wat moet er van al die jongens terechtkomen? Ze hangen nu maar rond in een of andere wachtkamer en verwilderen.’ ‘De vaders vinden het chic, hun zoons hier ordonnans te laten worden, zoals voor de oorlog de nieuwe bourgeoisie haar zoons meesters-in-de-rechten.’ De vrouw des huizes: ‘De commandant wil het,

[p. 227]

dat de jongens ordonnans worden. En als een jongen op school niet meewil, wordt hij weggestuurd om ordonnans te worden.’ ‘U kunt in uw huisje tenminste nog eens lezen.’ ‘Dat dacht u maar. Een snertromannetje gaat wel, maar een boek, dat inspanning vergt, ho maar! Ik heb het herhaaldelijk geprobeerd, maar als ik drie bladzijden gelezen had, had ik er genoeg van. En de volgende dag was ik alles weer kwijt. Het geheugen slijt hier.’ ‘Ja, mevrouw, dat is met velen zo. In de grote barakken zeker. En daar komt men tot niets.’ ‘Wat onze rust betreft, die is ook maar betrekkelijk. Naast ons woont een echtpaar, waarvan de man snurkt, door de muur heen, zodat het huisje dreunt. Doe daar maar eens wat tegen. En wat als je niet kunt opschieten met je medebewoners. Dat is een hel. Wij wonen in dit kamertje met twee families.

Bij ons gaat het gelukkig goed, maar in menig huisje is het treurig. Ik leef maar over alles heen en lach om alles wat mij niet bevalt. Anders is het geen leven.’ Half tien: de medebewoners komen thuis, zodat wij weg moeten. Voor zes mensen is er geen ruimte, noch zitgelegenheid, en de medebewoners willen naar bed. In een koud kamertje, waarvan de deur moet openstaan, om wat warmte op te vangen van een aangrenzend kamertje, dat geniet van de centrale verwarming. Zo leeft men hier. Opschudding gisteravond: bij het appèl nominaal ontbreken twee jonge mannen, de eten-opschepper in de keuken en een lid van de Fliegende Kolonne. Beroerde boel. De zaalleider raakt van zijn stuk, speelt godverdomme! IJzige stilte onder de bewoners. Zullen wel zien, hoe dat uitdraait. Om half een zware stappen, de lichten gaan aan, zij steken in de slaapogen van de wakkerwordenden. De zaalleidster schreeuwt hysterisch: ‘Allemaal wakker worden.’ De barakleider dondert: ‘Allemaal wakker worden. Ik heb een erg onaangename Meldung. Van Dam laat weten, dat hij vermoedt, dat er twee mannen zijn, die er meer van afweten. Als die zich voor morgen tien uur melden, in zijn particuliere woning, zullen zij er zonder straf afkomen. Anders gaan ze op straftransport. En verder vijfentwintig mannen van de zaal en tien leden van de Fliegende Kolonne.’ Consternatie. De lichten blijven aan. De mannen gaan weer slapen. Vanmorgen een pandemonium: iedereen praat, zegt, schreeuwt zijn oordeel over het geval. Een gedruis vervult de barak; als een ondoorzichtbare nevel hangt het tussen en boven de bedden. Daar tussendoor herrie om de kachel. Schoonmaak-bevelen. Na tienen verschijnen twee od-ers: arrestatie van een barakbewoner, vriend van een der gevluchten, overgebracht naar de gevangenis, barak 51. Gefluisterd wordt, dat de gevluchten met een trein zijn meegereden, die gistermiddag het kamp verlaten heeft. Bezoek van Joodse autoriteiten in het kamp. Bezorgde gezichten. ‘Jammer, de commandant is er niet, is op reis naar Dusseldorf.

[p. 228]

Van Dam is een hond van een kerel. 't Ziet er niet mooi uit.’ Het hele kamp is in rep en roer: alle barakken weten van het geval af, als een vuurtje heeft het nieuws zich verbreid. Het is zondag; iedereen is thuis. Tegen de middag bevel van Van Dam, de waarnemend commandant: ‘Aantreden op de appèlplaats van alle aanwezige mannen.’ Strafexercities, met liggen en opstaan, onder bevel van Zimmern, van de od, nogal tam. Ik heb de straf gemist: had iets voorvoeld en had bijtijds de barak verlaten, evenals verscheidene anderen; me opgesloten in de wachtkamer van Schlesinger: rust, stilte. Een paar tafels, een bank, een paar oude brandkasten zijn mijn stille metgezellen. De mannen kwamen na twee uur in de beste stemming terug van het exercitieveld: apekool! Voor vanavond is een speciaal appèl voor de bedden gelast. Men vreest voor een herhaling van de exercities, in de kou, of voor het aanwijzen van vijfentwintig man voor de strafbarak. De od weet van niets en geeft geruststellende verklaringen. Zullen wel zien.

In verscheidene barakken wemelt het nog van vliegen en het is al half december. Een arts gaf mij de raad: doodslaan; iedere wintervlieg is twee miljoen zomervliegen. Vandaag heb ik er zeker vijftien doodgeslagen. Er komen steeds nieuwe. Vier huwelijksaankondigingen aangeslagen: meisjes negentien en twintig, de mannen tegen de dertig, een jongen van negentien, een meisje van achttien. Westerbork-huwelijken, voor Zelle, Sperr-huwelijken. Vanavond gemaaltijd in de wachtkamer van Schlesinger, boterhammetjes uit het vuistje: rust, stilte. De stilte is hoorbaar, zij zoemt als muziek in de oren, als het geruis van een zachte gasvlam. Het lawaai in de barak komt < mij > voor als het gedonder van een trein in een tunnel. Buiten stilte: geen voetstap, geen windje, geen zuchtje, geen geritsel. Ik ben tenslotte midden op de hei, de kale, naakte heide. Klein transport uit Den Bosch, ondergedokenen, s-gevallen. Een aantal hunner had tot vijf maanden in < de > gevangenis gezeten. Zij roemen de behandeling in de gevangenis: goed eten, waarvan zij zo dik werden als een ton. Elk hunner kreeg een wollen borstrok mee bij het vertrek. In de s-barak heerst gebrek aan dekens.