In dépôt

Donderdag 9 september

De kinderspeeltuin is gecompleteerd: er zijn twee rekstokken en drie hoge schommels bijgekomen. Tot laat in de avond wipt en schommelt de jeugd. Vanavond ora half tien, bij heldere maan, speelden er nog kinderen. De halve maan stond vanavond als een dodemasker, wasbleek, tegen het vlokkig wit floers van de hemel. Oscar Wilde-sfeer, uit Salome. De zon was als een bloedrode ballon ondergegaan, in de eindeloze heide weggezonken, als in zee overhuifd door een eindeloze, diep blauwe hemel. Verblindend, huiveringwekkend. Later op de avond was de hemel in het Westen bedekt met vuurrode vegen, als vlammen van een onzichtbare brand, alsof de bloedrode ballon gebarsten was en de inhoud ervan ontploft. De luchten hier zijn fascinerend. Zij hebben een eigen leven: zij zijn eindeloos bewogen, kleurrijk, grillig, groots. Zij decoreren de eenzaamheid van het onherbergzame, mauve-kleurige landschap.

Jonge vrouwen en meisjes rijden kruiwagens met stenen door het kamp. Soepel gebouwde, gebruinde mensen in blauwe overalls, blootshoofds, met een rode halsdoek. Twintig, vijfentwintig, twee-aan-twee. In een slakkegangetje. Tien, twaalf stenen op de wagen. Om de honderd passen zetten zij de wagen neer en gaan er in zitten, lusteloos, of strekken er zich in uit, lui als in een fauteuil. Zo blijven zij tien minuten, een kwartier, een half uur staan. Zo komen zij de lange, vervelende dag door. Het werk is doelloos, nutteloos, zonder spanning, stom. De vrouwen en meisjes zijn levendig, zijn de opvatting toegedaan, dat zitten op de kruiwagen en rondkijken, of dromen, amusanter is dan hem te rijden, in ieder geval minder vermoeiend. De kruiwagen vervangt in het kamp overigens de bank. Overal vindt men lege kruiwagens, voor de grote barakken, voor de kleine barakken, in de bosjes, op het vlakke veld, waarop hij of zij, die op zijn gemak van de frisse lucht of van het schone uitzicht wil genieten, eenvoudigweg gaat zitten. In plaats van op banken, die er

[p. 155]

(behalve in de barakken) niet zijn. Met uitzondering van een ijzeren verveloze tuinbank, die bij vergissing ergens midden in een bosje is terechtgekomen en waarop zich bij dag en 's avonds verliefde paartjes plegen te onderhouden. De jongste order is, dat er voorlopig duizend joden in het kamp zullen blijven. Iedereen spreekt thans over de Duizend-lijst, zoals men spreekt over de Upper Ten of over Les Cent Families. De commandant heeft een blinde greep gedaan: hij heeft elk der dienstleiders opgedragen, een bepaald aantal ‘arbeiders’ voor te dragen voor een verlengd verblijf in het kamp. Alte Kamp-Insassen, die gerekend hadden op privilegiëring, zijn aan de kant blijven staan, Hollandse Joden zijn bevoordeeld. Tot dusver stonden de Hollandse Joden in het verdomhoekje. Men zegt dat de commandant een dégoût had van het gesjacher, dat aan de gang was om op de Duizend-lijst te komen en daarom zelf heeft ingegrepen. De commandant heeft alle uitverkorenen een uitnodiging gestuurd om in de oude Registratiezaal voor hem te verschijnen. ‘Naam? Beroep? Fertig.’ Zij konden gaan. Onder de alte Kamp-Insassen heerst grote teleurstelling en verontwaardiging. Het gevolg is, dat menige alte Kamp-Insass bevreesd moet zijn voor transport naar Auschwitz. De willekeur viert ook in dit geval hoogtij: de commandant doet precies wat hij wil en haalt bedaard een streep door zogenaamde rechten, als hem dat in de zin komt. Dat is al tien keer, twintig keer gebeurd. Ook de lijst-Blüth is deze week ‘geplatzt’, honderd mensen die zich voor transport gereed moeten houden. In mei van dit jaar hadden zich honderd naaisters vrijwillig voor Westerbork beschikbaar gesteld. De commandant had hun voor de duur van zes maanden vrijstelling van transport gewaarborgd. Het is nu pas september. Telkens komen er nieuwe lijsten tevoorschijn, die een tijd geprivilegieerd waren en opgeheven worden. De mannen en vrouwen houden elkaar op de kampwegen staande met de vraag: waar gaat u heen, Theresienstadt, Midden-Duitsland of Auschwitz? Het gonst van de vragen, overal hoort men: Theresienstadt, Theresienstadt, Theresienstadt, Auschwitz, Auschwitz, Auschwitz. Het hele denkleven concentreert zich hier nog altijd om het transport en nu zijn degenen, die totnogtoe daar overheen konden leven, gedoopten, optanten voor Palestina, de alte Kamp-Insassen, aan de beurt voor de opwinding over het transport. Ook al de oude mannen en vrouwen, die geconcentreerd zijn in barak 84 (vroeger in 56), meestal van Duitse bloede, die vroeger in weelde geleefd hebben en hier als een kleine, gevestigde kolonie onder elkaar verkeerden, als een gesloten geheel, afgegrendeld voor de buitenwereld. Hun woonbarak is een soort pensionaat geworden van Justizräte, Geheimräte, Doctoren, Literaten, een oudeliedengesticht, dat tegelijk parlement is, waar men oudergewoonte de politiek dirigeert, een casino,

[p. 156]

waar men hartstochtelijk speelt, skat, bridget: oude, stramme mannen, oude frontstrijders met opgesteven snorren als tijgers vormen er antieke panopticum-stukken. De oude letterkundige Georg Hermann, de schrijver van Jettchen Gebert, loopt als een deur zo stijf, maar in stranddracht met een pet en een wandelstok rond en vraagt iedereen: ‘Na, mein Freund, gibt's Neues? Sie wissen doch so viel.’ En vertelt gemoedelijke grapjes, zoals in Jettchen. Nu is dit pensionaat reeds voor een deel leeg, verscheidene families zijn met het jongste transport weggezonden; de resterenden lopen met zorgelijke gezichten rond, ondanks het privilegie van Theresienstadt of Midden-Duitsland. Zo verdwijnt misschien het meest markante instituut van Westerbork.