In dépôt

[p. 151]

Dinsdag 7 september

Vandaag begint de elfde maand van mijn verblijf hier. Hoe lang nog. Het verveelt me hier stierlijk aan boord van dit schip, dat nu al zo lang slagzij maakt zonder te zinken en zonder dat er redding daagt. Vanmorgen weer een transport. De mannen en vrouwen, die voor transport hadden te vrezen, pakten gisteravond met een gelatenheid, die men voor moed zou kunnen houden, maar die toch niet anders was dan de gelatenheid van mensen, die de hartstocht van de verontwaardiging en het verzet niet kennen. Het is de gelatenheid van gekooide beesten, die hun natuurdriften verloren hebben en zich aan de kooi gewend hebben. Geen woord van protest, maar bedaarde voorbereiding voor de reis. Het is de eerste keer dat ik een transport van belang in de barak bijwoon. Zestig mensen werden vannacht om vier uur opgeroepen. Ternauwernood enig spoor van beroering in de zaal: de mannen en vrouwen hadden reeds met de mogelijkheid van transport rekening gehouden, velen wisten reeds dat zij op transport zouden worden gesteld, de motie was reeds de dag te voren verwerkt. Men maakte zich druk over de Calmeyerlijst, die was ‘geplatzt’, over de t-lijst, die was ‘geplatzt’, over de rode stempels, die waren ‘geplatzt’. Als de Duitse autoriteiten een lijst van Joden, die < zij > een poos lang wegens hun functie in het arbeidsproces of wegens andere merites vrij van transport hadden verklaard, plotseling opheffen, spreekt men hier van ‘platzen’. De Calmeyerlijst was echter niet ‘geplatzt’: Fräulein Slottke had slechts ‘Anträge’ van Joden, die voor de lijst in aanmerking wensten te komen, afgewezen en de sollicitanten voor transport aangewezen. Deze macht heeft Fräulein Slottke. De t-lijst was een pikant geval: de commandant had duizend alte Kamp-Insassen voor Theresienstadt aangewezen. Deppner, de oud-commandant, die als revisor uit Amsterdam was gekomen, kon zich met de lijst niet verenigen en scheurde ze aan stukken. Hij Het een nieuwe lijst samenstellen, waarop in de eerste plaats oud-frontstrijders voorkwamen, ook zonder het bewijs dat zij in de oorlog wonden hadden opgelopen of zonder decoraties. Een poos geleden nog had Fräulein Slottke sollicitanten voor Theresienstadt, die zich konden beroepen op hun oorlogsdiensten voor Duitsland, afgewezen, omdat zij niet konden bewijzen dat zij gewond waren of decoraties bezaten. (Intussen gaan zij, die voor Theresienstadt in aanmerking komen, eerst de volgende week op transport.) De grilligheid is het privilege van de irrationele nationaal-socialisten, die doen wat zij willen al naar gelang van de wisselende omstandigheden. Ik herinner me het geval van een Nederlander, die van 1914-18 aan de zijde der Duitsers had meegevochten, zijn gezichtsvermogen grotendeels had verloren en deswege om vrijstelling van deportatie had gevraagd, maar botweg werd afgewezen. Ondanks zijn goede papieren. Rode stempels

[p. 152]

zijn bij bosjes ‘geplatzt’: men kon dat gisteren reeds afleiden uit de omstandigheid, dat zij, die in de ‘buitendienst’ werkzaam waren bij graafwerk of bij de boeren, plotseling binnen het kamp moesten blijven. Dat was vanmorgen geen verrassing. Ook was bekend, dat familieleden, vaders en moeders, zusters en broers, van alte Kamp-Insassen niet langer ‘gesperrt’ waren en op transport zouden gaan. Een verrassing was, dat de lijst der schoenmakers ‘geplatzt’ was, d.w.z. dat onverwacht ook een aantal schoenmakers op transport moest. Een verrassing ook, dat een transport, dat uit Amsterdam werd verwacht en dat rechtstreeks zou doorgaan, niet tweehonderdtachtig Joden telde, maar slechts honderdveertig, zodat in allerijl uit de reserve hier moest worden geput. Vermoedelijk is daarom de schoenmakerslijst ‘geplatzt’. Ook zijn Joden, die voorkwamen op de lijst-Puttkammer op transport gesteld. Dat was niet de eerste keer. Puttkammer is een Kuhhandel, om niet te zeggen: zwendel. De prijs van Puttkammer is voortdurend verhoogd, en wie niet op tijd kan suppleren, is zijn geld (zijn diamanten, zijn goud) kwijt en gaat doodbedaard op transport. De nationaal-socialisten hebben tot beginsel: het onfatsoen, het bedrog, en codificeren dit om het een rechtsbasis te verlenen, en als het niet of niet langer naar hun zin werkt. doen zij zich als fatsoenlijke mensen voor, totdat het fatsoen weer geen profijt meer oplevert. Zij die van dit fatsoen het slachtoffer zijn geworden, klagen over het onfatsoen der nationaal-socialisten, maar vergeten, dat op het beginsel van het onfatsoen het fatsoen niet kan gedijen. De bezitters van de Puttkammer-stempels leven hier even goed op een vulkaan als zij, die helemaal geen stempel hebben, of zij die een rode stempel hebben.

Elk transport heeft zijn bizonder tragische gevallen. Het jongste transport zag een jonge geniale pianist verdwijnen, met name Mischa Hillesum, die onder de hoge bescherming van Willem Mengelberg himself stond. Deze had aan Rauter een brief geschreven, waarin hij er de aandacht op vestigde dat Hillesum een geniale leerling was van Willem Andriessen en dat het van belang was voor het kunstleven van Nederland de begaafde jongeling vast te houden. Rauter bood de musicus een plaats in Barneveld aan, maar laatstgenoemde gaf er de voorkeur aan zijn ouders naar Westerbork te volgen om hen voorzoveel in zijn vermogen lag te beschermen. Hijzelf en vrienden in Amsterdam hebben al het mogelijke in het werk gesteld om in Westerbork bijeen te blijven. De ouders waren bovendien gesperrt op hun dochter, die destijds vrijwillig naar Westerbork was gegaan in dienst van de Joodse Raad en de rechten kreeg van alter Kamp-Insass. Maandag kwam onverwacht uit Den Haag het bevel, dat Mischa Hillesum met zijn familie op transport moest worden gesteld. De commandant vatte

[p. 153]

dat aldus op, dat de hele familie moest verdwijnen. Er viel geen speld tussen te krijgen. Wat de achtergrond is van de interventie van Den Haag is niet precies bekend, maar vermoedelijk heeft de musicus, zoals men hier zegt, zijn zaak ‘doodgewerkt’, zoals menigeen, die zijn positie via Den Haag wilde versterken, vóór hem. Den Haag weet niet precies, wat zich in Westerbork afspeelt, maar grijpt graag positief in bepaalde gevallen in, waarvan het de lucht krijgt, of waarin het rechtstreeks gemengd wordt. Het is niet onwaarschijnlijk, dat de autoriteiten in Den Haag zich op hun teentjes getrapt voelden, omdat Mischa Hillesum de gratie van Barneveld had afgewezen. Een groot aantal weeskinderen is zonder geleide op transport gesteld.