In dépôt

Vrijdag 18 juni

Ochtendconferentie tussen vier zieke rechtsgeleerden, op een der bedden, mr. Zo-en-zo, een strafpleiter en twee andere meesters in de rechten. Mr. Zo-en-zo voelt zich nog niet erg op zijn gemak in deze vreemde omgeving. ‘Ik draag het zwaar’, zegt hij, ‘ik was helemaal geen Jood meer, ik had niets meer met het Jodendom te doen. Ik ben ook zó jong niet meer. En nu heb ik ook nog een evenwichtsstoornis. Psychisch, zuiver psychisch. Ja, wat moet ik met de hele boel an!’ Hij kijkt verschrikkelijk goedhartig uit zijn trouwe, blauwe kinderogen, argeloos, helemaal geen echte rechter. Een zware jongen (buurman van de strafpleiter en liggende tegenover de twee andere juristen), om te zien meer gorilla dan mens, komt, geboeid door het gezelschap, aangeslenterd, vraagt, of hij er bij mag zitten. Mr. Zo-en-zo: ‘Gaat u zitten.’ De strafpleiter: ‘Dat is niet de éérste keer dat u zit.’ ‘U moet me niet beledigen. Ik heb niets gedaan. Ik ben slachtoffer van de oorlog.’ ‘Ik bedoel er niets slechts mee. Ik heb zelf ook gezeten.’ Mr. Zo-en-zo (terzijde): ‘Die kén ik. Het is een vaste klant van de justitie.’ Tot mr. Zo-en-zo: ‘U geldt voor mij als niks meer dan een gewone straatventer.’ Mr. Zo-en-zo: ‘Ik voel mij hier zelf zo'n beetje, hoe zal ik 't zeggen, ook zo'n beetje zó.’ Verweer en leedvermaak van de maatschappelijk laag-geplaatste, dat het lot niet hem alléén getroffen heeft en ook de hoger-geplaatsten en hóógst-geplaatsten, de deftigen, de verwatenen, niet heeft gespaard. Zijn verweer tegen het geestelijk overwicht, het snobisme van hen, die het ver in de maatschappij hebben gebracht. Zijn leedvermaak over hun trümel. ‘Hier’, pleegt hij te zeggen, ‘zijn wij allen gelijk.’ In zijn stem, in zijn ogen: spreek me dat nou maar 's tegen als je kunt! Je kunt zo snedig zijn als je wilt, je kunt zo knap zijn als je wilt, je kunt de meest geleerde woorden gebruiken, je kunt de fijnste relaties in de wereld hebben, - híer sta je net als ik in je blote naaktheid tegen de muur en hebt níets, maar dan ook niets

[p. 47]

in te brengen. Probeer het maar 's. Je bent even rechteloos als ik, eindelijk, we zijn gelijk. Waar of niet? Zij, die uit de onderste lagen der samenleving zijn gekomen en hier iets te zeggen hebben gekregen, commanderen, vaak met wellust, degenen die vroeger in de vrije maatschappij < iets > te zeggen hadden. Zij nemen geen grenzen meer in acht. De intellectueel, de snob, de parvenu willen van deze gelijkheid, van deze gelijkmakerij niets weten. Gelijk? Het mocht wat: het lijkt maar zo. Het wrede lot mag dan arm en rijk hebben samengeveegd op één grote, vuile hoop, hen één en dezelfde harde weg doen gaan, maar dat wil nog niet zeggen, dat er geen verschil meer bestaat. Zij spreken er onderling over. Er zijn nog altijd natuurlijke verschillen, onderscheid in aanleg, verschil in ontwikkeling en beschaving. Daar klampen de intellectuelen, de snobs, de parvenu's zich aan vast, daaruit smeden zij een zekere geestelijke solidariteit. Men ziet het aan hun laatste stukken kledij, die zij uit de grote roof hebben kunnen redden en welke nog het oude raffinement bezitten. Men hoort het aan hun taal, die gevormd is en doorregen met vreemde en moeilijke woorden, en afsteekt tegen het bastaardtaaltje van de grote massa. Onder elkaar handhaven zij een zekere homogeniteit en gemeenzaamheid, zij hebben zich innerlijk teruggetrokken achter de verschansing van opvoeding, cultuur en beschaving. Uiterlijk hebben zij zich overgegeven: zij zijn te verstandig om niet te beseffen dat zij tegen de grote hoop verloren zijn, dat zij openlijk hun voorrechten van aanleg, opvoeding, ontwikkeling, beschaving niet kunnen handhaven om zich ook hier een erkend bevoorrechte positie te scheppen. Wat achter de schermen gebeurt dat is een tweede. Wat de àndere partij achter de schermen klaarspeelt, staat daar als spel van evenwicht tegenover. De krachten zijn gisteren op elkaar gebotst. Een der patienten, een oud-lid der Provinciale Staten, had op eigen gezag ‘namens alle patienten’ een correspondentiekaart geschreven om de chef-arts geluk te wensen wegens zijn verjaardag vandaag en deze kaart juist aan zóveel patienten ter tekening laten aanbieden als waarvoor er plaats was. De tekening was wat eenzijdig uitgevallen. Er rezen protesten. De initiatiefnemer wilde daaraan tegemoetkomen en bood minzaam de kaart alsnog ter tekening aan de protestanten aan, - die weigerden. Zij vertikten het mee te doen: klassebevoorrechting. Pats! Het woord was gevallen! Dezelfde zware jongen, van wie hierboven sprake is, liet grote lange lijsten aanrukken, waarop alle tweehonderdvijftig patienten hun naam konden plaatsen en die een prachtig bloemstuk zouden begeleiden. Het klasse-relletje, dat er in zat, ging echter niet door: allen tekenden, ook zij, die oorspronkelijk de correspondentiekaart getekend hadden. De arts kreeg echter beide gelukwensen, zowel de kaart als de lijsten. Het onweertje was daarmee over. Op de receptie bij de dokter maakten een aantal

[p. 48]

patienten hun opwachting, in pyama, hun zickenhuisdracht. Met uitzondering van de zware jongen; die verscheen keurig in wandelcostuum, gestreept. Triomfantelijk, met het air van: ik zal jullie nu 's laten zien hoe het hoort. Een gekookt ei.