Sarina. De moeder van de kontraktanten

[p. 5]

Sarina

Het regent vandaag. Het regent al enkele weken een paar uur per dag. Soms wel hele dagen. Het weet niet van ophouden. Is God dit land vergeten?

Sarina kijkt naar de lucht, die ziet grauw. Donkere wolken trekken samen. Dit voorspelt zwaardere regen. Het maakt zo verdrietig. In feite is alles hier een groot verdriet.

Haar man is zonder een woord tegen haar te zeggen het huis uit gegaan. Waarom hij boos is weet ze niet. Ze vermoedt het wel. Hij is ontevreden over de omstandigheden hier. Het is niet, zoals men beloofd had.

Dat weet ze nog heel goed, als was het gisteren. Ze ziet de heren bij hen binnen stappen. Of ze het niet beter zouden willen hebben. Er zou werk zat zijn. Dat is waar. Er is werk. Maar zulke lange dagen en zo zwaar werken voor zo'n luttel bedrag, dat had zij niet verwacht. Wel was er niet exact gezegd, wat voor werk het zou zijn. Het zou meevallen en ze zouden mogen kiezen, wat voor werk ze willen doen.

Toen ze hier aankwamen werden ze in willekeurige groepjes ergens neergezet. Ze mochten niet eens beslissen waar ze wilden wonen. Toen ze zich beriepen op de gedane beloften, bleken de heren hier er niets van af te weten. Het waren anderen die op Sumatra zaten.

Het is nu al jaren geleden, toen was ze elf jaar oud. Ze is een jaar daarna getrouwd. Veel mensen waarmee ze samen gereisd hebben, is ze nooit meer tegengekomen.

Haar moeder en schoonmoeder ziet ze elke dag op het veld. Dan praten ze over de Sawa's en vooral over de heilige

[p. 6]

plaatsen, waar je kan bidden en om raad kan vragen als je problemen had en geen uitkomst meer zag.

Ze weet nog, hoe ze met haar moeder naar de heilige Kanon was geweest. Moeder had gebeden en gevraagd of het goed zou verlopen in het verre land, waarover de blanke vreemdelingen spraken.

Ze had haar oor te luister gelegd en daarna had ze gezegd: ‘Sarina de Goden vinden het goed.’

Sarina vermijdt het hierover te praten. Als ze over Sumatra praten zijn het alleen over grappige en leuke dingen. Het schijnt dat een ieder zijn eigen gedachten heeft. Niemand durft over de bedriegers, die ze met een list vanuit hun land naar hier gelokt hebben, te praten.

Soms is het Sarina te veel. Dan druppelt er een traan over haar wang. Maar met haar man erover praten? Nee, dat nooit. Waarom zou ik nog meer verdriet toevoegen? Hoewel hij er nooit over spreekt, weet Sarina dat hij er erg onder lijdt. En wat voor zin heeft het te praten over iets waarvoor je geen oplossing weet. Het leven gaat zo zijn gangetje, jaar in, jaar uit.

Het is werken en nogmaals werken. Hun huis zien ze pas als de zon al onder is. Dan zitten ze samen te eten en troosten elkaar zonder woorden. Ze kennen elkaars verdriet. Nu Sarina erover nadenkt, gelooft ze dat haar man al een tijdlang nauwelijks wat zegt. In elk geval wordt het steeds minder.

De afgelopen donderdag heeft hij ook niet gebeden, zoals hij gewoon is des donderdags te doen, hoewel ze plichtsgetrouw de melaties in een schaaltje met water had gedaan. ‘O God hoe zal dit eindigen, als zelfs de laatste binding

[p. 7]

met Sumatra er al niet meer is?’, verzucht ze.

Het weten dat alle mensen hetzelfde doen op donderdag. Dezelfde teksten uitspreken. Een wereldwijde eenheid vormen door gebed. Kan ze dit wel met haar moeder of schoonmoeder bespreken?

‘Nee’, prevelt ze.

‘Ik ben een volwassen vrouw, die het leven even goed aan kan als alle anderen. Misschien zelfs beter.’

Ze heeft gelijk. Want als er iemand hulp nodig heeft, is zij het beslist niet. Zij kan alles nog heel rustig overzien. Het lijkt er sterk op dat haar man dit niet meer aan kan. ‘Ik zal zelf met hem moeten praten. De wetten van Sumatra kunnen we hier niet naleven. Hoeveel zijn er niet verwaterd? Zaken uitpraten is in dit geval het verstandigste en wat niet baat, schaadt ook niet.’

Sarina kijkt naar de donkere wolken die nu eindelijk schijnen weg te trekken. Dan pakt ze de hoge laarzen, die haar voeten beschermen tegen waterwormen en slangen, en trekt ze aan. Ze is nu al een half uur te laat. Het kan haar niet schelen wat voor strafmaatregelen er zal komen. Nog even een groot hemd tegen de suikerriethalmen en de zon aantrekken, dan is ze klaar voor vertrek.

‘Vanavond zal ik met hem praten. Het moet lukken.’

Diep in gedachten loopt ze naar de rijstvelden toe.

De petroleumlamp brandt al een uur. Sarina zet de vaat weg. ‘Het is weer een dag geweest’, zegt ze, terwijl ze vanuit de blokhut het woonhuis binnenstapt.

‘Allah heeft weer voor ons gezorgd.’ Haar man zucht.

‘Waarom zucht je?’, vraagt ze.

[p. 8]

Hij antwoordt niet. ‘Wij hebben het niet zo slecht. Wij hebben elke dag voedsel. Op Sumatra zijn er velen die niets hebben. Zullen wij aanstaande donderdag een dankoffer brengen? Ik zal meer melaties in het water zetten en wat lekkers klaar maken’.

‘Vrouw zwijg over Allah.’

Sarina legt het kannetje met thee neer en slaat haar arm om zijn hals. ‘Pa e oei’.

‘Vrouw, hebben wij niet jaren de melaties in het water gedaan? Hebben wij niet elke week Allah aangeroepen en vereerd? Hebben wij niet geleefd volgens de wetten van Mohammed?’

Langzaam haalt hij haar arm van zijn hals en kijkt haar aan.

Wat moet ze hierop zeggen? Hij heeft gelijk.

‘In dit oord ver van onze heilige plaatsen hoort Allah ons niet’, zegt hij een beetje berustend. ‘Ik denk dat wij hem niet begrijpen. Wat verwachten wij van hem? Hij geeft ons voedsel en gezondheid’.

Is dat niet veel?’, vraagt ze zacht.

‘Gezondheid om hard te werken voor een karig loon’, zegt hij en zijn mondhoeken trekken omlaag, terwijl hij zijn hoofd schudt. Sarina legt haar hoofd op zijn schouders. Ze moet het contact houden. Hij mag niet boos weglopen. Daarom denkt ze goed na voor ze wat zegt.

‘Pa e, gezondheid is heel veel. Je kan nadenken. Je kan naar de buren lopen om met ze te praten’.

‘Ja, praten met de buren als je doodmoe bent’, zegt hij opstandig. Dan is het even stil binnen en dringt het kikkergekwaak tot ze door. ‘De kikkers zijn nooit te moe als ze

[p. 9]

wat willen’, zegt Sarina.

‘Wat willen wij?’, vraagt hij.

‘Dat is een verstandige vraag, kan jij die niet zelf beantwoorden?’ Hij gaapt luid en overstemt voor een moment het kikkergezang. ‘O, wat ben ik moe.’

Sarina staat op om de slaapmatten uit te rollen.

‘Denk er morgen over na, dan kunnen we er 's avonds over praten’, zegt Sarina nog.

Even later legt Sarina zich te ruste naast haar man, die het koor van de kikkers ondersteund. Ze kijkt heel even naar hem, dan glimlacht ze. Ze heeft gewonnen. Hij heeft net als vroeger met haar gesproken en geuit wat hem tegenstaat. En dat is en winstpunt.

‘Het is toch te gek. Zoveel mannen bij elkaar die jaar in jaar uit werken, maar niet tevreden zijn met de werkomstandigheden, de woongelegenheid en nog veel meer. Maar ze zwijgen als het graf’, zegt Pa e met stemverheffing terwijl hij een kom saotosoep verorbert.

Hij wacht het antwoord van zijn vrouw niet af.

‘Dat zij het al die jaren gepikt hebben, is niet te geloven. Waar is de kracht van de Islam gebleven? Sarina, jij hebt me wakker geschud’, voegt hij er wat rustiger aan toe.

Dan staat hij op. Sarina kijkt toe hoe hij zijn laarzen aantrekt.

‘Ik ga het dorp in’, zegt hij en loopt het pad af.

Sarina glimlacht tevreden. Haar man is weer de actieve, progressieve man zoals ze hem gekend heeft, jaren geleden. Wat kon hij praten! Hij had altijd het hoogste woord en alle andere jongens gehoorzaamden hem, al ging het

[p. 10]

om een streek waarvoor ze gestraft zouden worden. Ze is blij dat ze haar man zover heeft gekregen er niet lijdelijk bij te zitten. Die berusting maakte haar ziek. lets doen om je situatie te verbeteren, is beter dan niets doen, denkt ze terwijl ze het huis opruimt. Ze hoopt van harte dat het beter gaat, want dit is geen leven. Het lijkt op levend dood zijn. Als ze op Sumatra was, zou ze naar de tombe die dicht bij haar huis stond, gehold zijn.

Ze zou hebben gefluisterd: ‘Dank U, dank U Allah, voor kennis die U mij gegeven hebt, om de juiste woorden te vinden, die mijn man genezen hebben van zijn ziekte.’

Ze beredeneert haar eigen woorden: ‘Is suf zitten geen ziekte? Dat is het wel degelijk.’

Ze loopt naar de deur en blijft op de drempel staan. Ze kijkt naar het veld waarachter haar man verdwenen is. Ik hoop, dat hij die wijze woorden zal vinden om de broeders uit hun slaap te wekken.

Nu staan ze op het dorpsplein. Wat een drukte! Ze praten allemaal door elkaar. Sarina verkeert in grote spanning. Dit is het resultaat van een maand werken.

Zij is zelf begonnen bij haar eigen moeder en schoonmoeder tijdens het schoonmaken van de rietvelden. Door de debatten kwamen er steeds meer mensen bij. Het is niet echt van een leiendakje gegaan. Ma waarschuwde haar, dat velen uit broodvrees niet zouden willen meedoen. Als het mocht mislukken, zouden zij en haar man als verstotelingen verder moeten leven. Waar kan je als contractant naar toe? Je bent gedoemd! Hadden zij aan de konsekwenties gedacht, vroeg zij zich af? Het was alle-

[p. 11]

maal waar. Zover had Sarina niet gedacht, maar er was geen weg terug. Daarom heeft ze haar man deze informatie onthouden. Een mens moet offers brengen, wil hij zaken doen veranderen. Deze wetenschap gaf haar moed om verder te gaan. De grote ruzies waarbij harde woorden zijn gevallen, klinken nog na. Ze zouden de zaken hier willen verpesten. En nu staat iedereen hier. Het is haast niet te geloven. En zij staat ertussen. Een klein vrouwtje, dat niemand op het eerste gezicht ziet. Ze kijken allen naar Pa e, die naar boven klautert en een groot applaus ontvangt, als hij kaarsrecht op het vat staat.

‘Mensen, na ongeveer tien jaar of langer staan wij bij elkaar om eindelijk samen onze omstandigheden te bekijken.’

Hij wacht even om de helpers de gelegenheid te geven de zin te herhalen voor de mensen verder op.

‘Wij zijn uit ons land gelokt met mooie beloften. En wat hebben wij gevonden? Hard werken voor een karig loon. Hoelang willen wij wachten voor wij hier wat over zeggen?’, gaat hij verder.

Het publiek wordt steeds rumoeriger. Je kan haast de woorden van de helpers niet verstaan. De altijd zo geduldige mensen worden agressief. Ze roepen door elkaar.

Pa e vraagt om stilte.

‘We moeten de konsekwenties onder ogen zien. Zijn wij bereid offers te brengen voor onze kinderen?’

Sarina kan het gesprek niet meer volgen. Enkele mannen zijn naar huis gerend om houwers te halen. Ze eisen dat de voorlieden vandaag, nog voor de middag, andere werkvoorwaarden moeten maken. Anders...

[p. 12]

Ze zwaaien met de houwers om de niet uitgesproken woorden aan te scherpen. Naast Pa e klimt er nog iemand op het vat. Hij maant de menigte in naam van Allah te bedaren.

Hij zegt: ‘Men verandert geen zaken door enkele mensen te doden. Er komen vast anderen in hun plaats, die net als hun voorgangers op dezelfde voet door zullen gaan. Wij moeten met de heren praten en als wat wij willen niet kan, leggen wij het werk neer. Zo zullen de boten leeg vertrekken en krijgen zij geen geld.’

Een groot applaus breekt los en Sarina slaakt hoorbaar een zucht van verlichting. Ze bespreken verder wie naar de baas zal gaan. De eerst komende zondag zullen ze allen weer hier zijn om de uitslag te vernemen. De mensen zijn tevreden. Langzaam verspreiden ze zich. Ook Sarina gaat naar huis.

Als ze later het avondeten nuttigen zegt ze: ‘Pa e, hou er rekening mee dat velen bij tegenstand van de baas zich zullen terugtrekken uit broodvrees. Denk aan de lafaards.’ Pa e trekt een bedenkelijk gezicht. ‘Als we daarop voorbereid zijn, zal het best meevallen. Er zijn wel mensen op wie we kunnen rekenen. Sommigen houden ervan om aan de kant te staan tot het vuile werk gedaan is. Maar er moeten toch mensen zijn die het vuile werk doen, als we geen slaven willen blijven’, zegt ze langzaam.

Sarina zit met haar man in de huiskamer en kijkt naar de melaties die een heerlijke geur verspreiden. Pa e zit kaarsrecht met opgetrokken benen. Hij kijkt heel trots. Hij heeft niet alleen een lieve vrouw, maar hij is ook de vader van

[p. 13]

een schattig dochtertje.

Het is nu al twee jaar geleden dat Sarina hem stimuleerde om iets te doen voor hun toekomst. Nu is hij de Loera van het dorp. De mensen hebben het zo gewild uit dankbaarheid, maar misschien om meerdere zaken gerealiseerd te krijgen. Ze vonden ineens de toenmalige Loera te oud en niet al te slim. Het was geen gemakkelijke strijd. Ze hebben het werk drie dagen moeten neerleggen.

Wat dachten de heren wel. Dachten ze dat Javanen domme wezens zijn of dat men niet kan denken als men geen onderwijs genoten heeft? Er trekt een glimlach over zijn gelaat als hij eraan denkt, hoe ze op het punt stonden de fabriek in brand te steken. Nu krijgen ze meer geld en mogen ze een uurtje eerder weg. Voor hen die een kostgrond wensen, is er een lap grond beschikbaar gesteld.

Sarina schraapt haar keel. Pa e trekt zijn gezicht in de plooi en zingt vijf verzen uit de Koran. Zachte geluiden komen uit de mand, die in de hoek van de kamer staat, als Sarina en haar man het dankgebed zeggen. Sarina staat op, pakt de kleine Ponijem uit de mand en komt er weer bij zitten. ‘Wij mogen dankbaar zijn voor alle zegeningen die Allah ons gegeven heeft’.

‘Ja’, zegt Sarina zacht. ‘Hij zegent het werk onzer handen.’

‘Daarom zullen wij blijven werken, Sarina. Dit heb je me twee jaar geleden geleerd en het heeft zijn vruchten afgeworpen. Nu ben ik de grote Loera van het dorp, voor wie de dorpelingen veel eerbied hebben. Maar als ik door het dorp loop en die eerbied mij bewezen wordt, weet ik, dat die jou toekomt. Jij was het die, in de moeilijke dagen toen

[p. 14]

ik terug wilde krabbelen, mij aanspoorde door te zetten en moed in sprak. Jij bent een vrouw uit duizenden.’

Sarina maakt een beweging alsof ze de woorden wil wegslaan. Dan schuift ze naar haar man toe. Hij legt zijn arm om haar smalle schouders.

‘Klein vrouwtje van mij’, zegt hij zacht, ‘maar een grote geest met veel verstand. Ik zal het aan onze kinderen en kleinkinderen vertellen en op jouw graf zal staan: Hier rust ‘bok Sarina’ de moeder van de contractanten die ons vrij maakten van de slavernij. Want dit is pas het begin. We zullen doorgaan tot we helemaal vrij zijn.