Logo DBNL
Stille menschen (1909)

Stille menschen

(1909)–Justus van Maurik–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Stille menschen.
(Amsterdamsche Volksschets.)

I.

- O, Gommes! wat 'n overheerlijke koes, 'n pracht, hoor! Eerste klas spul, dat ken je alleenig wel zien an de groote pluime op 't dak en de zilvere orlemente. Sjongens! sjongens! wat 'n deftigheid en wat 'n suffisante paarde. - Nou, zeg, hm! Ik zàl nooit zoo fijn weggereje worde als ik dood ben... m'n man zou me zien ankommen!’ zegt, zachtjes hoofdschuddend met vooruitgestoken onderlip en wijd opengezette oogen, een burgervrouw, die met de bloote armen en handen in haar blauwbont boezelaar gerold - ‘Zóó van d'r waschtobbe is weggeloope, omdat d'r zoo'n heerlijke begrafenis op de gracht staat.’

Een buurvrouw had haar, op de bovenste traptrede van haar kelderwoning hurkend, met halfluide stem toegeroepen: ‘Juffrouw Alofsen moet uwes ooge niet 'reis verklare, d'r is 'n be- begraving met sjeu, fijne pik, hoor! 't Is maar 'n lijk uit 't steegie, maar alles is rejaal en primenobel, nou!...... Aansprekers met zilver en hooge hoeie en de poehaan, de voorlooper, heit zóó'n steek op en een stale pen an. Kom effies mee?’

Daarom heeft ze de wasch ‘in z'n soppie’ gelaten, haar natte, dampende armen haastig afgeveegd en is haar keldertrap opgeklommen, zoo snel haar afgetrapte pantoffels 't toelieten. Zij wil nu ‘'t naadje van de kous weten’ en dringt zich tusschen de talrijke, nieuwsgierig-belangstellende buren in, die voor den ingang van het smalle straatje wachten totdat ‘'t lijkie wordt uitgedrage.’

Stootend en duwend met haar puntige ellebogen werkt zij zich door de menschen heen tot aan de voorste rei, richt zich zoo hoog mogelijk op haar teenen omhoog, trapt den dikken loggen groenboer van den hoek op zijn hielen en valt bijna op een kleinen smidsjongen, die knorrig uitroept: - Blijf dan toch op je eigen beene staan, lange spersie! Hang me nie zoo op me lijf - ik geef af, denk er om!

Uit alle deuren en vensters, zelfs uit zolderluiken, die uitzicht geven in 't steegje, zien ernstig-nieuwsgierige gezichten naar de aansprekers,

die voor het sterfhuis staan. Veel woorden gaan, gedempt of gefluisterd heen en weer, want de nabijheid van een doode stemt zelfs de radde Amsterdamsche tongen minder luid.

- Voor wie is 't? vraagt de vrouw aan den groenteboer, die haar met een: - Zeg kijk uit assieblief! een gevoelige duw in de zijde heeft gegeven, maar toch antwoordt: - Voor Berbertje van één hoog voor.

- Wie is dat?

- Wel, mensch, ken je d'r niet? Dat's wel wonder, de heele buurt kon d'r aan d'r scheeve hoofd en d'r mottige gezicht - 't was de vrouw van Oome Daan.

Weet ik nou wie Oome Daan is?

Dat is die ouwe, kleine man. Och, m'n lieve ziel je kent 'm bepaald wel; hij heeft zoo'n roodachtig gezicht en z'n haar zoo glad met 'n krul an z'n slapen, en zoo'n beetje polka in z'n nek. Hij maakt borsteltjes, maar thuis, zie je? Hèm zag je nooit bij den weg - háár wel, zij liep d'r mee te vente.

- O, zoo! ja dan ken ik hem toch - nogal dikkig van neus, hè? En 'n gezicht alsof ie vroeger gevaren heit, met ringetjes in z'n oore...

- Persies! en erg bruin in z'n weze.

- Jawel, Jawel! Hij kwam wel ris 'n enkele keer in m'n winkeltje om 'n velletje schuurpapier, 't leek 'n lobbes van 'n vent.... maar hm! hij lustte 'm wel, geloof ik?

- Nee, waarachtig niet - finaal vrij, hoor?

- Puuh! 'n afschaffer?

- Nou, kijk maar niet vies, hij is daarom geen kniesoor....

- Hou je stil, daar komt wat de trap af - dat zal d'r weze!

Op alle gezichten vertoond zich eensklaps een uitdrukking van spanning; de halsen rekken zich uit, de menschen dringen haastig op elkander om goed te zien - want: de ‘poehaan’ neemt onnavolgbaar plechtig zijn steek af.

- Nou zal je 't hebben, zegt juffrouw Alofsen en tot den groenboer: - was zij een talie van 'n vrouw?

- Och heere nee, 'n klein min vrouwtje, mager en oud!

- Dan kwame ze goed bij mekaar, hè?

- Jawel, ze ware heel stille mense, ze leefde zoo heelemaal voor d'r eige... Sjuut! daar komt ie. Heere allemachtig! Wat 'n groote kist heit ze nog!

Juffrouw Alofsen rekt zich zoo lang mogelijk uit, om toch alles goed te kunnen zien en vertoornt daardoor een andere vrouw achter haar.

- Gut mens mot jij d'r alles alleenig van hebbe? ben je niet lang genog, ga toch een tikkie op zij; ik zie niks van de kist...

- Fijn! zegt juffrouw Alofsen gedempt, zonder zich aan die opmerking te storen - mooie handvatsels en 'n plaat bove op - kijk 'ris hoe die glimt - en dan, even omziende, luider: - Mens dring zoo niet!

- Daar staat d'r naam op, voluit! echt ekehout - hm! zal 'n paar lieve centjes koste. Nou! Oome Daan doet 'r alle eer aan, dat mot gezeid weze!... de groenboer stoot zijn buurvrouw even aan: - maar ik zit toch liever tusschen m'n kroppies slà, wablief?

- Zal wel waar weze! sjongens, sjongens! ze hebbe d'r een heele sjouw an - pas op nou - we motte 'n stappie op zij.... wat 's dat? Och mens! dat's aardig... Heerêjé, wat doet ze 't lief... hou nou je bakkes, lamme jonge - ik kan niet hoore wat 't schaapie zeit.

- As je nog 'ris je gezicht ope doet, zal 'k je helpe zwarte rakker... Sjuut! dan... Stil toch! Een klein meisje in een wit jurkje is uit een der benedenwoningen in het straatje gekomen en heeft een krans van veel groen en weinig bloemen met een lang lint er aan, op de kist gelegd en met een schor, pieperig stemmetje op één dreun gezegd: ‘Van de bure an tante Berbetje, de Heere doe haar in vrede ruste!’

De toeschouwers drukken hun bewondering door verschillende ‘Och Heere's’ en ‘Je zou zeggen's’ uit, terwijl de aansprekers de kist langzaam door de nauwe steeg tot aan de gracht dragen. Zwijgend en met meêwarige gezichten wijken de toeschouwers terug, maar velen fluisteren woorden van opgetogen bewondering, als de zware eikenhouten kist met koperen beslag en handvatten in de inmiddels voorgereden lijkkoets wordt geschoven. Een der aansprekers hecht de krans op het zwarte dekkleed en de koets rijdt een weinig vooruit om plaats te maken voor twee volgrijtuigen.

Het belangstellende publiek wendt zich dadelijk weer naar den ingang der steeg, want: ‘Nou komt de weeuwenaar en de fermilie!’ zooals juffrouw Alofsen zegt.

- Fermilie? Nee, mens, die heit Oome Daan niet. Kijk daar is ie! fluistert de groenboer. Och! hij houdt z'n eige erg goed. Nou! hij ziet er manjefiek uit....

- 'n Fijn lakensche jas, 'n nieuwe hooge hoed, 'n mooie perreplu, kostelijk! en 'n witte das. Zóó zou ik 'm nooit kenne. Als ie ris schuurpampier bij me haalde, was ie altijd in z'n boezeroen - wat verandert 'n mens in zoo'n kleedasie. Och, Ochl kijk 'm 'ris huile, nou deze en gene 'm 'n hand geve.... wie loopt daar naast 'm?

- Die korte dikke? Dat's de hout- en turfbaas van de overkant en die andere lange, met dat grijze sikkie, is de stikkedoor, die onder d'rlui woont.

- En die twee?

- Dat's de zoon van de hokkebaas en de man van de juffrouw bove 'm.

- En die achterste?

- Die? Dat's zijn achterbuurman, 'n losse man uit 't dok.

- Allemaal bure - geen permetasie?

De groenboer schudt bedaard het hoofd als hij antwoordt: - Geen kat of keuvel, ze ware heelemaal alleen met z'n beie - elf jaar woonde ze same hier in de steeg, op dezelfde kamer.

- Wat zeg je? Dat gebeurt ook niet dikkels... elf jaar nou! dan is 't geen wonder dat je ze kent, baas.

- Dat's te zeggen, meest van aanzien, hè? want ze waren erg stil en op d'r zelf, nooit kinderen gehad - maar toch dol op kindere... Kijk! daar komt 'r nog een de trap af... O! dat's de snijer van drie hoog, Haantjepik!

- Jasses, wat 'n leelijke kerel, boeh! wat 'n rood mormel, mot die ook mêe?

- Ken je begrijpe, dat's vuur en vlam met Oome Daan.... zie je, de kinderen noeme 'm Oome, omdat d'r altijd 'n stuk of wat bij 'm magge zitte, als ie werkt - dan laat ie ze bij 'm spele, geeft ze koekies of 'n appel; hij is heel aardig voor ze en z'n vrouw was ook gek op kleintjes... Hè! wat mot die kromme snijer nou?

Een paar houden den kleermaker, die erg mank loopt en niet geheel nuchter schijnt, tegen, als hij moeite doet om den treurigen stoet in te halen.

- Heb je zoo'n haast, snijertje?

- Wat wou jij, Haantjepik?

- Waar mot je heen, leelikerd?

Met eenigszins bezwaarde tong en slaperige oogen antwoordt de man, moeite doende om tusschen de vrouwen door te komen:

- Ik wil ook in de koes van Oome Daan.

- Ben je gek, wou jij Berbertje mee begrave?

- Ik wil d'r ook ee-eer bewijze - ze wa-as wel een scheef serpent, een mô-ottig mirakel, die me verschandaliseerd heit en verschompen, maar nou ze dood is wil 'k d'r vergeve en vergete; 'k bin een christe, weet je?

- Een likkebroer ben je.

- Een zakkeroller!

- Een rooie huichelaar!

Enkele kijkers beginnen luidkeels te lachen.

- Stil, maak nou geen matschudding voor ze goed en wel weg benne. En jullie moest je schame, ben jullie nou knappe vrouwe? roept de groenboer, en dan weer wat zachter sprekend: - Wacht ten minste tot ze in de viegelantes zitte.

- Je heb gelijk, worteltje! we zelle wachte tot ze wegrije - maar die valsche Haantjepik mot z'n leelijke mond houwe. Kijk, hij wil d'r toch achteran! Hier, rooie zondaar! - blijve zal je!

- Accoord! hij hoort 'r niet bij.

Intusschen zijn de lijkkoets en de volgrijtuigen langzaam weggereden, de verzamelde buren zien nog een oogenblik op de gracht de ‘deftige rejale begraffenis’ na en keeren dan weer haastig terug naar de steeg, waaruit nu aanhoudend luid gelach, gejoel en geschreeuw klinkt. Juffrouw Alofsen en de groenboer loopen op een drafje en de dikke man hijgt: - Dat zal 'n spiktakel geve, daar motte wij bij weze.

- Nou! assieblief, giert de juffrouw, - hoor ze 'ris lache. O, Gommes! m'n pantoffel gaat uit.... wacht dan effies!

- Zoo! nou benne we d'r - nou kenne we kijke!

Haantjepik, de kleermaker van drie hoog, boven Oome Daan, is reeds in heftige woordenwisseling geraakt met een paar stevige vrouwen uit de steeg, die op den dag van ‘'n begraffenis’ zijn kennelijken staat scherp afkeuren.

- Zoo'n nathals! roept een.

- Zoo'n vette vaatdoek! gilt een andere, en: - Misselijke kerel, wat wou jij nou eigelijk? vraagt dreigend een derde, haar gebalde vuist onder zijn neus duwend.

- Heb jij de ouwe stumperd, die daar wordt weggebracht niet

genoeg getemteerd bij d'r leve; wou jij d'r nou nog in d'r doodkist de duvel injage? Je most 't mijn niet geleverd hebbe, om me in m'n negotie te benadeele, ik had je je leelijke rooie sik uit je kin getrokke, vieze pimpelneus!

- Als je niks a-anders heb, ka-an je wel inrukke....!

- Wel ja - inrukke? Kommedeer je hond en blaf zelf!

- Berbertje heit door jou toedoen de tering gekrege!

- D'r man had je dood motte gooien van de trappe!

- Daar was de stakker niet compabel meer voor en dat's jammer genoeg geweest!

- Jullie bi-int dames... hik! da-âames... Apoeh! fijne da-âames!

- Nee, ongemanierde hinkeldepink, wij zijn geen da-aames, wij zijn maar gewone burgervrouwen, maar wij benne geen brooddieve, geen huichelkatte! schreeuwt een der vrouwen, zich langzamerhand opwindend: - Wij gunne ieder mens z'n stukkie brood, maar jij niet, miserabele manke kniplap. Zoo'n oog heit je scháar! Lappedief!

- Niet schelde, hoor! - nie-iet schelde, anders zal ik jelui anklage, roept de kleermaker tegen een vensterkozijn leunend en met vooruitgestoken vinger herhaalt hij: - Anklaze bij de pelisie....

- O, hé! Trijn, kijk 'm daar staan, hij staat scheef van nuchterheid, hé! hé! Hij wil ons anklage! - Kijk hij! Nee man, wij schelde je niet uit, daar benne we veels te netjes voor, niet waar?

- Wis en waarachtig! En 't zou zonde van de woorden weze! roept Trijn de vischvrouw, die schuin over de kamer van Oome Daan een kelder bewoond.

- Ik kan met een woord van waarheid getuige, wat 'n leelijke brooddief je bent. Ja, mensche, kijk 'm maar reis an, die kromme lampoot met z'n rooie hanekuif. Die ouwe, goeie Berbertje, die ze nou eer aandoen, heit ie getreiterd, dat 't bloed er naar d'r keel gevloge is, dat ze een bloedspuwing kreeg.

- Dat lieg je... a-als 'n dief!

- 'n Dief? Jij bent een dief! - al kenne ze je niet op 't rooie dorp plakke. toch een dief! - en hnar vlakke handen bij elk woord hard op elkander kletsend, herhaalt de vischvrouw: - Een dief - pats! Een lappedief - pats! - Een eerdief - pats! - Een brooddief - pats! Een gauwdief - pats! Een.... haar stem slaat over als ze nog eens ‘lappedief!’ schreeuwt:

- Hou je nog niet op? - laat me d'r door, fasoenlijke visch-da-âame!

Dat ironische ‘dame’ maakt de vrouw woedend en in één adem doorratelend, met haar omvangrijk lichaam den mageren kleermaker telkens den weg versperrend, roept ze tot groot vermaak van de met open monden en ooren toeziende en voortdurend aangroeiende menigte menschen: - Kijk 'm reis goed in z'n sproetebakkes, zie je wel wat 'n rooie neus ie heit.... dat's alleen van wegens dàt - zij brengt met één wip de hand aan den mond - en z'n rooie vuurbolletje mag jelui nou ook eris zien.... 's mans hoed vliegt eensklaps achterover af - dat's nou de klêermaker Visser, bijgenaamd Haantjepik - Graantjepik! moste ze 'm noeme... die heit ván Oome Daan stiekum de kunst afgekeke van 't borsteltjes make. En plotseling haar harde

vinnige, krijschende stem een zoeter klank gevend, terwijl zij een vriendelijk pruimenmondje zet, hoont zij: - Is 't niet zoo, lievert? Hei jij niet grappies verteld an de ouwe man, terwijl ie werkte! Hei je 'm niet dage lang gezelschap gehouwe, m'n hondje, om te wete wie z'n klantjes waren! En hei je 'm niet onderkrope, lieveling! toen je alles wist? Zeg, Engel! spreek nou eris een spreekie? Ze woue je bij de kleermakerij niet meer hebbe, hè? omdat je geen bitter of jenever lust. Nietwaar harteboutje, je drinkt alléén saliemelk - kijk mense! hij heit de hik al van de saliemelk. - Och heere, 't lieve snoepertje ruikt riëel naar de salie! Kom hier, hartlap, dan zal ik je effetjes gromme! en met haar breede rechterhand maakt Trijntje een snelle beweging alsof ze visch schoonmaakte.

De kleêrmaker is woedend, maar durft niet anders doen dan met een ver uitgestoken tong een afschuwelijk leelijk gezicht tegen Trijntje trekken en spottend buigen, zóo diep dat hij werk heeft om zich staande te houden.

't Publiek vermaakt zich kostelijk.

- 't Is zuiver een paskwil, je gaat 'r niet voor naar de komedie, lacht juffrouw Alofsen met hooge stem en de groenboer brult in diepe bastonen:

- Ho, ho! ho! je mot maar met Trijn beginne dan ben je.... groote goedheid! wat's dat nou, daar benne me kippe los! - Akiss! Vort! vort! schreeuwt hij, de steeg inloopend, tot een nijdig keffenden keeshond, die een aantal angstig fladderende en kakelende kippen het straatje doorjaagt, langs en tusschen de beenen der kijvende menschen heen.

Een gejuich gaat nu en dan op, als de hond herhaaldelijk een aanval doet op de spillebeenen van den kleêrmaker, die angstig trappend en schoppend moeite doet om het evenwicht te bewaren en zijn kwelgeest voorbij te komen, maar telkens met kracht terug wordt gedrukt tegen den muur of in een deuropening, waaruit dan onmiddelijk ettelijke handen en voeten te voorschijn komen, die hem hevig bestoken.

- Ik zal 't jelui wel betrekke, schorremorrie.... Vort, hond, vort!.... en jou zal 'k wel vinde.... fijne vischda-âme!.... die zóó doet - de man houdt zijn duim en vinger voor den mond en blaast er langs heen - zoo! in de schellevis, hè? Dan denk je visch te hebbe en je heb.... ha! ha! ha! haar onschuldige aasempie... nietwaar, visch-engel?

Dat is te veel voor moeder Trijntje's geduld: zij wordt vuurrood in 't gezicht, pakt met snellen greep Haantjepik stevig beet, duwt hem een eind vooruit en schuift hem onder 't gejuich der kijkers voor zich heen, de steeg door, bij elken pas een hartig woortje voegend:

- Schelde zal ik niet, m'n schatteboutje, daar is Trijntje Remmers veels te voorzichtig en te fesoenlijk voor - maar zulke nette mense als jij, zet ze de steeg uit. - Vooruit dan m'n lekkertje! Toe! nog'n stappie, diefie van m'n nachtrust; Kom, we benne d'r haast, snoepertje! - en aan den hoek gekomen geeft zij Haantjepik een geweldigen zet vooruit, zoodat hij struikelt en voorover tegen een stoepleuning valt.

- Kijk! dat's jammer, - Allo! pak'm, Kees! akiss pakze! .... Valje,

m'n knipperdolletje!... Och, heere-jeetje! z'n neusie bloeit 'n beetje... maar eensklaps kalmer en ernstiger wordend, zegt ze: - dat's bloed voor bloed, dat heb je aan Berbertje verdiend, valsche hond!

De kleermaker krabbelt zoo gauw hij kan weer op en als hij de ruime gracht vóór zich ziet en achter zich den nijdig blaffende hond, de lachende, joelende en scheldende menschen hoort, kiest hij vloekend en zwaaiend het hazenpad.

- Onderkruiper! leelijke rooie Haantjepik! - jij kan toch geen goeie borsteltjes make, zoo als Oome Daan! roept Trijn hem sarrend na: - Al ben je ook nog zoo goedkoop, ze deuge niet... ze deu-eugen niet!

II.

Berbertje was begraven, keurig netjes en statig. De buren, die meè waren geweest, verklaarden eenparig, ‘dat alles buitengewoon rejaal en heerlijk was afgeloopen,’ en de hokkebaas1) had, thuis komend, tegen zijn vrouw gezegd: ‘Oome Daan was meer dan kapot, toen ie bij 't graf stond, de anspreker werkte netjes en rikkemedabel en ik werd er zoo beroerd van, dat ik nou wel een tikkie klare zou luste - sjonges! sjonges! wat is 't leven toch?

En Oome Daan zat, toen de vrienden waren vertrokken, alleen op de kleine voorkamer, waar alles hem van Berbertje sprak. Een paar gedienstige buurvrouwen hadden, gedurende zijn afwezigheid, de bedstede waarin zijn vrouw gestorven en afgelegd was, gelucht, 't bed weer opgemaakt en de groen saaien gordijnen half opengeschoven, zoodat hij zien kon, dat zij alles in orde hadden gebracht. Over een stoel hingen nog wat kleeren van zijn vrouw; hij nam die werktuigelijk op, vouwde ze samen en borg ze in de ouderwetsche, dikbuikige latafel, die naast den schoorsteen stond. In zijn lakenschen jas, met den nieuwen hoogen hoed nog op 't hoofd, bleef hij zitten in den grooten rieten stoel, dien Berbertje hem op zijn laatsten verjaardag had vereerd. Lang zat hij zoo, met strakke droge oogen rondziende in het kleine vertrek.

't Werd reeds duister in de smalle steeg en alleen door de kleine ruitjes van het werkhokje, ter zijde achter de kamer, scheen nog een enkele zonnestraal tusschen de naburige hooge daken heen, roodachtig tintelend over de glimmende bundels koperdraad op zijn werktafel.

Boven aan de zolderbalken gespijkerd, hingen de nuchtere kalfstaarten, waarvan hij het haar gebruikte voor de kleine pijpenschoonmakers, die niemand dan hij - 't was zijn specialiteit - zóó dun en fijn wist te maken. 't Scheidend zonlicht gleed er over, de zijdeachtige haarpluimpjes zwakjes kleurend en in den tocht, die door een gebroken ruit binnen kwam, zwiepten ze langzaam tegen elkander en langs de stokjes, de koestaarten en strengen plantenhaar, die er naast hingen. Zachtkens heen en wêer bewogen, schenen ze, ritselend met zwak geluid, te fluisteren tot Oome Daan, zoodat hij nu en dan moest op-

kijken en zuchten. Hij had zijn hoed, die hem begon te knellen, afgezet en zat nu met het hoofd in beide handen, de ellebogen op tafel steunend, droevig voor zich uit te staren zonder te zien.

Zijn diepliggende, roode oogen vulden zich met dikke tranen, die, langzaam over zijn bruine wangen afdruppelend, zwarte vlekken maakten op het mooie roode tafelkleedje, waarop Berbertje altijd zoo zuinig was geweest. Hij lette er niet op, hij zag zelfs de natte, kleverige kringen niet van de glaasjes, waarin hij aan de vrienden portwijn had geschonken van een gulden de flesch, en de sigareneindjes en hier en daar gemorste hoopjes asch, trokken zijn aandacht niet.

De laatste eer had hij aan zijn vrouw bewezen - volkomen goed en waardig naar zijn meening. Zij zou er over tevreden zijn, als zij het wist en in zich zelf zei hij: Arme goeie ouwe stumperd, nou heb je rust! hij schokte eensklaps zenuwachtig op: - Hè! 't is net of ik 'r nog hoorde hoesten. Och, neen! ze is uit d'r lijen. Zij zal 't nou beter hebben dan ik.... want ik blijf alleen - en wat zal ik alleen doen op de wereld?

Zijn hoofd zakte voorover op tafel, bewoog zich heen en weer over de saamgelegde armen en het trillend op en neer gaan van zijn geheele lichaam toonde, dat Oome Daan stil, met heete tranen, zijn Berbertje beweende.

't Was ook zoo'n goeie beste vrouw voor hem geweest; al was zij ‘niet schoon van wezen, niet liefelijk van gestalte’ zooals hij zelf menigmaal tegen anderen zei. Maar zij kon het immers niet helpen, dat een ruwe, driftige vader haar, toen zij nog maar een klein meisje was, ‘een ongelukkige gooi had gegeven.’ En dat zij ‘zwaar de pokken had gehad’ was evenmin haar eigen schuld; zij had ze overgenomen bij het verplegen van twee broertjes, die er aan gestorven waren.

Zij was klein, nietig en leelijk, maar ze was goed. O! zoo goed, zoo hartelijk en zorgzaam voor haar Daniël, dien ze reeds kende toen hij nog soldaat was en waarmee zij eerlijk had verkeerd, totdat hij van dienst kwam. Hij was zes-en-twintig, zij bijna dertig, maar zoo'n paar jaartjes verschil hinderen niet. Daniël zei later dikwijls: - 't Was wel goed, want ze had daardoor een beetje meer wijsheid dan ik, zij heeft me fatsoenlijk en knap gehouwen. Ik was grondwerker van m'n ambacht en als zoodanig en als vrije jongen drink je allicht 'ris een borrel te veel, en eerlijk gesproken - ik kon destijds wel een emmer vol verdragen: maar toen ik getrouwd was, gebeurde dat niet meer. Berbertje had er zoo goed slag van, om je an je verstand te brengen, hoe je wezen moest. Ze had geen scherpe tong, ze sprak nooit venijnig met me, maar altijd zachtzinnig - en daarom kon ik 't van d'r velen, zie je? - Daan! kon ze dan zoo gemoedereerd zeggen: Vent, ik gun je vraag een borrel op z'n tijd, die komt 'n man toe, maar als je te veel drinkt, word ik vies van je, dan heb ik afgrijzen van je en laat je gewoon aan je lot over, dan kun je later met je dronken gezicht door de gaten in je sokken kijken en in 't varkerkot bivakkeeren en ik zal geen traan om je laten.’

Daardoor was Daniël Mellinga dan ook een man geworden, die ‘altijd bij z'n positieven was,’ die nooit zonder werk liep en bekend

stond als oppassend en vertrouwbaar. Van geboorte een Fries, maar in zijn jeugd reeds naar Drente gekomen en later in Groningerland, had hij afwisselend hier en daar in die Provinciën gewerkt, totdat hij bij een aannemer te Winschoten als ploegbaar een vaste betrekking vond, die hem jaren een goed stuk brood bezorgde. Kinderen hadden zij nooit gekregen. ‘Dat is door den Heere zeker niet voor ons weggelegd,’ zei Berbertje, stil berustend, na vele jaren van wachten en hopen en zij vond een vergoeding voor het gemis van eigen kinderen, door die van anderen te liefkozen, de verwennen en soms te bederven. Zij was een vrome vrouw en zocht haar troost in de Schrift, die zij op haar eigen wijze uitlegde en waarin zij haar man, die een onbegrensde vereering voor haar meerdere ontwikkeling had, in de rustige avonduren onderwees.

Daniël begreep wel niet heel veel van ‘de uitverkorenheid, de genade en de erfzonde,’ waarover zijn vrouw met zooveel stichting kon spreken, maar.... Berbertje zei dat 't zóó was en daarom zou 't wel zóó wezen. Hij vroeg of dacht niet verder en luisterde met kinderlijken eenvoud, bijna eerbiedig, naar 't geen zij hem voorlas of vertelde, terwijl hij zat te knutselen aan vogelkooien of borsteltjes, die hij uit ‘pure lief hebberij’ in de lange winteravonden maakte. Berbertje was trots op die eigenaardige vaardigheid van Daniël en als hij 't een of ander in haar oogen steeds ‘een fijn kunststuk,’ had gemaakt, liet zij dat met opgetogenheid aan buren en kennissen zien: - Dat heeft mijn man alleenig gemaakt! kon ze zoo innig tevreden zeggen; - hij heeft 't nooit geleerd, 't is alles eigen prakkesasie; ja, Daan is 'n man met 'n levendige geest. Stilzitten kan ie niet en wat z'n oogen zien, maken z'n handen.

Zóó leefden ze als een paar stille menschen voort, tevreden en zonder zorg, totdat Daniël op een avond doodsbleek en met een bloedende hoofdwond werd thuisgebracht, door een paar van de ‘jongens’ die hem bewusteloos op ‘het werk’ hadden vinden liggen. Hij had een toeval gehad, en toen de dokter hem nauwkeurig onderzocht, bleek het, dat hij aan een ernstige hartkwaal leed. Maanden lang bleef hij ziek en toen hij, eindelijk weer wat op streek gekomen, den dokter vroeg: ‘En wanneer kan ik nu weer te werk gaan’ luide het antwoord, stellig en onbarmhartig: ‘Nooit weer! - als je zwaar werk blijft doen, ben je over een paar jaren dood - maar wanneer je heel bedaard en kalm huiszittende bezigheden hebt, kun je daar honderd jaar bij worden.’

- Vrouw! zei Daniël droevig, - daar zitten we nu! ik ben niks meer waard, want ik voel dat dokter gelijk heeft. 'k Heb 't je nooit willen zeggen, maar ik had al diverse malen zware tikkings in 't hart en 't was me al vaker, of ik zóó als een oud karrepaard er bij neer zou vallen; ik voelde dat m'n vermogens uit m'n armen en beenen weggingen, ik kon soms geen gewoon belajen kruiwagen tillen.

Toen was Berbertje voor 't eerst van haar leven boos geworden op haar man en met trillende stem had ze gezegd: - En waarom heb je dan niet eerder gesproken? Ik heb je vaak genoeg gevraagd: Man, scheelt er wat an? je bent niet goed, en dan zei jij, dat 't maar kou

was. Daniël, je hebt tegen me gelogen en nou komt die leugen neer op je eigen hoofd - dat's Gods hand! - maar dadelijk was ze weer goed geworden, omdat zij zag hoe verslagen en treurig haar man met de handen onder 't hoofd en tranen in zijn ingezonken oogen haar aankeek, en toen zij hem hoorde zeggen: - Bebertje, vrouw! ik ben zoo beroerd, ik zal de kost niet meer voor je kunnen verdienen, klopte zij hem hartelijk op den schouder en troostte: - Kom, kom, Daaneman! 't Zal wel losloopen: nu moet je niet gaan huilen en kremieten als een jongen. Je hebt gewerkt zoo lang je hand wat vond om te doen en een luie dienstknecht ben je nooit geweest. Voor jou beschikt de Heer nu de nacht, dat je niet werken kan, die moet je dankbaar uit zijn hand aannemen, - maar God verlaat de zijnen niet. Hij zal wel brood geven, al zouden de raven 't ons brengen, want wij hebben hem gediend in eerbiedigheid, met hart en nieren, dat hebben we! Kom! hou je hoofd maar omhoog, gebrek zullen we niet lijden, dat voel ik zoo in m'n ziel inwendig!

En Berbertje's voorspelling was bewaarheid - ze waren altijd fatsoelijk en netjes rondgekomen, al hadden ze 't niet breed.

- Daan, vent! had zij opgeruimd gezegd, nou komt je al dat knutselen goed van pas, maak jij maar borsteltjes, dan zal ik ze gaan verkoopen - ik zal m'n praatje wel bij de menschen maken; iedereen heeft wel 'ris van die dingen noodig, voor pijpedoorstekers of lampenpoetsters of naaimachines; zorg jij maar dat je goed en mooi werk maakt, dan zorg ik voor klandisie.

Zóó was Berbertje koopvrouw geworden en met recht mocht zij later beweren: - ik heb zegen van den Heer gehad, want, al ging het in den eersten tijd niet vlot, al werd ze hier en daar afgesnauwd of als een bedelaarster behandeld, wanneer zij had aangescheld en haar beleefd: ‘Heeft de juffer ook borsteltjes noodig?’ liet hooren, toch kreeg zij langzamerhand een kleinen kring van klanten - maar te klein om voortdurend van te leven; zij teerden in.

Daarom verhuisde zij met haar man naar ‘de groote stad.’ Te Amsterdam zou zij een ruimer veld vinden voor haar werkzaamheid. - Daaneman! zet je nu maar schrap, lachte zij, nu zal 't er spannen want we gaan in 't groot handelen - dat loopen langs de partekliere huizen wordt me op 't lest te benauwd, ik heb te veel eergevoel, de menschen presenteeren je soms een dubbeltje als je maar heengaat - ik ga de winkels bezoeken en de Heer zal me verder bijstaan. En al spoedig was de koopvrouw in borsteltjes bekend, zóó bekend zelfs, dat zij voortdurend meer dan voldoende werk had voor Daniël, die hoe langer hoe beter en sneller begon te leveren.

Soms zaten ze 's morgens reeds om vier samen in 't kleine werkhokje achter de voorkamer. Hij draaide koperdraadjes in elkaar en zij schrapte de kalfstaartjes af, totdat het tijd werd om er op uit te gaan.

Dan bleef Oome Daan - zoo noemde al spoedig iedereen in de buurt hem, in navolging van de kinderen, die altijd vrijen toegang tot zijn werkplaatsje hadden - verder den geheelen dag alleen, en als 's avonds zijn vrouw weer thuis kwam, beredderde zij haar huishouden en gingen ze tevreden ter ruste, om den volgenden dag van voren af

aan hetzelfde leven te beginnen.

Zoo leefden zij voort, jaren lang, in één sleur, in één en dezelfde grauwe eentonigheid, die toch voor hen ‘'t geluk’ was, omdat zij niets meer aan het leven vroegen dan elkander, een stukje brood en een dak boven hun hoofd.

Niemand bemoeide zich met die twee stille menschen, die als verloren in het zenuwachtig gewoel, het onrustig dringen en drijven van de groote stad, zoo kalm voortvegeteerden.

- We hebben goed samen geleefd, zei Oome Daan op den dag van Berbertje's begrafenis, tot den water- en vuurbaas, die hem als overbuur nog wel eens bezocht had, - niewaar, buurman? dat kun jij getuigen. Wij hebben nooit een onvertogen woord gewisseld, dat durf ik voor m'n Opperwezen beweren op den jongsten dag en als m'n vrouw d'r dan bij komt, zal ze niets anders kunnen zeggen. We hadden niemand op de wereld dan mekaar en we hebben nooit behoefte aan anderen gehad. We zouen 't zoo nog jaren hebben kunnen volhouden, maar de Heer heeft 't anders gewild en die dronken kleêrmaker van hierboven is zijn werktuig geweest..... Laat ie uit m'n weg blijven, want ik kan 'm nooit vergeven, wat ie an m'n goeie, brave vrouw heeft gedaan.

't Was dan ook in waarheid voor die twee rustige, kalme menschen die niemand ooit een stroobreed in den weg legden, een vreeselijk geval geweest.

Berbertje was namelijk op een avond thuisgekomen, vroeger dan gewoonlijk, bleek en ontdaan. Zij was nauwelijks in de werkplaats, of ze riep met een stem, waarin ingehouden drift trilde: - Daan, nu wordt 't 'n mooie boel, die leelijke rooie Haantepik van twee hoog boven gooit roet in ons eten. Daar kom ik bij Smits in de Utrechtsche straat en ze nemen geen stuk meer van me, omdat die kromme snijer ze voor twee gulden 't gros levert. En dat is jouw eigen domme schuld. Heb ik je niet genoeg gewaarschuwd, om niet met die akelige, gemeene vent te spreken? Wij vrouwen hebben den naam dat we babbelen, maar jijlui mannen kletsen de wereld aan mekaar. Telkens kwam ie hier, om je zoogenaamd 'n beetje gezelschap te houwen, maar de valscherd deê 't alleen om je de kunst af te kijken. Nou heb je zelf een conkerrent gemaakt - in de Kalverstraat hebben ze ook al van hem gekocht!

- Kom, vrouw! antwoordde Daniël sussend, hij levert ze toch niet goed; 't is knoeiboel, 't is niets!

- Maar hij verkoopt een gulden goedkooper, dat's wél wat!

- Dan moeten wij in vredesnaam ook goedkooper leveren en nog wat meer maken.

- Nog meer! nog meer! maar Daniël, je moet toch ook slapen, man, en Zondags werk je ook al den heelen dag behalve de kerkbeurt.

Neen, 't is een doodsteek voor onze negotie. Zoo'n gemeene, onchristelijke, dronken kerel, die van God noch z'n gebod weet, doet ons zoo iets aan, foei! 't is om te huilen.... Uche.... Uche!

En Berbertje schoot eensklaps al schreiend in een hevige, benauwde hoestbui, die haar ademloos op een stoel deed neervallen.

Oome Daan klopte haar bezorgd op den rug, gaf haar wat drinken en vroeg: - Maar goeie, beste ziel, maak je nou niet zoo overstuur, kom bedaar? Hoest maar eerst eris uit. Heerink, Heerink! Stumpert wat heb je 't benauwd. Dat heb je op reis gekregen - van Friesland hierheen - waarom ben je ook met die beurtschipper weerom gekomen in zulk hondeweer? Je goed is nu nog niet droog, goeie ziel; je bent ook te zuinig; was maar met de spoor gekomen, dan had je niet in dat benauwde schip hoeven te zitten zoo nat als je was. Och Heere, Berbertje! wat hoest je. Wacht! 'k zal je hoofd vasthouden, zóó! nu wordt 't beter, hé?

Op dat oogenblik werd er aan de deur geklopt; geen van beiden hoorde het en eerst toen de roode puntige neus en de gele kinbaard van den kleêrmaker om 't hoekje zichtbaar werden, keek Berbertje op.

Nog even hoestte zij, scherp en hard, maar toen, door een plotselinge zenuwreactie, was de vlaag over en stond zij ineens vlak voor den buurman, die zoetsappig grijnzend vroeg: - Kom ik gelege, Oome Daan?

- Er uit, valsche brooddief! er uit! schreeuwde Berbertje, vaal van woede.

- Leelijke scheefnek! riep de kleermaker terug tredend en op 't portaal staande hoonde hij: - Mottige spons!

Daniël vloog op, hij wilde den man te lijf, maar zijn vrouw duwde hem onverhoeds terug in de kamer en sloot de deur af, terwijl zij hem toeriep: - Jij niet, goeie vent! - denk om je hartkwaal - ik zal die falsaris alléén wel bijlichten! -

Op 't portaal stond een vrouw met een emmer water, gereed om de trap te gaan schoonmaken. Verwonderd over 't ongewone rumoer en nieuwsgierig wat er toch wel te doen was bij haar buren, die kalme menschen van de eerste voorkamer, bleef zij met haar dweil in de hand luisterend afwachten.

- Wat wou jij van me, halve gedraaide? vroeg de kleermaker, zich brutaal en uitdagend voor Berbertje plaatsend.

- Dát! was 't korte antwoord en eer hij iets verder kon zeggen, rukte zij de natte dweil uit de handen der verbaasde buurvrouw en sloeg er hem een paar malen mee om de ooren, zoodat hij proestend en vloekend eenige treden aftuimelde.

Snel weer omhoog klimmend, hief hij woedend de hand tegen haar op, maar vóór hij kon toeslaan greep de buurvrouw, die ook een hekel aan hem had, haar emmer en met een grijnslachend: - Dáár Haantjepik, pak an! spoelde zij hem als 't ware de trappen af. In de kamer bonsde Daniël op de deur, zich meer en meer opwindend omdat hij, opgesloten, zijn vrouw niet helpen kon en toen hij hoorde hoe op de portaaltjes en de trap boven en beneden hem, de buren stonden te lachen en te schelden op den verloopen kleermaker, steeg zijn woede en schreeuwde hij: - 'k wil d'r uit, 'k zal 'm z'n nek omdraaien, laat m' er uit! Maar niemand stoorde zich aan zijn schreeuwen; men had genoeg te hooren en te zien, want Haantjepik stond druipnat op straat en gilde, met de vuisten naar Berbertje's venster dreigend: - Kom naar beneden, scheef serpent! Kom hier als je durft!

Dat hield Oome Daan niet uit; ziedend van woede schoof hij het raam op en greep, zonder eigenlijk te weten wàt, het eerste voorwerp dat onder zijn bereik stond - 't was de aschketel - en gooide dien den kleermaker naar 't hoofd.

Door 't brullend gelach, dat van buiten naar hem opklonk, kwam hij tot zich zelven en viel ademloos en hijgend op een stoel

Berbertje vond haar man, toen zij, zelf doodsbleek maar opgewonden en zenuwachtig lachend, weer binnenkwam, met beide handen tegen zijn hart gedrukt, blauwrood in 't gezicht, naar adem snakkend, zitten.

- Vrouw! bracht hij eindelijk met moeite uit, - je hadt me erbij moeten laten, dan had 'k 'm een rammeling.... O! die tikkings, die tikkings! - zijn oogen werden groot van benauwdheid - 't is of m'n hart m'n keel uit moet.... die vervloekte snijer.... God zal 'm....

- Stil, man! bezondig je niet; gauw! drinkt wat. Hier heb je water...

Daniël dronk klappertandend en bevend; door zijn eigen toestand merkte hij niet, hoe was-achtig bleek zijn vrouw er eensklaps uit zag, hoe diep haar oogen in de kassen weggezonken waren, hoe plotseling alle klank uit haar stem verdwenen was, toen zij, voortdurend hoestend, nogmaals zei: - Drink, Daniël, Uche Uche! we hebben ons.... een oordeel op den hals gehaald door zondige drift. De Heere heeft ons verlaten...

's Avonds zakte zij voor haar bedstede neer en kreeg een hevige bloedspuwing.

Die was voor Berbetje 't begin van 't einde. Nog ongeveer een half jaar hield zij zich, door haar buitengewoon krachtigen wil, op de been en bleef ‘de klantjes’ naloopen, maar toen moest zij het opgeven en zei ten laatste droevig: - Vent, ik kàn niet meer, ik voel 't nu duidelijk: ik ga dood. Och, dat spijt me zoo, voor jou, want je kunt je alléén niet te best redden. Wie zal nu de borsteltjes voor je verkoopen? Je bent een goeie werkezel, maar durf om bij de menschen te gaan heb je geen cent en toch zul je d'r nu zelf op uit moeten.... want je moet leven! Ik heb in de latafel een papier gelegd, daar staat de heele klandisie op, wat ieder krijgt en betaalt.... ga maar eerst naar de instrumentwinkel in de Kalverstraat, op 't hoekje, je weet wel, we zijn d'r een paar maal 's avonds samen geweest om werk te brengen. De juffrouw is zoo'n goed, vrindelijk mensch, ze heeft zulke minzame oogen; die kent je, die zal je wel blijven begunstigen, als je 't vraagt.

En toen Oome Daan met een brok in zijn keel vroeg:

- Och, vrouw! spreek zóó niet, je zal wel weer opkrabbelen, antwoordde zij kalm: - Neen man! 'k heb geen kracht meer en ik ben oud... de Heer strekt zijn hand al naar me uit!

Een poosje nog sukkelde zij voort. De dokter, volgens Daniël ‘een hartelijk, degelijk bestudeerd persoon, die de medicijnen niet spaarde’, deed wat hij kon, maar Berbertjes dagen waren geteld.

Zij, voor zich zelve, was ‘volkomen bereid’, maar ze tobde voortdurend over haar man.

- 'k Heb aan d'r gedaan wat ik vermocht, 'k ben niet van d'r bed weggeweest, zei hij vol innige droefheid tot de buren, toen ze hem hielpen, om haar ‘af te leggen.’

- Ze heeft d'r verpleging wel gehad, maar d'r longen waren weg en ze prakkeseerde te veel. Och! en toch altijd over mijn: - dat ik goed op mezelf moest passen, - dat 'k recht had op 't geriffermeerde ouwe mannenhuis, omdat ik destijds m'n kerkelijke arrestatie van lidmaatschap heb gekregen, dat ik 'r zoo zuinig mogelijk moest laten begraven, want dat 'r dan wat voor me zon overschieten van 't fons... en dat ik moest blijven leven, zooals ik deê, zonder drank. Daar had ze 't onophoudelijk over; een paar uur vóór d'r overlijden zei ze nog: - beloof me dat nou? Geen druppel, hoor! dat ging zoo tusschen 't hoesten en opgeven door - ik ken je, als ik er niet meer ben, ga je er allicht weer toe over uit eenzelvigheid en als je 't dée, dan zou 'k geen rust hebben in m'n graf, want ik zou 't weten, vent... en we zouen mekaar nooit weêrom zien, want de Schrift zegt: Wijnzuipers zullen 't Koningrijk der Hemelen niet beërven... en jenever is zoo'n boel erger!

Ik troostte d'r zooveel ik kon en zei: - En ik lust ze niet eens meer! Wees jij maar gerust, goeie ouwe stumperd, ik heb immers altijd naar je geluisterd, omdat je zoo'n braaf wijf voor me bent geweest.

Toen zei ze: - Goed, goed! d'r oogen glommen nog eventjes, ze lachte tegen me en gaf een zoen op m'n handen, die ze vasthield... en toen hoorde ik ineens een harden snik... en toen... Och, Jezus! - toen was ze dood!

................................

................................

En nu was zij al een poos begraven!

Oome Daan kon 't zich bijna niet voorstellen; 't was hem telkens alsof hij haar nog hoorde, alsof hij haar goedig, oud gezicht weer eensklaps voor zich zou zien. 't Ging zijn begrip te boven dat hij, de sukkelende man met een hartkwaal, nog leefde en dat zij, altijd zoo kras en flink, reeds gestorven was.

Iederen dag gevoelde hij dieper, dat hij alles verloren had en met iederen dag werd hij stiller en treuriger. De belangstelling der buren hinderde hem nu; hun banaal gepraat maakte hem boos en de kinderen, die ‘Oome Daan wilden komen gezelschap houden,’ joeg hij knorrig weg. Hij sloot zich op - en bleef alléén in het kamertje, dat hij elf jaren lang met zijn Berbertje had gedeeld.

En in de buurt zei men: - Oome Daan raakt totaal op - hij wordt suf!

III.

De eigenares van den instrumentwinkel in de Kalverstraat was reeds den geheelen morgen, van zeven uur af, druk in de weer geweest, om de halfjaarlijkschen inventaris op te maken. Met den bediende, die lange jaren het vertrouwen van haar echtgenoot bezeten had, dreef zij, na diens overlijden, de zaken en hield de van ouds bekende firma in stand en in eere. Haar magazijn was wel niet het grootste, maar zeker het meest bekende der stad en stond als buitengewoon solide en degelijk aangeschreven.

Zij was een bedaarde, goedhartige, maar flinke, doortastende vrouw, die uit eigen oogen zag en de handen uit de mouwen stak waar dat noodig was. Zoo had ze nu zelf al de kasten, laden en doozen geïnspecteerd om zich te overtuigen, dat geen der kostbare chirurgische instrumenten een vlekje van roest of 't weêr vertoonde en dat elk artikel, wat zij voorhanden had, volkomen onberispelijk kon worden afgeleverd.

Met een groot, wit linnen boezelaar en voorspelder over haar nette, zwarte japon, was zij bezig om een doos vol pince-nez na te zien en met een zeemleêren lapje alle monturen en glazen voorzichtig af te poetsen; haar bediende stond op een trapje en rangschikte boven in een der groote winkelkasten verschillende artikelen, die minder dikwijls gevraagd werden en floot tusschen de tanden door, de melodie na van een groot draaiorgel dat, erg luid en hard, vlak voor de deur speelde.

- D'r mag wel een stukje kamfer in deze doos worden gedaan, zei ze, even omziende naar den bediende, die door 't rumoerige spel haar niet verstond en zachtjes verder floot.

- Versta je me niet Brandsen?

Wablieft u?

- De kamfer hierin is verteerd...... Hè! die ellendige orgels, je kunt je eigen woorden niet verstaan - 't is een bezoeking, 's morgens om elf uur al, foei!.... en meteen schude zij heftig haar hoofd tegen een man, door de glazen winkeldeur naar binnen keek. - Neen! man - ik geef niet aan orgeldraaiers; jelui hinderen me meer dan me lief is.

Zij hervatte haar werk, 't orgel speelde verder.

- Neen! neen! schudde zij nogmaals, ga maar gerust heen!.... en zij zag, dat de man buiten, na eenige oogenblikken te hebben ingekeken aarzelend zijn hand op den deurknop lei, riep zei, min of meer ongeduldig: - Toe, Brandsen, stuur jij dien man eens weg en zeg hem ééns en voorgoed, dat ik niemendal geef - 't is een schandaal tegenwoordig, 't eene orgel is pas weg of 't andere komt je opnieuw vervelen.....

Brandsen ging naar de deur, maar zoodra hij den man zag, riep hij verwonderd, zich half omwendend:

- 't Is geen orgeldraaier, Mevrouw - 't is Oome Daan!

- Oome Daan? vroeg zij, trachtend zich te herinneren.

- Och, U weet wel, de man van Berbertje, die vrouw met dien scheeven hals, waarvan U vroeger altijd de fijne borsteltjes kocht.

- O! jawel, nu weet ik 't weer; die twee oudjes, die een paar malen 's avonds hier waren.... Gunst! leeft die man nog?

- Dat ziet U.... binnen laten?

- We hebben die dingen al zoo lang van anderen, Brandsen.

- Ja, maar hij maakte ze altijd oneindig veel beter - ik heb een jaar of anderhalf geleden nog 't restantje wat ie had van hem gekocht. Hij woonde toen ergens bij de Bierkaai in een steegje - daarvan weet ik dat ze 'm Oome Daan noemen - 'k heb toen nog lang naar 'm loopen zoeken; ik wil in alle geval z'n adres wel hebben.

- Laat 'm dan maar even binnen.

Brandsen opende de deur, waarvoor oome Daan geduldig was blij-

ven staan wachten. Toen hij binnenkwam, nam hij zijn pet af en hield die verlegen in beide handen. Hij zag er zeer verouderd en armelijk uit!

Zijn beenig, grof besneden gezicht was vaalbleek, zijn oogen stonden dof, de plompe neus scheen nog dikker dan anders en om zijn mond, kin en wangen woekerden de verwarde stoppels van een opgeschoren, grijzen baard. Over zijn gestreept boezeroen met lagen halsboord, en ouden, zwarten slipdas, hing los een groenige, bijna tot op den draad versleten, duffelsche jas en een bruine pilow-broek, met veel rafelige franje onder aan de pijpen, viel sopperig over zijn afgedragen schoenen.

Met een medelijdenden blik zag de bediende hem aan en zei: - Wel, wel! Oome Daan, leef je nog?

- Om je te dienen, meneer! antwoorde hij met een zucht.

- En wat kom je doen?

Verlegen draaide hij met zijn pet en vroeg: - Heeft de juffrouw geen borsteltjes meer noodig?

- M'n goeie man, we hebben ze al een heelen tijd van een ander genomen, omdat....

- Omdat Berbertje niet meer kwam, viel hij, eensklaps moed vattend in. - Och, ja! de juffrouw zal zich háár beter rappeleeren dan mijn... 't was zoo'n goeie vrouw voor me... ik heb zoo alles met 'r verloren... zij deê eigenlijk de heele negotie...

- Ja 'k heb jaren lang van d'r gekocht - ze is je ontvallen, hè?

- Ja, juffrouw, al bijna drie jaar is nu dood.

- Och, Heere, al zoo lang... en waarom ben jij zoo'n tijd weggebleve?.... hm! ik dacht eigenlijk dat jij ook.... de juffrouw bedacht zich eensklaps en zag met haar vriendelijke bruine oogen meewarig naar den kleinen, armoedigen man, die, met starenden blik voor zich uit ziende, zachtjes aanvulde: - dat ik ook dood was - God gaf 't - 'k heb toch niets meer op de wereld!

- En maak je nog borsteltjes? vroeg de bediende.

- N-neen! maar hm! - ik zou ze wel graag weer willen gaan maken.

Hij haalde diep adem en zei: - 'k doe op 't oogenblik niemendal - - en met een snellen, schuwen blik om zich heen: - Och, u durf ik 't wel zeggen, ik zit in 't werkhuis, weet u?

't Is niet door slechtigheid, maar zuiver uit armoed en ellende....

- Hoe kom je dááraan, Oome Daan?

- Och! hij trok min of meer onverschillig de schouders op - ik heb geprobeerd of ik 't rooien kon zonder haar - maar 't ging niet en toen kon 't me niet mee schelen waar ik was - maar 't is niet uit te houwen.

- Heb je 't er dan zoo slecht?

- God bewaar me, dat ik zoo iets zeggen zal, maar.... d'r zit schorremorrie; menschen die niet van mijn soort bennen; ze nemen me d'r voortdurend in de maling.

- Kom en waarvoor?

- Och! omdat ze geen hart in d'r lijf hebben - 't is door den bank uitschot en repalje wat daar is - ze kunnen niet begrijpen dat 'n

mensch vaak over zijn dooie vrouw praat - en ik doe 't toch niet om haarlui te vervelen, 't komt zoo vanzelf. Ik ben waarachtig geen mensch meer sedert ik d'r kwijt ben - ik mis d'r nog alle dagen....

Hij zuchtte een paar malen diep en streek met zijn beenige, bruinige rechterhand over de pet, die hij in de andere vasthield - 't Was zoo'n zorgzame vrouw voor me; deze pet - hij hield haar op zijn vlakke hand den bediende voor - heeft ze nog heelemaal zelf voor me gemaakt, hij begint me nou ook al te verlaten, overal slijt ie. Eerst was 't een Zondagsche broek, toen kwam er een vest van en toen deze pet; in de klep zit nog een stuk leer van d'r eigen pantoffel. Ja 't was een mirakel! zij maakte zoo gezeid alles van niemendal. Als je zoo'n goeie vijf-en-dertig jaar samen rond hebt gescharreld, valt 't zoo hard om alleen over te blijven.

Dat willen die lui in 't werkhuis maar niet begrijpen en daarom praat ik nooit met haarlui over Berbertje; ik hou me zooveel mogelijk ampart. Ze kijken me ân als een wonderdier, omdat ze d'r eigen maar niet kunnen voorstellen, dat 'r nog getrouwde menschen bennen, die van mekaar houwen - en 't huwelijk is toch een van God verordineerde zaak, niet waar?

- Ja, ja zeker Oome Daan! was 't vriendelijke antwoord van de juffrouw, die een oogenblik aan haar eigen goeden overleden man dacht.

- Juistement, 't is maar de kwestie of je 't met mekanderen heb kunnen vinden. Afijn! mijn vrouw was dan al 'n buitengewoon mensch, zoo'n geestige, goeie ziel!

- Wat zeg je, was je vrouw zoo grappig!

- Grappig? Och Heere nee, dat lei niet in d'r natuur, ze was wel altijd opgeruimd, in één humeur, maar ik bedoel dat 't zoo'n geestbare vrouw voor 'n man was; iemand die de courage in je hield, ziet u?

- O, zoo! Jawel, nu begrijp ik je, glimlachte ‘de juffrouw.’

- Zoolang zij bij me was ging alles goed, maar nou!.... hij zag vluchtig den winkel rond en zèi: - ik zou u zoo graag weer bedienen, maar 'k heb geen cent.... ik kan niks inkoopen en 'k zou 't toch ook een paar weken moeten kunnen uitzingen, tot ik vooraad had, want m'n borsteltjes kan ik niet eten, al zou je ze stoven met boter.... en vlug zou 't eerst ook niet weer gaan, m'n vingers worden al wat stijver! en Oome Daan stak zijn grove bruine hand vooruit.

- Heb je vroeger gevaren? vroeg de juffrouw,’ omdat zij een blauw ankertje op zijn harigen handrug opmerkte.

- Zeker omdat m'n handen zoo bruin zijn hè? en m'n gezicht ook. Neen! dat komt omdat ik, toen 'k nog grondwerker was, altijd studdie door in de barre zon werkte - die knauwt je nog 't meest... och neen! 'k ben op mijn lijf verders als een lelie.... behalve m'n borst.... wil de juffrouw 't 'reis zien?

‘De juffrouw’ zei droogjes: - dankje wel! en de bediende draaide zich een oogenblik om.

- En hoeveel zal je wel noodig hebben?

- Een gulden of vijftien, juffrouw.

- Zoo! - hm! en hoe wou je die terug geven?

- 'k Wil ze graag inverdienen.

- En zou je daarmee geholpen zijn?

- Als 't God blieft, ja! - ik moet weer aan de slag; daar in dat Werkhuis malengeren kan ik niet langer - ik gruw d'r van. - Nou heb ik wel is waar eten, drinken, goeie ligging een onderdak... maar dat gezelschap. Boeh! en.... ik mis m'n vrijigheid!.... 't Is goed dat mijn vrouw niet weet hoe ellendig ik er nou tusschen zit.... Hij bleef zwijgend voor zich zien.

- Maar Oome Daan, hoe ben je dan zóó achteruit geraakt?

- Van zelf, zoo van lieverlede; toen m'n Berbertje dood was, zat ik moêrzalig alleen - O, God, dat was zóó droevig, dat kan ik de juffrouw niet vertellen, dat moet 'n mensch inwendig voelen.... maar och! 'k verveel u misschien met m'n gelamenteer?

- Wel neen! ik begrijp 't volkomen, ga je gang maar.

- O! dank u wel! - hij glimlachte flauwtjes. - 't Is voor iemand van uw stiek anders niet makkelijk te begrijpen; U weet niet wat 't is, niks niemendal op de wereld te hebben dan je verdriet... dat's niet uit te houwen voor een gewoon mensch! Ik had geen lust meer om borsteltjes te maken; 't kon me niks schelen of ik at of niet; 'k lei alle dagen lang in m'n bedstede en ik moest huilen, al maar huilen, totdat ik niet meer huilen kon....

- En kwamen de buren niet eens naar je kijken?

- Och jawel, maar 't was me ook al onverschillig - ik werd net als een wezenloos mensch; ze brachten me koffie en brood, soms een pannetje eten, maar ik roerde d'r meestal niet an. Ze kwamen me beklagen, d'rlui gezanik maakte me wee - ze stuurden d'r kinderen voor een variatie, ze hinderen me, ik joeg ze weg. 'k Was nog maar 't liefst alleen....

- Dat kan ik me best begrijpen.

- Nietwaar? de juffrouw voelt dat wel. Zijlui niet! Ze werden kwaad en zeien: Oome Daan, je wordt een ouwe sok, een suffert! Allo! ga d'r is uit, je vrouw komt toch niet weerom, al sjagrineer je je eigen dood.

Toen kwam m'n overbuurman, de hokkebaas, die wou me meenemen als commesaal, bij 'm in de kost, maar ik moest d'r niks van hebben. Zijn vrouw en hij pakken 'm allebei om 't hardst - en ik drink ze nooit! Zij spikkeleerden alleen op m'n nette inboeltje, want ik had alles fijn-compleet, een mooie gladhouten latafel, een magonie schuiftafel, een kookfornuis, een klok, een puik bed, verscheien stoelen, afijn alles naar den aard... en bij haarlui? Geen blind paar kon d'r schade doen. Zóóveel benul had ik nog wel om dat in te zien. Ik begon ten langen leste m'n koperdraadjes, die ik nog had, op te werken en de staartjes die er nog hingen. Ik dacht, door te werken zou 'k soelaas vinden maar 't lukte niet - ik was te beroerd juffrouw! - 't ging met horten en stooten... 't wou niet meer vlotten. Wat we op de spaarbank hadden gezet teerde ik op - dat hield ik stiekum voor de buren, want als ze geweten hadden, dat ik nog 'n paar centjes bezat, zouën ze me nog minder rust hebben gelaten. 'k Heb er lang van geleefd, want och: 'k had zoo'n bitter beetje noodig. 'n Stukkie brood,

'n beetje koffie kost niet veel en om warm eten gaf ik niet meer... O! Berbertje had nog zoo gespaard, zonder dat 'k 't wist. Vier boekjes vond ik in de latafel. Zij had ze, nog in d'r ziekte zelfs, centje bij centje gemaakt, die goeie, ouwe ziel!

- Maar eindelijk was alles op! Nou moet je wel aan den loop met je borsteltjes, dacht ik, want ik wou m'n huisboel niet aanspreken. Weet u? 't Was me net als of overal nog wat van Berbertje ingebleven was, ik kon d'r niet van scheien... maar 'n mensch moet toch eten, hé?

- Afijn! op 'n goeien dag ging ik er dan op uit, maar 'k liep als een verwezen mensch. Alles was me zoo vreemd - ik was in geen elf jaar de stad in geweest - ik kende de straten haast niet meer. M'n hoofd liep om van de drukte ik werd er duizelig van en de tikkings - ik heb 'n hartkwaal weet u - kwamen weerom; 'k moest telkens op een stoep gaan zitten rusten.

- 't Eerst ben ik bij u geweest, maar u kon toen niets gebruiken - later is meneer uw bediende toch zelf bij me gekomen. En toen ik in de andere winkels kwam, die zij voor me had opgeschreven, keken de menschen me zoo raar an en begonnen te lachen. Man! zeien ze, waar kom jij vandaan? wat zie je d'r mal uit! Ik had door al m'n narigheid vergeten m'n goeie goed an te trekken, 'k liep zoo gezeid op 'n schoen en 'n slof. Ze wouen niet koopen, want ze waren al lang voorzien door 'n konkerrent - omdat ze net als u dachten, dat ik dood was en geen borsteltjes meer maakte.

- Wil de juffrouw wel gelooven dat ik toen eerst merkte, dat ik bijna een heel jaar lang van die spaarboekjes had geleefd, zonder dat ik er eigenlijk benul van had?

- Overal stootte ik m'n hoofd; ze smeten de deur voor m'n neus dicht - ze hoorden me niet an - of als ik zei: ik ben de man van Berbertje... lieten ze me niet uitspreken, maar tikten vóór op d'r hoofd! zóó! Sommige winkels waren d'r niet eens meer; zoo bijvoorbeeld had Berbertje een naaimachinewinkel voor me opgeschreven in de Vijzelstraat en toen ik er kwam, vond ik op dat nummer een melkhuis - die andere menschen waren d'r al zes maanden uit!

- Och, Heerink! wat vond ik dat alles benauwd; ik heb geen astrantigheid genoeg, ik kan niet verkoopen... 'k dankte onze lieve Heer als 'k weer eenzaam op m'n kamertje zat - en 't loopen viel me ook zwaar! 'k Word een dagje ouwer...

- Hoe oud ben je nu?

- Acht en zestig, maar 'k zie d'r ouwer uit, dat weet ik wel, dat komt door 't sagrijn en de ellende.

- Arme man! zei de juffrouw, en toen: - Wil je niet even gaan zitten?

- Nou, juffrouw, om je de waarheid te zeggen graag, m'n beenen voel ik haast niet meer....

De bediende gaf hem een stoel; hij nam voorzichtig op een der hoeken plaats en veegde met een gescheurden roodbonten zakdoek zijn voorhoofd af.

- 'k Ben 'n beetje warm geworden door 't praten, zei hij als ter verontschuldiging en toen de bediende medelijdend vroeg: - Oome Daan hoe heb je zoo'n leven uitgehouden, antwoordde hij, 't hoofd

langzaam knikkend voorover buigend, met half gesloten oogleden; - 't was ook meer dan triestig meneer, maar d'r was niks aan te veranderen.... en nou ben ik heelemaal op.

- Heb je je inboedel dan toch verteerd?

- Ik moest wel, juffrouw! - En dan raakte ik ook veel kwijt door nieuwe buren, de ouwe die me kenden waren zoo den een na den anderen verhuisd en van die vreempies heeft die me van een stukkie afgeholpen, die van een stukkie, en die weer van een ander stukkie - 't waren net raven. Ze steelden 't onder m'n handen weg, ze leenden me m'n huisraad af en ze kochten 't van me zonder te betalen, maar och! alles was me dood onverschillig; als ik honger had gaf ik den boel maar weg voor 'n happie eten of voor 't geen ze boojen!

- En was d'r dan niemand die je een beetje hielp?

- Hm! ja! Zoo lang m'n boeltje nog goed bij mekaar was, wèl. Toen was er onder anderen een weduwvrouw, die achter boven me was komen te wonen; zij won me met geweld helpen en goeie raad geven. Bijna ieder dag had ik last van dat mensch. - Dàn kwam ze 'ris bij me opredderen, dàn weer wou ze schoonmaken of eten voor me koken, maar eigenlijk wou ze 'reis kijken wat ik nog wel had, snapt u? En toen ze zag dat Oome Daan nog knap in z'n spulletjes zat, begon ze mienes tegen me te maken.

- Mienes, wat bedoel je daarmêe?

- Nou, ze zei dat 'n man alléén zoo gezeid geen leven heeft, en dat 'n vrouw alléén ook maar 'n onding is, en dat ik nog zoo knap van lijf en leden was, en dat ik bekend stond als 'n goed, nuchter manspersoon voor 'n vrouw, en dat zij zoo'n handzame vrouw voor 'n weeuwenaar was, dat ze zoo zuinig huishouwen kon en meer van die parlementasies, hè?

‘De juffrouw’ en de bediende zagen elkander even met een blik van vroolijke verstandhouding aan, toen keken ze samen naar Oome Daan, die zijn schouders ophalend, min of meer guitig met zijn linkeroog knipte en zij schoten tegelijk in een lach, toen hij doodleuk zei: - Kortom! juffrouw, ze had zooveel als zinnigheid in me....

- Ha! ha! ha! ha!.... neem me niet kwalijk, Oome Daan! maar....

- Wel neen! lacht u maar gerust, - ik moet er nu zelvers ook om lachen, maar toentijds werd ik valsch en zei: - Ben je gek, dikke mogol, wat verbeeld jij je wel, oud gedierte! Denk je misschien dat ik voor jou borsteltjes zal gaan zitten maken. An me nooit niet, hoor! Ik heb een goeie beste vrouw naar 't kerkhof gebracht en die zal ik niet in d'r graf verschimpeeren door me met jou in te laten.... Bij een arm heb 'k 'r m'n kamer afgezet.... Zoo'n malloot! Ze deê 't alleen omdat ze zag, dat ik nog 'n paar centjes en m'n meubeltjes had; als ik heelemaal ontbloot was geweest, zou ze me wel links hebben laten liggen....

De juffrouw lachte hartelijk en Brandsen vroeg guitig:

- Jongens! Oome Daan, die weduwe zal wel van opinie over je veranderd zijn.

- Ze was als 'n spin, meneer! Ze maakte dadelijk burengerucht en

riep op 't portaal vlak vóór m'n deur: - Dat's mis, ouwe, gemeene kerel! Ik ben een fatsoenlijke, nette vrouw, wou jij me slecht maken? Niks d'r van, hoor! ik moet niemendal van je hebben.... Wat 'n gare tante, hê? om de zaken zóó om te draaien.

- 't Was handig van d'r, dat moet ik zeggen.

- Jawel, juffrouw, maar ze was bovendien een adder. Ze heeft me overal de kroon van m'n hoofd genomen, door te vertellen, dat ik een ouwe gek en een stiekeme dronkaard was, die dagen lang voor mirakel in z'n bed lei en.... hier stond de oude man op, stak twee vingers van zijn rechterhand omhoog en zei plechtig: - ik bezweer je bij God in den Hemel, dat 't niet waar was. - Berbertje zal wat dat amputeert, gerust op me neer kunnen zien, ik heb mijn woord gehouwen: Geen druppel, nooit!

Hij knoopte zijn jas dicht, zette zijn pet op en zei: - En nou weet u, hoe ik d'r an toe ben - als de juffrouw nou zoo barmhartig was en me op m'n eerlijke gezicht wat leende, dan kon ik 't werkhuis uit! - Ik zou 't u niet vragen, als ik een ander kende.... maar,... ik heb geen menschenkennis, niemendal!

- Maar man, hoe ben je eigenlijk dáár ingeraakt?

- Och, juffrouw! van zelf. 'k Heb eindelijk toch van stukkie tot beetje alles opgegeten wat er was en toen ik tusschen de naakte muren zat en bittere honger en kou leê, moest er toch 'n eind aan komen. 'k Heb 't schrikkelijk slecht gehad, zóó zelfs - u kan me met een woord van waarheid gelooven - dat ik aan den kant van 't water heb gestaan, 's nachts dat niemand me zag en dat ik dacht: - Kom! ga d'r maar in, ouwe kerel! dan ben je uit je lijen.... maar.... hij rilde even bij de herinnering en wreef zijn handen over elkaar: - ik kon niet, ik durfde niet, want 't was net of ik Berbertje zachtjes aan m'n oor hoorde zeggen: - Doe 't niet, Daan! Doe 't niet, want dàn zien we mekaar nooit weerom!

- En zoo ben ik dan uit desperatie maar in 't werkhuis gegaan - een vroegere buur uit de steeg, die er ook 'ris in was geweest, heeft me den weg gewezen.... maar ik hou 't er waarachtig niet uit.... ik wil 't liever weer probeeren met borsteltjes....

- En zou je 't dan toch weer wagen, zoo heel alleen?

- Neen! daar zou 'k geen courasie voor voelen, maar 'k heb in 't Werkhuis kennis gekregen aan een zindelijke, ouwe vrouw, die in de vrouwen afdeeling zit; d'r man was een eerste dronkaard, hij is pas dood. Zij wil me helpen, maar we hebben samen niemendal; zet daar nou 'ris een huishouwen van op!

Met een zweem van teleurstelling keken de juffrouw en de bediende den man nan, die met gebogen hoofd zijn grijze, matte oogen afwachtend en vragend op hen gevestigd hield, en Brandsen vroeg droogjes:

- Zoo! zoo! Ei, ei! dus toch nog trouwplannen?

Oome Daan richtte zich een weinig op en vroeg haastig, verwijtend: - Waar ziet meneer me voor aan? Neen, 't is een mensch van in de zeventig, maar heel kras en proper....

- Jongens? jongens! Oome Daan, wees voorzichtig; je weet niet eens of 't wel een goed mensch is!

- Dat is ze zeker, juffrouw, antwoordde de oude man ernstig - want zij was de eenigste die me niet in de maling nam, als ik over m'n Berbertje sprak....

 

Een week of wat later was Oome Daan het werkhuis uit en sedert eenige maanden maakt hij weer beste borsteltjes, grove en fijne, en verzoekt vriendelijk aan alle goeie menschen - ‘Om de gunst en rikkemedasie!’


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen